ΠΡΟΣΕΧΕ ΠΟΥ ΜΙΛΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΣΟΥ ΥΓΕΙΑ: ΤΟ ΣΚΟΤΕΙΝΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

Μπορεί ένα chatbot να σε βοηθήσει όταν δεν είσαι καλά; Νέα περιστατικά και έρευνες δείχνουν πως η ψυχική υγεία δεν είναι παιχνίδι – ειδικά όταν απευθύνεσαι σε μια μηχανή.

Είμαστε στο 2025 και ακόμα δεν έχουμε καταφέρει να σβήσουμε κάθε ίχνος στίγματος από την όποια προσπάθεια καταβάλουμε προκειμένου να κατακτήσουμε και διαφυλάξουμε την ψυχική υγεία μας. Κάτι που ενδεχομένως να μη γίνει ποτέ, από τη στιγμή που μπήκε στη μέση και η τεχνητή νοημοσύνη.

Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες ανθρώπων που ενδέχεται να αποφεύγουν την επικοινωνία με έναν ειδικό ψυχικής υγείας, π.χ. επειδή φοβούνται μην τους κρίνουν ως ανεπαρκείς ή ασταθείς, επειδή θεωρούν πως τα προβλήματά τους δεν είναι αρκετά σοβαρά, επειδή δεν έχουν χρήματα ή πιστεύουν ότι η βοήθεια είναι ένδειξη αδυναμίας. Πλέον, έχουν μία «εύκολη» εναλλακτική: τα AI therapy bots, που έχουν κατακλείσει την αγορά – δηλαδή, το Internet.

Πρόκειται για chatbots που χρησιμοποιούν αλγόριθμους, ό,τι πιο μακρινό υπάρχει από αυτό που μαθαίνει να κάνει ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας: να μην «τσουβαλιάζει».

Στην αρχή του 2025, ο Δρ Arthur C Evans Jr, διευθύνων σύμβουλος της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας, παρουσίασε σε πάνελ της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Εμπορίου δικαστικές υποθέσεις δύο εφήβων που είχαν συμβουλευτεί ψηφιακούς ψυχολόγους:

• Στη μία περίπτωση, ένα 14χρονο αγόρι αυτοκτόνησε μετά από «συνεδρία» που είχε με αυτοαποκαλούμενο «εξουσιοδοτημένο θεραπευτή».
• Στην άλλη, ένα 17χρονο αγόρι με αυτισμό έγινε εχθρικό και βίαιο προς τους γονείς του κατά τη διάρκεια μιας περιόδου που αλληλογραφούσε με ένα chatbot-ψυχολόγο.

Οι οικογένειες κατέθεσαν μηνύσεις εναντίον των εταιρειών που δημιούργησαν αυτούς τους «ψηφιακούς ψυχολόγους».

Ο Δρ Evans είχε σχολιάσει ενώπιον της Επιτροπής ότι τα bots απέτυχαν να προκαλέσουν τις πεποιθήσεις των χρηστών, ακόμα και όταν εκείνοι έγιναν επικίνδυνοι. Τουναντίον, τους ενθάρρυναν με απαντήσεις που, αν τις έλεγε ψυχοθεραπευτής, θα έχανε την άδεια άσκησης επαγγέλματος, ενώ θα μπορούσε να αντιμετωπίσει αστική ή ποινική ευθύνη.

Ο ίδιος τόνισε την ανάγκη λήψης μέτρων, καθώς όπως είπε «πριν από 10 χρόνια θα ήταν ξεκάθαρο πως δεν μιλούν σε άνθρωπο, αλλά σε μηχάνημα. Τώρα, όμως, δεν είναι τόσο σαφές πως δεν είναι άνθρωπος αυτός στον οποίον μιλούν».

Τέσσερις μήνες αργότερα, έγινε η πρώτη δοκιμή ΑΙ Therapy που φαίνεται πως μπορεί να βοηθήσει σε ζητήματα ψυχικής υγείας όπως η κατάθλιψη. Χρησιμοποιεί Γενετική Τεχνητή Νοημοσύνη: σύμφωνα με τους ειδικούς, ο όρος αναφέρεται σε μοντέλα ΑΙ τα οποία έχουν σχεδιαστεί για να παράγουν νέο περιεχόμενο με τη μορφή γραπτού κειμένου, ήχου, εικόνων ή βίντεο, π.χ. δημιουργούν ένα διήγημα βάσει του ύφους συγκεκριμένου συγγραφέα κ.λπ.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Τι έφτιαξαν επαγγελματίες ψυχικής υγείας

Το MIT Technology Review ενημέρωσε ότι «η πρώτη κλινική ρομπότ-θεραπευτή γενετικής τεχνητής νοημοσύνης έδειξε ότι ήταν εξίσου αποτελεσματικό με την ανθρώπινη θεραπεία για συμμετέχοντες με κατάθλιψη, άγχος ή κίνδυνο ανάπτυξης διατροφικών διαταραχών».

Το bot ήταν το Therabot, δημιούργημα ψυχιάτρων και ψυχολόγων ερευνητών του Geisel School of Medicine στο Dartmouth College. Δοκίμασαν τις δυνατότητες του μηχανήματος και δημοσίευσαν τα αποτελέσματα στο New England Journal of Medicine.

Έχουν προηγηθεί πολλά άλλα σχετικά «μηχανήματα» που προσφέρουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας, με ουκ ολίγες εταιρείες τεχνολογίας να υπόσχονται πως προσφέρουν θεραπευτές τους οποίους μπορούμε να τους βρούμε ό,τι ώρα θέλουμε, είναι φθηνοί και μας βοηθούν με ασφάλεια και αποτέλεσμα. Μπορούν να υπόσχονται όλα αυτά, ενώ υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν τα αντίθετα; Ναι, καθώς για μια ακόμη φορά σε ό,τι αφορά τεχνολογικά θέματα ο πλανήτης έχει πιαστεί αδιάβαστος σε ρυθμιστικό πλαίσιο.

Στο «παιχνίδι» έχουν μπει επίσης ψυχολόγοι και ψυχίατροι, που εστιάζουν στο γεγονός ότι λιγότεροι από τους μισούς ανθρώπους με ψυχική διαταραχή λαμβάνουν θεραπεία και όταν συμβαίνει αυτό, γίνεται μόνο μια φορά την εβδομάδα για 45’. Ως εκ τούτου, η τεχνολογία μπορεί να δώσει πρόσβαση σε όλους.

Τα δύο βασικά προβλήματα με τα chatbots ψυχοθεραπείας

Οι ερευνητές ανέλαβαν τη συνέχεια, δημιουργώντας την τεχνολογία του Therabot. Αντιμετώπισαν δύο βασικά εμπόδια:

• Το ένα είναι πως αν ένα ρομπότ θεραπείας πει κάτι λάθος, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κάτι πολύ κακό. Όταν ο προγραμματισμός είναι ενδελεχής και μειώνεται το ρίσκο του λάθους, οι άνθρωποι χάνουν το ενδιαφέρον τους για τα bots.
• Το δεύτερο πρόβλημα είναι πως ένα λογισμικό δεν μπορεί να αναπαράγει τα κύρια χαρακτηριστικά των καλών θεραπευτικών σχέσεων, που είναι οι κοινοί στόχοι και η συνεργασία. Ήδη λογισμικά έχουν «απορροφήσει» ατελείωτες ώρες ηχογραφημένων συνεδριών αλλά δεν έδωσαν το υλικό που περίμεναν οι ερευνητές. Οι συζητήσεις παραήταν ανθρώπινες – παρ’ όλα αυτά, έτσι εκπαιδεύονται πολλά άλλα μοντέλα. Είναι αυτά που αν γράψετε ότι θέλετε να χάσετε κιλά, θα σας υποστηρίξουν όποιο κι αν είναι το βάρος σας.

Οι επιστήμονες κατέφυγαν στη δημιουργία δικών τους, προσαρμοσμένων συνόλων δεδομένων, με πρακτικές που βασίζονταν σε τεκμήρια. Μετά πέρασαν στην κλινική δοκιμή, η οποία έγινε για 8 εβδομάδες σε 210 συμμετέχοντες που εμφάνιζαν συμπτώματα κατάθλιψης ή γενικευμένης αγχώδους διαταραχής, ή που διέτρεχαν υψηλό κίνδυνο για διατροφικές διαταραχές. Οι μισοί είχαν πρόσβαση στο Therabot και οι άλλοι μισοί όχι. Οι επαφές ήταν κατά μέσο όρο 10 μηνύματα την ημέρα.

• Οι συμμετέχοντες με κατάθλιψη παρουσίασαν μείωση των συμπτωμάτων κατά 51%. Ήταν το καλύτερο αποτέλεσμα στη μελέτη.
• Όσοι είχαν άγχος παρουσίασαν μείωση 31%.
• Εκείνοι που κινδύνευαν από διατροφικές διαταραχές μείωσαν κατά 19% τις ανησυχίες τους για την εικόνα του σώματός τους και το βάρος τους.

Οι μετρήσεις βασίστηκαν στην αυτοαναφορά μέσω ερευνών, μια μέθοδο «που δεν είναι τέλεια, αλλά παραμένει ένα από τα καλύτερα εργαλεία που διαθέτουν οι ερευνητές».

Όπως σημείωσαν οι ερευνητές, «αυτά είναι αποτελέσματα που βρίσκει κανείς σε τυχαιοποιημένες δοκιμές ελέγχου ψυχοθεραπείας με 16 ώρες θεραπείας την οποία παρέχει άνθρωπος. Η δοκιμή του Therabot το πέτυχε περίπου στον μισό χρόνο».

Τι απαιτεί η προάσπιση της ψυχικής υγείας μας

Ορθώς αναπτύσσεται η σχετική αγορά; «Ακριβώς το αντίθετο», δήλωσε ο Michael Heinz, ερευνητής ψυχίατρος και πρώτος συγγραφέας της μελέτης. «Οι περισσότεροι που αναπτύσσουν μοντέλα δεν φαίνεται να τα εκπαιδεύουν σε πρακτικές που βασίζονται σε στοιχεία, όπως η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία. Πιθανότατα δεν χρησιμοποιούν μια ομάδα εκπαιδευμένων ερευνητών για την παρακολούθηση των αλληλεπιδράσεων. Έτσι, έχω πολλές ανησυχίες για τον κλάδο και το πόσο γρήγορα προχωράμε χωρίς να το αξιολογούμε πραγματικά».

Ξεκαθάρισε πως όσοι ψηφιακοί θεραπευτές διαφημίζονται ως τέτοιοι, θα πρέπει να έχουν την άδεια της Υπηρεσίας Τροφίμων και Φαρμάκων, που μέχρι στιγμής δεν έχει ελέγξει πολλούς από τους σχετικούς ιστότοπους. «Αν το κάνει, υποψιάζομαι ότι κανείς δεν έχει ζητήσει καν την άδεια», κατέληξε ο Heinz.