ΓΙΑΤΙ Η ΠΛΗΞΗ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΑΣΠΙΔΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

Καθηγητής του Harvard εξηγεί πώς η πλήξη ενεργοποιεί τη δημιουργικότητα και μπορεί να μας προστατεύσει από άγχος και κατάθλιψη.

Είχα έναν φίλο που δεν ήξερε πώς να χαλαρώσει στις διακοπές. Η δουλειά του απαιτούσε να είναι συνέχεια συνδεδεμένος με τις εξελίξεις. Κατά μέσο όρο, πρέπει να μιλούσε καθημερινά 3 με 4 ώρες στο τηλέφωνο, ενώ ήταν διαθέσιμος ανά πάσα ώρα και στιγμή.

Βάλε στην εξίσωση τη μητέρα του, που του είχε περάσει την ιδέα ότι ο άνθρωπος που δεν εκμεταλλεύεται κάθε δευτερόλεπτο της ημέρας του είναι τεμπέλης, και θα καταλάβεις γιατί είχαμε περάσει κάπως δύσκολα σε εκείνες τις διακοπές. Ήταν σαν να έχω μαζί μου ένα μικρό παιδί, για το οποίο έπρεπε να βρίσκω διαρκώς κάτι να απασχολείται.

Κάποια στιγμή τη δεύτερη ημέρα (δεν φημίζομαι ακριβώς για την υπομονή μου), ξεσπάθωσα. Σαν να μιλούσα σε μικρό παιδί, του εξήγησα πως δεν υπήρχε κάτι κακό στο να μην κάνει τίποτα. Μου είπε πως βαριόταν. Σχολίασα ότι ούτε σε αυτό υπήρχε κάτι κακό, αρκεί βέβαια κάποιος να τα έχει βρει (ή να θέλει να τα βρει) με τον εαυτό του. Διαφορετικά, τα πράγματα είναι δύσκολα.

Το σίγουρο, πάντως, είναι ότι η πλήξη μας κάνει καλό, όπως εξηγεί και ο Arthur C. Brooks, καθηγητής του Χάρβαρντ, bestselling συγγραφέας και σύμβουλος ανθρώπων και οργανισμών για το πώς να γίνουν πιο ευτυχισμένοι με «εργαλεία» που στηρίζονται στην επιστήμη.

«ΔΕΝ ΘΕΛΕΙΣ ΝΑ ΒΑΡΙΕΣΑΙ, ΑΛΛΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΧΡΕΙΑΖΕΣΑΙ. ΠΡΟΤΕΙΝΩ, ΛΟΙΠΟΝ, ΝΑ ΠΛΗΤΤΕΙΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ».

Σε βίντεο που αναρτήθηκε στο Harvard Business Review και ξεπέρασε σε λίγες ημέρες τα 5.400.000 views, ο Brooks εξηγεί πώς η πλήξη απελευθερώνει τη δημιουργικότητα, ενεργοποιεί ένα ισχυρό εγκεφαλικό δίκτυο και μπορεί ακόμη και να μας προστατεύσει από την κατάθλιψη. Διευκρινίζοντας πως η πλήξη δεν είναι σφάλμα, αλλά χαρακτηριστικό, προτρέπει να αφήνουμε το μυαλό μας να περιπλανιέται, γιατί είναι κάτι που μας κάνει καλό.

Το δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας του εγκεφάλου

«Χρειάζεται να βαριέστε. Εάν δεν βιώνετε πλήξη ποτέ, η ζωή μπορεί να σας φαίνεται ότι έχει λιγότερο νόημα και ίσως νιώσετε περισσότερο καταθλιπτικοί. Δεν μπορώ να γίνω πιο ξεκάθαρος. Επιτρέψτε μου να σας δώσω την καλή πλευρά της πλήξης, σε γενικές γραμμές: είναι η τάση που έχουμε να μην απασχολούμε το μυαλό μας. Αλλάζει το σύστημα σκέψης μας, ώστε να χρησιμοποιεί ένα μέρος του εγκεφάλου μας που ονομάζεται default mode network».

Στα ελληνικά, πρόκειται για το δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας.

«Ακούγεται φανταχτερό, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Πρόκειται για δομές στον εγκέφαλο που ενεργοποιούνται όταν δεν έχουμε να σκεφτούμε κάτι άλλο. Όταν το μυαλό μας ξεκουράζεται ενώ είμαστε ξύπνιοι. Περιλαμβάνει την ονειροπόληση, τη μνήμη και το πώς φανταζόμαστε το μέλλον, μαζί με την ενδοσκόπηση. Για παράδειγμα, έχετε ξεχάσει το κινητό σας και απλά κάθεστε. Τότε είναι που ενεργοποιείται το δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας».

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Γιατί προτιμούμε το ηλεκτροσόκ από την πλήξη

«Ο Dan Gilbert, συνάδελφος μου στο τμήμα της ψυχολογίας στο Harvard, έκανε πειράματα με ανθρώπους που έπρεπε να κάθονται σε ένα δωμάτιο για 15 λεπτά, με μόνη οδηγία να μην κάνουν τίποτα», λέει ο Brooks. «Στο δωμάτιο επίσης δεν υπήρχε το παραμικρό με το οποίο να μπορούν να απασχοληθούν, εκτός από ένα κουμπί που ήταν μπροστά τους. Όταν το πατούσαν, έδιναν στον εαυτό τους ένα επώδυνο ηλεκτρικό σοκ. Δηλαδή, οι συμμετέχοντες είχαν να επιλέξουν μεταξύ του να κάθονται και να βαριούνται ή να κάνουν ηλεκτροσόκ στον εαυτό τους. Πολλοί προτίμησαν να πατήσουν το κουμπί από το να μην σκέφτονται τίποτα».

Γιατί δεν μας αρέσει η πλήξη. Γιατί κάποιοι τη θεωρούν τόσο ανεπιθύμητη;

«Επειδή το δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας μάς κάνει να σκεφτόμαστε πράγματα που ενδεχομένως να είναι κάπως άβολα», εξηγεί ο ειδικός. «Όταν δεν σκέφτεσαι τίποτα, το μυαλό σου μπορεί να “γυρίζει”, π.χ., σε μεγάλες ερωτήσεις για το νόημα της ζωής. Προκύπτουν άβολες υπαρξιακές απορίες, όταν βαριέσαι».

Ο ίδιος εκτιμά ότι αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό και θετικό: «Ένας από τους λόγους που υπάρχει “έκρηξη” κατάθλιψης και άγχους στην κοινωνία μας σήμερα, είναι γιατί οι άνθρωποι στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουν το νόημα της ζωής τους. Υπάρχουν πάρα πολλά δεδομένα που το δείχνουν αυτό. Επιπροσθέτως, δεν αναζητούμε το νόημα της ζωής μας. Γιατί όχι; Θα σας πω γιατί: έχουμε βρει τρόπους, να περιορίσουμε την πλήξη. Είμαστε σε θέση να απενεργοποιούμε το δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας των εγκεφάλων μας, σχεδόν σε απόλυτο βαθμό. Πώς;»

ΕΑΝ ΚΑΘΕ ΦΟΡΑ ΠΟΥ ΒΑΡΙΕΣΑΙ ΒΓΑΖΕΙΣ ΤΟ ΚΙΝΗΤΟ ΣΟΥ, ΓΙΝΕΤΑΙ ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΔΥΣΚΟΛΟ ΝΑ ΒΡΕΙΣ ΝΟΗΜΑ.

Η απάντηση, όπως ίσως φαντάζεσαι, βρίσκεται στην τσέπη σου και έχει οθόνη: «Είναι η συσκευή που βγάζεις από την τσέπη ακόμα κι όταν στέκεσαι για λίγα δευτερόλεπτα στον δρόμο περιμένοντας να ανάψει το πράσινο στο φανάρι. Στην πραγματικότητα, αυτό που κάνεις είναι να προσπαθείς να μην βαρεθείς, καθώς το δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας είναι σχετικά άβολο, επειδή σου “στέλνει” ερωτήσεις που δεν μπορείς να διαχειριστείς ή να απαντήσεις».

Αυτό είναι μεγάλο πρόβλημα. Ένας φαύλος κύκλος απώλειας του νοήματος. Εάν κάθε φορά που βαριέσαι βγάζεις το κινητό σου, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να βρεις νόημα. Αυτή είναι η συνταγή για την κατάθλιψη, το άγχος, την αίσθηση του κενού που, ειρήσθω εν παρόδω, βρίσκονται στο αποκορύφωμά τους στην κοινωνία μας.

Η πρόταση του ειδικού για την πλήξη

«Το καταλαβαίνω. Δεν θέλεις να βαριέσαι, αλλά είναι κάτι που χρειάζεσαι. Προτείνω, λοιπόν, να πλήττεις περισσότερο. Αύριο, όταν πας στο γυμναστήριο το πρωί, μην πάρεις μαζί το τηλέφωνο σου. Μπορείς να το διαχειριστείς αυτό; Να μην ακούς ένα podcast, ενώ γυμνάζεσαι; Να είσαι μόνο εσύ με τον εαυτό σου; Σου υπόσχομαι πως θα προκύψουν οι πιο ενδιαφέρουσες ιδέες όσο γυμνάζεσαι χωρίς συσκευές. Πιθανότατα έχεις πάρα πολύ καιρό να το κάνεις αυτό. Μπες στο αυτοκίνητο και στη διαδρομή για τη δουλειά μείνε μακριά από όλες τις συσκευές. Μην ακούσεις, καν κάτι στο ραδιόφωνο. Μπορείς να το κάνεις αυτό;»

Ο Brooks θεωρεί ότι η βελτίωση έρχεται ξεκινώντας ακόμα κι από 15λεπτα πλήξης, αλλάζοντας τη ζωή μας: «Κατ’ αρχάς, θα νιώθεις λιγότερη βαρεμάρα με τα συνηθισμένα πράγματα στη ζωή σου. Εάν βελτιωθείς ως προς την ικανότητα να πλήττεις, θα βαριέσαι λιγότερο με τη δουλειά, με σχέσεις σου, με όσα συμβαίνουν γύρω σου. Το σημαντικότερο είναι πως θα αρχίσεις να εξερευνάς τις μεγάλες απορίες για τη ζωή, τον σκοπό σου, το νόημα, τη σημασία και τη συνοχή. Και, ποιος ξέρει; Ίσως γίνεις πιο ευτυχισμένος άνθρωπος».

Τι κάνει ο ίδιος

«Ο κόσμος με ρωτάει συνεχώς, αν εφαρμόζω ό,τι λέω. Η απάντηση είναι “ναι”. Είμαι επιρρεπής στην ίδια παθολογία με όλους τους άλλους ανθρώπους, γιατί έχω την ίδια χημεία εγκεφάλου με όλους. Τι κάνω για να το αντιμετωπίσω; Πολλά και διάφορα».

Όπως εξηγεί, έχει «πολιτική μηδενικών συσκευών» από τις 7 το βράδυ και μετά, ενώ δεν κοιμάται ποτέ με το τηλέφωνό του.

Δεύτερον, όταν τρώνε οικογενειακώς, δεν έχουν συσκευές κοντά. «Είμαστε εκεί, ο ένας για τον άλλον, όχι για ανθρώπους που δεν είναι καν στο τραπέζι».

«ΤΑ ΝΕΑ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΝ. ΟΙ ΠΑΠΠΟΥΔΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΓΙΑΓΙΑΔΕΣ ΜΑΣ ΔΕΝ ΗΞΕΡΑΝ ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΚΑΘΕ ΔΕΥΤΕΡΟΛΕΠΤΟ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ».

Τρίτον, κάνει τακτικά «νηστεία», αφήνοντας το κινητό για μεγαλύτερες χρονικές περιόδους. «Αρχικά, νιώθω σαν να ουρλιάζουν παιδιά μέσα στο κεφάλι μου. Είναι ο τρόπος που έχει η ντοπαμίνη να μου πει: Πιάσε το τηλέφωνό σου. Αυτό είναι εθισμός. Ηρεμούν όμως τα πράγματα και σταδιακά αισθάνομαι όλο και καλύτερα. Στο τέλος, νιώθω ευλογημένος. Τότε παίρνω το τηλέφωνο, για να τσεκάρω τα emails μου, να ξαναγίνω ένας φυσιολογικός, λειτουργικός άνθρωπος, συνδεδεμένος με τον κόσμο. Αυτή η διαδικασία μού θυμίζει πως η ζωή μου δεν χρειάζεται να περιστρέφεται γύρω από τις συσκευές».

Ο ίδιος συνιστά ανεπιφύλακτα αυτές τις πρακτικές, αναγνωρίζοντας ότι υπάρχουν άνθρωποι που ανησυχούν πως αν τις εφαρμόσουν θα χάσουν κάτι. «Υπάρχουν τρόποι να θεραπευτούν», υποστηρίζει. «Για παράδειγμα, μπορείς να έχεις μαζί σου το τηλέφωνο, αλλά να μην το κοιτάς κάθε λίγα δευτερόλεπτα. Μπορείς να το ρυθμίσεις, ώστε για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα να μπορούν να σου τηλεφωνήσουν μόνο 1 ή 2 νούμερα, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Μην χρησιμοποιείς όμως, τις έκτακτες ανάγκες, σαν δικαιολογία.

»Να δώσω ένα παράδειγμα μη έκτακτης ανάγκης: όσα συμβαίνουν στο Twitter. Τα νέα μπορούν να περιμένουν. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας δεν ήξεραν τι συμβαίνει κάθε δευτερόλεπτο στην πρωτεύουσα. Σκοτώνεις τον εαυτό σου με αυτήν την προσέγγιση. Σου κάνει κακό. Επίτρεψε μου να πω κάτι στα παιδιά μου: Αφήστε κάτω τα κινητά σας. Χρειάζεστε περισσότερο νόημα στη ζωή σας. Κι εγώ επίσης».