ΠΟΣΟ ΕΥΚΟΛΟ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙΣ ΑΝ ΚΑΠΟΙΟΣ ΠΑΣΧΕΙ ΑΠΟ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ;

Τι είναι τελικά οι διατροφικές διαταραχές και πώς μπορούμε να καταλάβουμε πότε κάποιος δίπλα μας νοσεί; Η Μαρία Τσιάκα, Διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών, απαντά στις βασικές μας ερωτήσεις.

Οι απορίες μου γύρω από τις διατροφικές διαταραχές είναι πολλές, από το «πόσο εύκολο είναι να αντιληφθείς ότι κάποιος δίπλα σου νοσεί» μέχρι το «αν και πώς μπορεί να βοηθήσει η οικογένεια ενός ασθενούς». Πολλά είναι αυτά που δεν γνωρίζουμε γύρω από μια ομάδα διαταραχών που πλήττει εκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη, ανάμεσά τους παιδιά και εφήβους.

Για να λύσω όλες τις απορίες μου απευθύνθηκα σε μία από τις πλέον ειδικούς του χώρου, την Δρ. Μαρία Τσιάκα, οικογενειακή-συστημική θεραπεύτρια και Ιδρύτρια και Διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών.

– Οι περισσότεροι όταν ακούμε για διατροφικές διαταραχές φέρνουμε στο μας τη βουλιμία και την ανορεξία. Πόσο ακριβές είναι αυτό;

Οι διατροφικές διαταραχές είναι ένα φάσμα που περιλαμβάνει υποκατηγορίες με διαφορετικά συμπτώματα. Όντως οι περισσότεροι γνωρίζουν τη νευρική ανορεξία και τη νευρική βουλιμία, αλλά υπάρχει και η επεισοδιακή πολυφαγία ή αλλιώς αδηφαγία. Υπάρχουν, επίσης, διαταραχές σίτισης που αφορούν παιδιά, όπως η αποφευκτική/περιοριστική διαταραχή σίτισης και η αλλοτριοφαγία ή σύνδρομο pica (η κατανάλωση μη βρώσιμων αντικειμένων).

Μπορεί, ακόμα, κάποιος να εμφανίζει ορισμένα από τα συμπτώματα και να μην πληροί όλες τις προϋποθέσεις για να ανήκει σε μία από τις τρεις παραπάνω κατηγορίες. Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για άτυπες μορφές διατροφικών διαταραχών. Κι εδώ υπάρχουν υποκατηγορίες, όπως το σύνδρομο της νυχτερινής υπερφαγίας, η ορθορεξία, η διαταραχή σωματικής δυσμορφίας, η drunkorexia (ο περιορισμός ή η παράλειψη γευμάτων προκειμένου να εξοικονομηθούν θερμίδες για την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών).

iStock

– Ποιες είναι οι πιο κοινές παρανοήσεις γύρω από τις διατροφικές διαταραχές;

Πολλοί πιστεύουν ότι οι διατροφικές διαταραχές αφορούν μόνο τις γυναίκες ή ότι πλήττουν μόνο τις δυτικές κοινωνίες. Ωστόσο, είναι ένα πρόβλημα που αφορά και τους άντρες και τις αναπτυσσόμενες κοινωνίες.

Ένας ακόμα μεγάλος μύθος είναι ότι ευθύνεται η οικογένεια, ότι δηλαδή στις οικογένειες με προβλήματα τα παιδιά εμφανίζουν μια τέτοια διαταραχή. Στην πραγματικότητα, οι οικογένειες δεν προκαλούν τις διαταραχές αυτές, αν και μπορούν να τις συντηρήσουν. Τι σημαίνει αυτό; Ότι μπορεί να συντονίζονται με τα συμπτώματα του ασθενούς και να διευκολύνουν τις πρακτικές του, πιστεύοντας ότι έτσι τον κρατούν ήρεμο, ότι αυτό είναι το σωστό.

Επίσης, πολλοί πιστεύουν ότι οι διατροφικές διαταραχές είναι ψυχολογική νόσος. Πρόκειται, όμως, για εγκεφαλικά προσδιοριζόμενη ψυχιατρική νόσο. Με απλά λόγια, επηρεάζονται τα νευρωνικά κυκλώματα του εγκεφάλου. Δεν είναι, επομένως, ζήτημα θέλησης του ασθενούς και της οικογένειά του το να ξεπεράσουν το πρόβλημα.

– Γιατί υπάρχει τόσο μεγάλη συσχέτιση με τις γυναίκες;

Είναι θέμα στερεοτύπων, γι’ αυτό κι όταν υπάρχουν άντρες ασθενείς η οικογένεια αντιδρά. Κι όμως, αυτή τη στιγμή νοσούν πάρα πολλοί άντρες, έφηβοι και ενήλικες. Εκεί που υπάρχει διαφορά είναι στον τύπο της διατροφικής διαταραχής. Όσον αφορά τη νευρική ανορεξία, περίπου το 15% αυτών που νοσούν είναι άντρες. Όμως, στη νευρική βουλιμία και στην αδηφαγική διαταραχή το ποσοστό φτάνει στο 30-40%.

Αναφορικά με τα συμπτώματα, και στα δύο φύλα εκδηλώνονται με τον ίδιο τρόπο. Η εικόνα είναι αυτή που διαφέρει. Μπορεί π.χ. ένας άντρας να έχει μυς αλλά να μην έχει λίπος, ενώ μια γυναίκα που δεν έχει τον ίδιο μυϊκό ιστό όταν χάνει λίπος φαίνεται πιο ισχνή. Έτσι, ακόμα κι αν ο άντρας νοσεί, μπορεί να μην το καταλάβεις.

iStock

– Υπάρχουν, δηλαδή, περιπτώσεις που κάποιος νοσεί και δεν το καταλαβαίνουμε;

Είναι πολύ συχνό το φαινόμενο αυτό. Συνήθως αναγνωρίζουμε την ανορεξία, λόγω της έντονης απώλειας βάρους και της μεγάλης προβολής της από τα μέσα ενημέρωσης. Ίσως γιατί ο κόσμος πιστεύει ότι η επικινδυνότητα στην ανορεξία είναι πάρα πολύ μεγάλη. Εξίσου επικίνδυνη, όμως, είναι και η νευρική βουλιμία, όπου ο ασθενής μπορεί να έχει κανονικό βάρος, αλλά να απειλείται από έλλειψη ηλεκτρολυτών, να κινδυνεύει από έμφραγμα, εγκεφαλικό. Υπάρχουν ασθενείς που είναι παχύσαρκοι και έχουν άτυπη ανορεξία, γιατί υποσιτίζονται. Μόνο αν παρατηρήσεις συμπεριφορές στο σπίτι μπορείς να αντιληφθείς ότι κάτι δεν πάει καλά. Μπορεί, επίσης, κάποιος να έχει φυσιολογικό βάρος και να νοσεί. Μπορεί, ακόμα, κάποιος να περάσει από την ανορεξία σε άλλες μορφές διατροφικών διαταραχών. Έτσι, το βάρος μπορεί να αυξηθεί και να θεωρηθεί ότι το πρόβλημα λύθηκε, ενώ στην πραγματικότητα η ασθένεια έχει μετεξελιχθεί. Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες.

– Μήπως κι εμείς, ως σύνολο, θεωρούμε ορισμένες προβληματικές συμπεριφορές φυσιολογικές και δεν δίνουμε σημασία;

Πολλές πρακτικές διατροφικής διαταραχής είναι κοινωνικά αποδεκτές. Για παράδειγμα, αν φας σήμερα πολύ, αύριο θα φας λιγότερο ή θα περάσεις περισσότερο χρόνο στο γυμναστήριο. Αυτό λέγεται αντιστάθμισμα. Η στάση αυτή μπορεί να κρύβει μια διαταραγμένη σχέση με την τροφή και το σώμα. Το πώς εξελίσσεται και εκδηλώνεται η κατάσταση αυτή είναι και ατομική υπόθεση.

– Υπάρχουν σημάδια που θα μπορούσαν να μας κινητοποιήσουν;

Η πολύ έντονη ενασχόληση με την τροφή και το σώμα, ο διαρκείς έλεγχος της εικόνας σε αντανακλάσεις, ο περιορισμός της τροφής, η διαρκής επιλογή τροφών με πολύ χαμηλές θερμίδες, η υπερβολική άσκηση, η αποφυγή εξόδων για φαγητό είναι ενδείξεις ότι το άτομο δεν έχει την καλύτερη σχέση με την τροφή. Οι έφηβοι, δε, τείνουν να κόβουν μεγάλες ομάδες τροφίμων και χρειάζεται μεγάλη προσοχή στις ηλικίες αυτές. Χρειάζεται, ωστόσο, ενημέρωση, αν θέλουμε η οικογένεια να μπορεί έγκαιρα να ανιχνεύσει τυχόν πρόβλημα.

– Ο ρόλος της οικογένειας είναι πολύ σημαντικός. Μπορούν τα μέλη της να διαχειριστούν μια τέτοια κατάσταση;

Όχι. Μπορούν, όμως, να την ανιχνεύσουν, να απευθυνθούν σε έναν ειδικό. Δεν μπορούμε να δουλέψουμε χωρίς τις οικογένειες. Είναι το κλειδί στην ανάρρωση των ασθενών. Δυστυχώς, στην Ελλάδα τα μοντέλα θεραπείας και τα πρωτόκολλα που χρησιμοποιούνται αποκλείουν την οικογένεια.

iStock

– Τι πρωτόκολλα έχουμε στην Ελλάδα; Πώς μπορεί κάποιος να αντιμετωπίσει την κατάσταση;

Τα πρωτόκολλα είναι θεραπευτικά. Αυτή τη στιγμή χρησιμοποιείται η γνωσιακή θεραπεία, ενώ τώρα έχει ενταχθεί και ένα πρωτόκολλο που βασίζεται στην ιδιοσυγκρασία του ασθενούς, στη νευροβιολογία, στο πώς λειτουργεί το εγκέφαλος και απαιτεί την εμπλοκή της οικογένειας.

Δεν μπορεί ένας άνθρωπος του οποίου τα εγκεφαλικά κυκλώματα λειτουργούν διαφορετικά να θεωρείται υπεύθυνος γι' αυτό που του συμβαίνει. Το νέο πρωτόκολλο λέει ότι η διατροφική διαταραχή αξιοποιεί όλα τα στοιχεία προσωπικότητας που μπορεί να έχει ο ασθενής (π.χ. τελειομανία, παρορμητικότητα, συνέπεια). Με άλλα λόγια, όταν κάποιος νοσεί, τα χαρακτηριστικά αυτά λειτουργούν υπέρ της νόσου. Για παράδειγμα, αν κάποιος είναι συνεπής, υπολογίζει με ακρίβεια τις θερμίδες, ακολουθεί αυστηρά μια ρουτίνα και ταράζεται, αν κάτι την αλλάξει. Τα γονίδια και τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά καθορίζουν το πως εκδηλώνονται τα συμπτώματα της διαταραχής. Άρα, στόχος είναι πώς θα θεραπεύσουμε τα ιδιοσυγκρασιακά αυτά χαρακτηριστικά, δηλαδή πώς την καταστροφική τους μορφή θα την ανακατευθύνουμε σε πιο παραγωγική. Αυτό είναι το νέο μοντέλο θεραπείας.

– Υπάρχουν παράγοντες που μπορεί να πυροδοτήσουν διατροφικές διαταραχές;

Είναι γονιδιακοί και περιβαλλοντικοί. Αν μια αδερφή νοσεί, η πιθανότητα να νοσήσει και η άλλη αυξάνονται. Αν η μητέρα νοσεί, αυξάνονται ακόμα περισσότερο οι πιθανότητες να νοσήσει και η κόρη. Πέρα από την κληρονομικότητα, υπάρχουν και επιμέρους γονίδια. Έτσι όπως είναι το σύγχρονο κοινωνικό περιβάλλον, τα προβαλλόμενα πρότυπα, τα κοινωνικά δίκτυα, αν  κάποιος έχει γονιδιακή ευαλωτότητα, δεν υπάρχει περίπτωση να μη νοσήσει. Το 2000 μόνο το 5% των εφήβων νοσούσε. Το 2024 το ποσοστό πλησιάζει το 25%. Στοιχεία δείχνουν ότι περίπου το 80% των 11χρονων κοριτσιών πιστεύουν ότι πρέπει να κάνουν δίαιτα για να αλλάξει το σώμα τους, γι' αυτό έχουμε πλέον ασθενείς σε μικρές ηλικίες.

Η Δρ. Μαρία Τσιάκα είναι οικογενειακή-συστημική θεραπεύτρια και Ιδρύτρια και Διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών. Εργάζεται στον χώρο των διατροφικών διαταραχών από το 1997.