ΜΗΠΩΣ ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΜΑΚΡΟΖΩΙΑΣ ΔΕΝ ΚΡΥΒΕΤΑΙ ΣΕ ΟΣΟΥΣ ΕΙΝΑΙ ΗΔΗ ΥΠΕΡΗΛΙΚΕΣ;

Μας αρέσει να μελετάμε τους υπερήλικες για να ξεσηκώνουμε τα μυστικά της μακροζωίας τους. Μήπως όμως παραβλέπουμε πολλά περισσότερα;

Καθημερινά στον δρόμο προς τη δουλειά μου διασταυρώνομαι με μια κυρία που με ασφάλεια θα την έλεγες υπερήλικα. Για την ακρίβεια, περνάω δίπλα της όπως κάθεται στο ίδιο πάντα καφέ, την ίδια πάνω κάτω ώρα. Είναι ανελλιπώς περιποιημένη, καλοχτενισμένη και με κόκκινα βαμμένα νύχια. Ο δείκτης μάζας σώματός της πρέπει να είναι σε εξαιρετικά επίπεδα, αν κρίνω από το πώς δείχνει καθισμένη, και πάντα –μα πάντα– καπνίζει!

Φαντάζομαι κάλλιστα να της ζητάς συμβουλές μακροζωίας και να σε διαβεβαιώνει ότι υπήρξε ανέκαθεν φανατική καπνίστρια. Άντε μετά να την πείσεις ότι το κάπνισμα σκοτώνει, όπως πιθανότατα αναγράφεται στο πακέτο με τα τσιγάρα της.

Από την άλλη, πόσο βολικό θα ήταν να τη ρωτήσεις τι την κρατάει σε φόρμα σε αυτή την ηλικία και να σου απαριθμούσε τη μία ή την άλλη κακιά συνήθεια ως ένα από τα «μυστικά» της! Θα την πίστευες; Όχι – και πολύ καλά θα έκανες.

Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν υπερήλικες που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σαν πρότυπα, όπως οι υπεραιωνόβιοι κάτοικοι στις λεγόμενες «Μπλε ζώνες» (βλ. Ικαρία) ή η κυρία Deborah Szekely, η 102 ετών «Γιαγιά του Wellness». Το θέμα όμως είναι ότι αυτοί ίσως δεν είναι ο κανόνας αλλά η εξαίρεση. Ο κανόνας μπορεί δυστυχώς να αφορά όσους δεν είναι πια μαζί μας.

Θα μου πεις, αν υιοθετήσεις μερικές από τις καλές συνήθειές τους θα κάνεις κακό στον εαυτό σου; Προφανώς όχι. Αν όμως εκείνοι παραμένουν αλώβητοι από τη μία ή την άλλη δυνητικά βλαβερή συνήθεια, εσύ μπορεί να μην έχεις την ίδια τύχη.

Τι κάνει κάποιον υπερήλικα;

Όπως επισημαίνει σε άρθρο του ο Bradley Elliott, λέκτορας φυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γουεστμίνστερ, «ο συσχετισμός δύο πραγμάτων δεν συνεπάγεται σχέση αιτίας και αιτιατού». Που σημαίνει ότι αν ένας υπερήλικας έπινε ανέκαθεν ένα ποτηράκι κρασί με το φαγητό του, δεν είναι κατ’ ανάγκη το κρασί το μυστικό της μακροζωίας του.

«Δουλεύω με μια ευρεία γκάμα ηλικιωμένων ατόμων, στα οποία συχνά περιλαμβάνονται εξαιρετικές περιπτώσεις που έχουν φτάσει σε απίστευτα μεγάλη ηλικία», εξηγεί ο ίδιος. «Αυτή τη στιγμή μελετάμε άτομα άνω των 65 ετών, που συνεχίζουν να επιδίδονται σε ασυνήθιστα απαιτητικά επίπεδα σωματικής άσκησης μεγαλώνοντας και παραμένουν εξαιρετικά υγιή».

Όπως επισημαίνει, πολλοί από τους υπερήλικες που μελετάει είναι πιο αδύνατοι, πιο γυμνασμένοι και αποδίδουν καλύτερα από τον ίδιο σε δοκιμασίες στις οποίες υποβάλλονται, παρότι έχουν τα διπλά του χρόνια.

iStock

«Μολονότι γνωρίζουμε ότι το γεγονός ότι ασκούνται διά βίου σχετίζεται με την ασυνήθιστα καλή υγεία τους σε μεγαλύτερη ηλικία, δεν μπορούμε να πούμε ακόμη ότι το ένα συνεπάγεται το άλλο. Θα μπορούσε να ισχύει ότι οι ιδιαίτερα δραστήριοι άνθρωποι προστατεύονται από χρόνιες ασθένειες όπως ο καρκίνος, ο διαβήτης και οι καρδιακές παθήσεις. Αλλά θα μπορούσε επίσης να ισχύει ότι αυτοί οι άνθρωποι εξακολουθούν να είναι δραστήριοι μέχρι την τρίτη ηλικία, επειδή δεν έχουν προσβληθεί από καρκίνο, διαβήτη ή καρδιακές παθήσεις νωρίτερα στη ζωή τους».

Ή ακόμα θα μπορούσε να υπάρχει και κάποιος άλλος παράγοντας, άγνωστος σε μας, που τους διατηρεί υγιείς και τους επιτρέπει να ασκούνται.

Όσοι δεν έφτασαν να γίνουν υπερήλικες

Για να εξηγήσει καλύτερα αυτό που λέει, Bradley Elliott κάνει έναν παραλληλισμό με κάτι που συνέβη στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και δεν αφορούσε τους ανθρώπους αλλά μαχητικά αεροσκάφη. Τότε, οι στατιστικολόγοι των Συμμάχων μελετούσαν τα βομβαρδιστικά που κατάφερναν να επιστρέψουν χτυπημένα από μάχες, για να χαρτογραφήσουν που σημεία τους ήταν πιο ευαίσθητα στα εχθρικά πυρά. Τα σημεία που είχαν χτυπηθεί θα μπορούσαν να ενισχυθούν, ώστε να αντέχουν περισσότερο, πίστευαν κάποιοι.

Ωστόσο, ένας στατιστικολόγος ονόματι Abraham Wald υποστήριξε ακριβώς το αντίθετο: Ότι από τη στιγμή που τα αεροπλάνα αυτά επέστρεψαν αν και χτυπημένα στα συγκεκριμένα σημεία, έπρεπε να ενισχυθούν τα σημεία τους που είχαν μείνει αλώβητα – γιατί μάλλον εκεί είχαν χτυπηθεί τα βομβαρδιστικά που καταρρίφθηκαν και δεν επέστρεψαν ποτέ στη βάση τους.

Η «προκατάληψη της επιβίωσης»

Ο Bradley Elliott εξηγεί ότι πρόκειται για τη λεγόμενη «προκατάληψη της επιβίωσης», ένα είδος γνωστικής και στατιστικής προκατάληψης, το οποίο δημιουργείται επειδή λαμβάνονται υπόψη μόνο όσοι επιβιώνουν και μπορούν να μελετηθούν, ενώ αγνοούνται όσοι δεν τα κατάφεραν.

iStock

«Κατά κύριο λόγο ακούμε για επιτυχίες, όχι για αποτυχίες», γράφει χαρακτηριστικά. «Η προκατάληψη αυτή αφορά την αντίληψή μας για την αρχιτεκτονική (κυρίως τα πιο όμορφα κτίρια από μια περίοδο “επιβιώνουν”), τα οικονομικά (ακούμε συχνά για άτομα που είχαν επιτυχία σε ριψοκίνδυνες επενδύσεις, αφού όσοι δεν τα καταφέρνουν δεν πουλάνε βιβλία ή προγράμματα αυτοβοήθειας) και τα επαγγελματικά (“Αν δουλέψεις σκληρά και παρατήσεις τώρα τις σπουδές, θα γίνεις πετυχημένος αθλητής όπως εγώ”, λένε όσοι έχουν πετύχει)».

«Έτσι δουλεύει ο εγκέφαλός μας, βλέπουμε ένα μοτίβο μεταξύ δύο μεταβλητών και υποθέτουμε ότι συνδέονται με κάποιο τρόπο», καταλήγει στο άρθρο του ο Bradley Elliott. «Αλλά συχνά, όπως και στην προκατάληψης της επιβίωσης, δεν εξετάζουμε όλα τα δεδομένα, οπότε βρίσκουμε μοτίβα εκεί που δεν υπάρχουν».

Ας το έχουμε κατά νου την επόμενη φορά που θα παραδειγματιστούμε από κάτι που μας «βολεύει» αντί να εξετάσουμε τη μεγάλη εικόνα. Όχι δηλαδή την υπερήλικα που καπνίζει στο καφέ, αλλά όσους δεν έφτασαν στην ηλικία της επειδή ακριβώς κάπνιζαν.