ΕΝΑΣ ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ ΑΠΑΝΤΑ ΣΤΙΣ 12 ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΥΠΝΟ

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ύπνου, ο νευρολόγος και ομότιμος καθηγητής ψυχιατρικής Παύλος Σακκάς απαντά σε 12 σημαντικά ερωτήματα για τον ύπνο.

Ο ύπνος είναι μια μυστηριώδης διεργασία, ανεξιχνίαστη στο σύνολό της ακόμη και για τους επιστήμονες. Συνδεδεμένος με τα όνειρα –βασιλική οδό για το ασυνείδητο τα είχε αποκαλέσει ο Φρόιντ–, αυτή η περίεργη κατάσταση μη συνείδησης προκαλούσε πάντα δέος στον άνθρωπο.

Στον σύγχρονο κόσμο είναι αγαθό σε έλλειψη και σε μεγάλη ζήτηση. Άλλοι τον αντιμετωπίζουν σαν εργαλείο παραγωγικότητας και απόδοσης, άλλοι σαν ελιξίριο νεότητας και άλλοι σαν το κλειδί για την υγεία και την ευεξία.

Ο ύπνος κουβαλά μαζί του πολλούς μύθους αλλά και αλήθειες. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ύπνου, θελήσαμε να μιλήσουμε για όλα αυτά με τον νευρολόγο και ομότιμο καθηγητή ψυχιατρικής Παύλο Σακκά και να του υποβάλλουμε δώδεκα σημαντικές ερωτήσεις για τον ύπνο.

1. Υπάρχει τρόπος να βρει ο καθένας από εμάς πόσες ώρες ύπνο χρειάζεται ακριβώς;

Όχι, δεν υπάρχει τέτοιος τρόπος, ούτε υπάρχει και κάποια συγκεκριμένη απάντηση. Ο ύπνος είναι σαν την πείνα και την δίψα. Είναι μια ανάγκη του οργανισμού. Ένας οργανισμός μπορεί να χρειάζεται περισσότερο ύπνο, ή να έχει εκπαιδευτεί να κοιμάται λιγότερο ή περισσότερο. Ο ύπνος είναι μια συνήθεια. Ο εγκέφαλος έχει ανάγκη να κοιμηθεί για να ανασυνταχθεί, να κάνει μια ταξινόμηση των εμπειριών όλης της μέρας. Αυτό σε κάποιους μπορεί να πάρει πολύ ώρα και σε κάποιους άλλους μπορεί να γίνει πάρα πολύ γρήγορα.

2. Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τον οργανισμό μας να κοιμάται λίγο ή πολύ;

Ναι. Ακούτε πολύ συχνά τους ανθρώπους να λένε πως έχουν μάθει να μην κοιμούνται πολύ και είναι αλήθεια. Κάποιος άλλος μπορεί να έχει μάθει να κοιμάται το μεσημέρι ή να έχει μάθει να συμπληρώνει το οχτάωρο. Ο ύπνος είναι μάθηση και συνήθεια.

3. Μπορεί οι διαταραχές του ύπνου να είναι κληρονομικές;

Όχι. Δεν υπάρχει καμία κληρονομικότητα. Δεν υπάρχει γονίδιο που να θέλει πολύ ύπνο και άλλο γονίδιο που να σε κάνει να κοιμάσαι εύκολα και γρήγορα.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

4. Τι νέο έχει ανακαλύψει η επιστήμη για τον ύπνο;

H επιστήμη προσπαθεί να δει με ποιους μηχανισμούς ακριβώς γίνεται αυτή η διαδικασία αναδόμησης στον εγκέφαλο στη διάρκεια του ύπνου. Τι σημαίνει ο ύπνος ταχέων οφθαλμικών κινήσεων και τι ακριβώς σημαίνει ο ύπνος βραδέων κυμάτων για τον εγκέφαλο. Δηλαδή, προσπαθούμε να αποκρυπτογραφήσουμε τη μηχανική του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια του ύπνου. Αυτό είναι κάτι εξαιρετικά περίπλοκο, που ακόμα δεν το γνωρίζουμε. Αυτό που σίγουρα ξέρουμε είναι ότι ο ύπνος δεν είναι ξεκούραση. Αυτό δηλαδή που νομίζαμε μέχρι το 1950, ότι χρειαζόμασταν τον ύπνο για να ξεκουραστούμε, δεν είναι έτσι. Είναι πολύ περισσότερα από αυτό. Είναι μια ενεργητική διαδικασία ο ύπνος.

5. Ποιες είναι οι ιδανικές συνθήκες για να εξασφαλίσουμε καλό ύπνο;

Ο άνθρωπος, όπως και τα ζώα, την ώρα του ύπνου είναι απολύτως ευάλωτος. Έτσι, ψάχνει ένα ιδανικό καταφύγιο για αυτές τις ώρες που θα πρέπει να αποσυνδεθεί από τις αισθήσεις και την προσοχή στο τι γίνεται γύρω. Αυτό το καταφύγιο πρέπει να έχει σωστή θερμοκρασία, να μην έχει πάρα πολύ θόρυβο και γενικά να μην υπάρχουν ενοχλητικά ερεθίσματα γύρω. Αυτό είναι το ιδανικό.

Η ασφάλεια είναι ένα ακόμη θέμα. Βλέπετε ότι κάποιοι άνθρωποι αν δεν βάλουν συναγερμό, αν δεν είναι 100% σίγουροι ότι κάποιος δεν θα μπει στο σπίτι τους, δεν μπορούν να κοιμηθούν. Αλλά βλέπουμε ότι υπάρχουν και άνθρωποι οι οποίοι έχουν συνηθίσει να κοιμούνται δίπλα σε γραμμές τρένου ή δίπλα σε αεροδρόμια και να μην ενοχλούνται, γιατί το έχουν συνηθίσει. Ερχόμαστε και πάλι στη δύναμη της συνήθειας.

6. Τι συμβαίνει στους ανθρώπους που ενώ έχουν κοιμηθεί, ξυπνούν κουρασμένοι;

Υπάρχουν περιπτώσεις που κατά τη διάρκεια του ύπνου δεν οξυγονώνεται καλά ο εγκέφαλος, όπως στην περίπτωση της υπνικής άπνοιας. Τότε ο άνθρωπος δεν αναπνέει κανονικά και δεν πάει αρκετό οξυγόνο στον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα ο εγκέφαλος να μην είναι σε θέση να κάνει τις διαδικασίες της ανασύνταξης και της ταξινόμησης των νέων δεδομένων κανονικά. Τις κάνει με συνοπτικές διαδικασίες και όχι ολοκληρωμένα. Έτσι, ξυπνάμε και έχουμε την αίσθηση ότι δεν ξεκουραστήκαμε κατά τη διάρκεια του ύπνου.

Μια άλλη αιτία που μπορεί κάποιος να ξυπνά κουρασμένος είναι γιατί έχει φάει ή έχει πιει πολύ. Το αλκοόλ καταστρέφει την αρχιτεκτονική του ύπνου και έτσι δεν αφήνει τις διαδικασίες να εξελιχθούν όπως πρέπει κατά την διάρκεια του ύπνου.

7. Μπορεί ο ύπνος να προλάβει μια ίωση ή να μας ανεβάσει την διάθεση;

Όταν κοιμηθείς, ξεκουραστείς και χαλαρώσει το σύστημα σου, μπορεί να προλάβεις ακόμη και μια οριακή κατάσταση κατάθλιψης. Άλλωστε, η κατάθλιψη είναι μία εξάντληση κάποιων επεξεργαστών, συνεπώς ο ύπνος βοηθάει. Σε μια ελαφριά κατάθλιψη, καλός ύπνος και λίγο αγχολυτικό μπορεί να κάνουν τον ασθενή να νιώσει καλύτερα.

8. Οι γυναίκες ή οι άντρες ταλαιπωρούνται περισσότερο από διαταραχές ύπνου;

Οι γυναίκες φαίνεται ότι ταλαιπωρούνται περισσότερο, γιατί αυτές –και βιολογικά– είναι πιο ευάλωτες στο άγχος και την κατάθλιψη. Από την άλλη, οι άντρες είναι πιο ευάλωτοι στην υπνική άπνοια, γιατί είναι πιο ευτραφείς και κάνουν και συχνότερα κατάχρηση οινοπνεύματος, επομένως έχουν προβλήματα στον ύπνο τους.

9. Αυξάνονται οι αϋπνίες στην εμμηνόπαυση και τι μπορούμε να κάνουμε γι' αυτό;

Οι έρευνες δείχνουν ότι αυξάνονται, γιατί στην εμμηνόπαυση γίνονται πιο συχνές οι κρίσεις άγχους, οι συναισθηματικές διαταραχές και η κατάθλιψη. Η αϋπνία είναι σύμπτωμα της κατάθλιψης και άρα είναι πολύ πιο συχνό να το βλέπουμε και αυτό στην εμμηνόπαυση. Το πρόβλημα μπορεί να λυθεί με φαρμακευτική αγωγή. Είμαστε τυχεροί που από τη δεκαετία του '60 έχουν ανακαλυφθεί οι βενζοδιαζεπίνες, που είναι φάρμακα πολύ ασφαλή και πολύ αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των διαταραχών του ύπνου.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα αυτή τη στιγμή στη χώρα μας είναι η έλλειψη σε αρκετά από αυτά τα αγχολυτικά φάρμακα. Πολλοί άνθρωποι τα έπαιρναν 10, 15 χρόνια, και τώρα ξαφνικά πηγαίνουν στον φαρμακοποιό, τους λέει ότι δεν υπάρχουν και τους πιάνει πανικός. Παίρνουν αυτό που τους δίνει ο φαρμακοποιός τους, αλλά αμφιβάλλουν αν είναι σαν το συνηθισμένο τους και αυτό επηρεάζει την επίδραση που έχει πάνω τους το φάρμακο. Αναρωτιούνται: Τώρα αυτό θα με πιάσει, δεν θα με πιάσει; Μήπως το πρωί ξυπνήσω και έχω βαρύ κεφάλι και δεν μπορώ να πάω στη δουλειά μου; Μήπως δεν μπορώ να ξυπνήσω;

10. H κάνναβη βοηθά στον ύπνο;

Έχει ένα κατασταλτικό ρόλο και βοηθά στον ύπνο, αλλά έχει πάρα πολλές παρενέργειες. Μπορεί να προκαλέσει μέχρι και σχιζοφρένεια. Δεν είναι κάτι που ενδείκνυται. Δεν θα πάμε να θεραπεύσουμε τον ύπνο με οινόπνευμα, με κάνναβη ή με οποιοδήποτε άλλο ναρκωτικό. Είναι τελείως τρελό.

11. Υπάρχει λύση για τις νυχτερινές αφυπνίσεις;

Και οι νυχτερινές αφυπνίσεις είναι συνήθεια. Μπορεί κάποιος να ξυπνήσει μια φορά τυχαία, για να πάει στην τουαλέτα ή από κάποιο άλλο ερέθισμα, και το «ρολόι» που έχει ο εγκέφαλός μας το καταγράφει. Έτσι, την επόμενη μέρα ξυπνάει την ίδια ώρα. Εύκολα μπορεί να γίνει συνήθεια. Εάν για μια δυο μέρες κοιμηθείς με τη χρήση κάποιου φαρμάκου και σπάσει αυτή η συνήθεια, στη συνέχεια θα κοιμάσαι χωρίς πρόβλημα.

12. Πώς γίνεται ενώ κάποιος νιώθει πολύ κουρασμένος να μην μπορεί να κοιμηθεί;

Οφείλεται στην υπερενεργοποίηση του εγκεφάλου. Έρχονται ιδεοληψίες του τύπου: Θα μπορέσω να κοιμηθώ; Xθες δεν μπόρεσα να κοιμηθώ. Τι θα γίνει σήμερα; Θα τα καταφέρω ή θα πάω άυπνος στην δουλειά.

Εάν μπεις σε αυτόν τον μηρυκασμό σκέψεων, είναι πολύ δύσκολο να  κοιμηθείς. Σε αυτές τις περιπτώσεις και μόνο η ασφάλεια ότι έχεις ένα φάρμακο αν χρειαστεί στο κομοδίνο σου, βοηθά. Επίσης, βοηθά να μην κοιτάς το ρολόι γιατί αυτό δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερο άγχος. Και να μην σκέφτεσαι τις υποχρεώσεις της επόμενης μέρας. Γιατί, αν τις σκεφτούμε το βράδυ, δεν θα κοιμηθούμε καλά αλλά και δεν θα βρούμε λύσεις. Ο εγκέφαλος μας είναι μπουκωμένος με πάρα πολλά δεδομένα και το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να μηρυκάζει τις ίδιες σκέψεις, τα ίδια αδιέξοδα. Το πρωί με καθαρό μυαλό θα βρούμε τις λύσεις.