ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ ΣΥΓΚΙΝΕΙ Η ΘΑΛΑΣΣΑ;

Οι γαλάζιοι χώροι, όπως οι παραλίες, τα ποτάμια και οι λίμνες, συνδέονται με βαθιά νοσταλγικά συναισθήματα και ψυχική ανάταση. Νέα μελέτη εξηγεί γιατί το νερό μάς συγκινεί και μας θεραπεύει.

Δεν είναι τυχαία η ανακούφιση που νιώθουμε ακούγοντας τα κύματα ή οι αναμνήσεις που μας ξυπνά ο παφλασμός τους, ούτε ότι θα σταθούμε στην όχθη μιας λίμνης, μαγεμένοι από τους καθρέφτες που απλώνονται στα νερά της. Στη θάλασσα, όπως και σε ποτάμια ή όπου αλλού υπάρχει το υγρό στοιχείο της φύσης, θα νιώσουμε ηρεμία, θα αναζωογονηθούμε και θα κάνουμε μια βουτιά στο παρελθόν.

Στους «γαλάζιους χώρους», ούτως ειπείν εκείνους όπου υπάρχει νερό, η συναισθηματική μνήμη χορεύει ζωηρά, πολύ περισσότερο απ' ό,τι στα δάση, τα αστικά τοπία ή τα βουνά. Και οι επιστήμονες αρχίζουν να κατανοούν καλύτερα το γιατί – ένα «γιατί» βγαλμένο από τους στίχους του Καβάφη: «Βγάζει η θάλασσα κρυφή φωνή, φωνή που μπαίνει μες στην καρδιά μας και την συγκινεί και την ευφραίνει».  

Νερό και μνήμη 

«Μας ξάφνιασε το ότι οι γαλάζιοι χώροι είναι το κατ' εξοχήν γνώρισμα της νοσταλγίας για τόπους», σχολίασε η περιβαλλοντική ψυχολόγος Δρ Ioana Elisabeta Militaru, με αφορμή τη συμμετοχή της σε έρευνα που δημοσιεύτηκε προσφάτως, με τίτλο Αναζητώντας την Ιθάκη: Η γεωγραφία και τα ψυχολογικά οφέλη των νοσταλγικών τόπων ("Searching for Ithaca: The geography and psychological benefits of nostalgic places").  

Unsplash Panagiotis Falcos

Οι ερευνητές ζήτησαν από συμμετέχοντες στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις ΗΠΑ να περιγράψουν μέρη που τους προκαλούν νοσταλγία. Πάνω από το 25% των Βρετανών και το 20% των Αμερικανών ανέφεραν παραθαλάσσιες περιοχές, και όταν προστέθηκαν ποτάμια και λίμνες, τα ποσοστά ανέβηκαν στο 35% και 30%, αντίστοιχα. Αντίθετα, μόλις 10% περίπου ανέφεραν δάση, αγροτικές εκτάσεις ή βουνά, ενώ οι αστικοί χώροι βρέθηκαν λίγο παραπάνω από το 20%. «Περιμέναμε οι άνθρωποι να νοσταλγούν κυρίως χώρους με πράσινο», δήλωσε η Δρ Militaru.

Γιατί μας συγκινεί το νερό;

Η μελέτη έδειξε ότι δεν είναι θέμα προσωπικών αναμνήσεων. Οι γαλάζιοι χώροι φαίνεται πως διαθέτουν μοναδικά φυσικά και αντιληπτικά χαρακτηριστικά που ενισχύουν τη συναισθηματική σύνδεση. Όσοι συμμετείχαν στη μελέτη περιέγραψαν τέτοιους τόπους με λέξεις όπως «όμορφος», «εντυπωσιακός από άποψη αισθητικής», «με υπέροχη θέα». Οι τοποθεσίες κοντά στο νερό έχουν συνήθως έντονη φωτεινότητα, πλούσια χρώματα και μεγάλη αντίθεση, στοιχεία που βοηθούν έναν τόπο να χαραχτεί πιο βαθιά στη μνήμη μας. 

Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο είναι αυτό που οι ψυχολόγοι ονομάζουν «φρακταλική πολυπλοκότητα»: πρόκειται για φυσικά μοτίβα που επαναλαμβάνονται με τρόπο περίπλοκο μεν, όχι όμως και χαοτικό. Όπως εξηγεί η Δρ Militaru, «οι ακτές, οι ποταμοί και οι λίμνες προσφέρουν αυτή την ιδανική οπτική ισορροπία. Ο κόσμος δεν νιώθει άνετα ούτε μέσα στην “φασαρία” ενός δάσους, ούτε στη μονοτονία ενός αστικού τοπίου». Κοντολογίς, το τοπίο του νερού είναι ελκυστικό στο μάτι και, συγχρόνως, γαλήνιο για το μυαλό. 

iStock

Η νοσταλγία ως εργαλείο ψυχικής υγείας 

Η νοσταλγία αναγνωρίζεται πλέον ως ένα πολύτιμο ψυχολογικό εργαλείο. «Εμφανίζεται σε περιόδους ψυχικής δυσφορίας, όπως όταν αισθανόμαστε μοναξιά ή κοινωνική απομόνωση. Μελέτες δείχνουν ότι μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στη φροντίδα ατόμων με άνοια», σημειώνει η Δρ Militaru. Όταν αφήνουμε το μυαλό μας να ταξιδέψει σε νοσταλγικούς τόπους, ενισχύουμε την αίσθηση νοήματος και σύνδεσης, αυξάνουμε την αυτοεκτίμησή μας και νιώθουμε πιο αυθεντικοί. 

Το νερό ενισχύει αυτή τη λειτουργία με έναν δικό του, ιδιαίτερο τρόπο. Η «ήπια γοητεία» του, οι απαλοί ήχοι, οι κινήσεις και οι εικόνες του, προσφέρουν ένα είδος ψυχικής ανάπαυλας. Πρόκειται για τον πυρήνα της θεωρίας αποκατάστασης της προσοχής, που εξηγεί γιατί ο χρόνος κοντά στο νερό μπορεί να μειώσει το άγχος και να βελτιώσει τη συγκέντρωση και τη διάθεση. Πράγματι, η επαφή με γαλάζιους χώρους έχει συνδεθεί με μικρότερη χρήση αντικαταθλιπτικών, καλύτερο ύπνο και ενίσχυση των κοινωνικών σχέσεων. 

Το υγρό στοιχείο στον αστικό σχεδιασμό

Οι πρακτικές συνέπειες της μελέτης είναι ουσιαστικές. Η Δρ Militaru υποστηρίζει ότι ο αστικός σχεδιασμός πρέπει να δίνει προτεραιότητα στην πρόσβαση σε παραλίες, ποτάμια και φυσικούς υδάτινους χώρους, ειδικά σε πυκνοκατοικημένες πόλεις. «Η έρευνά μας δείχνει ότι η πρόσβαση σε παραλίες, ποτάμια, πάρκα και φυσικά τοπία είναι ζωτικής σημασίας», γράφει. 

Η πρόταση ξεπερνά την αισθητική και εστιάζει στη δημόσια υγεία, τη συναισθηματική μνήμη και τη συλλογική ταυτότητα. Η συμμετοχή των κατοίκων στις αποφάσεις, γράφει, μπορεί να διασφαλίσει την προστασία μικρών αλλά εξαιρετικά σημαντικών τόπων. «Οι κοινότητες πρέπει να έχουν λόγο στον αστικό σχεδιασμό· μόνο έτσι μπορούμε να αναγνωρίσουμε και να προστατεύσουμε τα τοπικά σημεία αναφοράς», καταλήγει.