ΤΙ ΚΟΙΝΟ ΕΧΟΥΝ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥΣ Ο ΧΙΤΛΕΡ, O ΠΟΥΤΙΝ ΚΑΙ Ο ΤΡΑΜΠ;

Μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη διερεύνησε τα παιδικά τους χρόνια και απάντησε στο γιατί αυτοί οι τρεις ηγέτες έχουν τα ίδια απεχθή χαρακτηριστικά.

Δεν υπάρχει σύγχρονος ψυχίατρος ή ψυχολόγος που να διαφωνεί: Ο ρόλος των παιδικών χρόνων είναι καθοριστικός για την ψυχολογία του ανθρώπου, σε όλη την υπόλοιπη ζωή του. Πολλές φορές είναι η απάντηση στο γιατί ένας άνθρωπος «είναι έτσι».

Ίσως δεν είναι κάτι που μας απασχολεί όταν συναντάμε ανοιχτούς, καλόκαρδους ανθρώπους, με αγάπη και διάθεση προσφοράς στον συνάνθρωπο. Ωστόσο, σε περιπτώσεις όπως αυτές των Άντολφ Χίτλερ, Βλαντίμιρ Πούτιν και Ντόναλντ Τραμπ είναι δύσκολο να μην αναρωτηθείς πόσο βαθιά τραύματα πρέπει να υπάρχουν από την παιδική τους ηλικία ακόμα μέσα τους.

Απάντηση σε αυτό επιχείρησε να δώσει μελέτη που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό Frontiers in Psychology, σύμφωνα με την οποία τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά που έχουν διαμορφώσει την πολιτική ηγεσία των τριών αυτών ηγετών μπορούν να εντοπιστούν σε κοινά μοτίβα από την πρώιμη παιδική τους ηλικία και το οικογενειακό τους περιβάλλον.

Σύμφωνα με την έρευνα, και οι τρεις ηγέτες βίωσαν μορφές ψυχολογικού τραύματος και απογοήτευσης στα χρόνια που διαμορφωνόταν η ιδιοσυγκρασία τους: μεγάλωσαν με αυταρχικούς πατέρες και συναισθηματικά υποστηρικτικές μητέρες, και έδειξαν σημάδια παθολογικού ναρκισσισμού στην ενήλικη ζωή.

Πώς γίνεται ένας απεχθής πολιτικός ηγέτης

Τη μελέτη διεξήγαγε ο Yusuf Çifci από το τουρκικό Πανεπιστήμιο Muş Alparslan, ο οποίος στόχο είχε να εξηγήσει πώς οι συνθήκες ζωής και οι οικογενειακές δομές στην πρώιμη παιδική ηλικία συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας ναρκισσιστικής ηγετικής προσωπικότητας. Η έρευνα επικεντρώθηκε συγκεκριμένα στη σύγκριση του τρόπου που οι Χίτλερ, Πούτιν και Τραμπ μεγάλωσαν για να αναγνωρίσει κοινές αιτίες ναρκισσισμού.

Η ψυχολογική έρευνα έχει εδώ και χρόνια αναγνωρίσει τη σύνδεση ανάμεσα στον ναρκισσισμό και την ηγεσία. Οι ναρκισσιστές πολύ συχνά αποζητούν προσοχή, αποδοχή και θαυμασμό, κίνητρα που μπορεί να ενισχύσουν τις πολιτικές φιλοδοξίες. Κι ενώ πολλές προηγούμενες μελέτες έχουν διερευνήσει τη ρητορική, τις συμπεριφορές ή τη δημόσια εικόνα πολιτικών αρχηγών, αυτή είναι η πρώτη φορά που η έμφαση δίνεται στις πρώιμες αναπτυξιακές επιρροές και στον ρόλο της οικογένειας.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Φυσικά, καθώς ήταν αδύνατον να γίνουν απευθείας κλινικές συνεντεύξεις ή ψυχολογικά τεστ, ο Çifci χρησιμοποίησε μια ερμηνευτική μέθοδο που βασίζεται σε βιογραφίες και ιστορικές αφηγήσεις. Ανέλυσε γνωστά γεγονότα από τις παιδικές ηλικίες των τριών ηγετών –ειδικά αναφορικά με τη γονική συμπεριφορά– και προσπάθησε να εντοπίσει πώς διαμόρφωσαν τις μεταγενέστερες προσωπικότητες και τα στιλ ηγεσίας τους.

Ο Çifci τόνισε ότι υπάρχουν δύο τύποι ναρκισσισμού:

• Ο υγιής (ή εποικοδομητικός) που ενισχύει την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση. Αναδύεται όταν τα παιδιά λαμβάνουν σωστή φροντίδα και αντιμετωπίζουν διαχειρίσιμες καταστάσεις που τα βοηθούν να «χτίζουν» ανθεκτικότητα.
• Ο μη υγιής (ή παθολογικός) που προκύπτει από συναισθηματικές διαταραχές κατά την πρώιμη ανάπτυξη – ιδιαίτερα τραύμα, ασυνεπή φροντίδα ή υπερβολική γονική μέριμνα.

Πώς οι Χίτλερ, Πούτιν και Τραμπ ανέπτυξαν μη υγιή ναρκισσισμό

Φαίνεται πως και οι τρεις αυτοί άνδρες βίωσαν αξιοσημείωτους ψυχολογικά στρεσογόνους παράγοντες κατά τα παιδικά τους χρόνια: Μεγάλωσαν σε σπίτια με αυταρχικές πατρικές φιγούρες και μια μητέρα που τους πρόσφερε ζεστασιά και φροντίδα. Ο συνδυασμός αυτός –σκληρός από τον έναν γονιό και αντισταθμιστικά στοργικός από τον άλλον– μπορεί να δημιουργήσει συναισθηματική αστάθεια στα παιδιά, οδηγώντας τα στη δημιουργία μιας γιγαντωμένης αντίληψης του εαυτού, ως άμυνα ενάντια στα συναισθήματα αναξιότητας και ανασφάλειας.

– Η σωματική κακοποίηση του Χίτλερ

Τα ιστορικά αρχεία μαρτυρούν ότι ο Χίτλερ δεχόταν ως παιδί σωματική βία από τον πατέρα του, που τον έδερνε με μια ζώνη φτιαγμένη από δέρμα ιπποπόταμου. Η μητέρα του, από την άλλη, αφιερώθηκε σε εκείνον – ειδικά αφού έχασε τρία προηγούμενα παιδιά. Αυτή η ανισορροπία μπορεί να συνέβαλε στη διογκωμένη αυτοαντίληψη του Χίτλερ και στην έντονη ανάγκη του για κυριαρχία και αναγνώριση.

– Ο Πούτιν ως «παιδί αντικατάστασης»

Παρόμοιες δυναμικές αποκαλύπτονται και στην οικογένεια του Πούτιν. Οι γονείς του έχασαν δύο γιους πριν αυτός γεννηθεί και ο ίδιος μεγάλωσε ακούγοντας ιστορίες για το πόσο υπέφεραν στον πόλεμο. Έχει πει δημόσια ότι ο πατέρας του τον έδερνε με μια ζώνη όταν ήταν παιδί. Όπως ο Χίτλερ, ήταν και αυτός «παιδί αντικατάστασης» που έγινε επίκεντρο στη ζωή της μητέρας του. Σύμφωνα με τη μελέτη, όλο αυτό μπορεί να του δημιούργησε μια εύθραυστη αίσθηση εαυτού που απαιτούσε ενίσχυση μέσω επιδείξεων ελέγχου και δύναμης.

– Η συναισθηματική εγκατάλειψη του Τραμπ

Στην περίπτωση του Τραμπ, τα στοιχεία δείχνουν μάλλον συναισθηματική εγκατάλειψη, παρά σωματική κακοποίηση. Σε ηλικία 12 ετών ο Τραμπ εστάλη σε στρατιωτικό οικοτροφείο, κάτι που μετέπειτα ο ίδιος μετέφρασε ως απόρριψη. Η εμπειρία της εκδίωξης από την άνεση της οικογένειας και η τοποθέτηση σε ένα αυστηρό, ιεραρχικό περιβάλλον σε μια κομβική φάση συναισθηματικής ανάπτυξης μπορεί να  διαμόρφωσαν την ενήλικη ορμή του για κυριαρχία και έπαινο. Ο θάνατος του μεγαλύτερου αδερφού του από αλκοολισμό συνέβαλε σε μια οικογενειακή ατμόσφαιρα συναισθηματικής έντασης και ανείπωτου τραύματος.

Η ΜΕΓΑΛΟΜΑΝΙΑ, Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΘΑΥΜΑΣΜΟ, Η ΕΧΘΡΟΤΗΤΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗΣ ΠΟΥ ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΤΑΙ ΣΕ ΑΥΤΟΥΣ ΤΟΥΣ ΗΓΕΤΕΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΑΘΕΡΑΠΕΥΤΕΣ ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΠΛΗΓΕΣ.

Και στις τρεις περιπτώσεις, λοιπόν, βλέπουμε την εμπειρία του τραύματος και μιας έντασης ακατάλληλης για μικρές ηλικίες. Τα παιδιά χρειάζονται μετριασμένα επίπεδα προκλήσεων και έντασης για να αναπτύξουν συναισθηματική ανθεκτικότητα. Όταν οι απαιτήσεις από αυτά είναι υπερβολικές ή και τραυματικές, το αποτέλεσμα στην ψυχολογία τους μπορεί να είναι ένας αντιδραστικός ναρκισσισμός – μια αμυντική μεγαλομανία που τους χρησιμεύει για να διαχειριστούν τα βαθιά συναισθήματα ευαλωτότητας.

Συνεπώς, καταλήγει ο ερευνητής, αυτό που προκύπτει είναι ότι η μεγαλομανία, η ανάγκη για θαυμασμό, η εχθρότητα προς την κριτική και η έλλειψη ενσυναίσθησης που παρατηρείται σε αυτούς τους ηγέτες μπορεί να προκύπτουν όχι μόνο από την προσωπική τους φιλοδοξία ή την ιδεολογία τους, αλλά και από αθεράπευτες παιδικές πληγές. Υπάρχουν βέβαια περιορισμοί στην έρευνα: Επειδή βασίζεται σε βιογραφικά και ιστορικά δεδομένα, όχι σε άμεσες ψυχολογικές αξιολογήσεις, δεν μπορεί να αποτελέσει μια οριστική κλινική διάγνωση.

Επιπλέον, δεν καταλήγει στο ότι όλοι οι άνθρωποι που βίωσαν αντίστοιχες καταστάσεις στα παιδικά τους χρόνια θα αναπτύξουν μεγαλώνοντας παρόμοια ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά. Δίνει, όμως, μια πολύ καλή εικόνα του πώς δεν πρέπει να μεγαλώνει ένα παιδί.