ΠΟΣΟ ΑΣΦΑΛΗ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΥΠΝΩΤΙΚΑ ΧΑΠΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ;

Τα υπνωτικά ίσως επηρεάζουν τον βαθύ ύπνο και τη λειτουργία που «ξεπλένει» τον εγκέφαλο από τοξίνες. Τι αποκάλυψαν οι επιστήμονες για τον μη-REM ύπνο.

Πολλά εντυπωσιακά πράγματα συμβαίνουν στον οργανισμό μας όταν κοιμόμαστε, που εξηγούν και τον λόγο για τον οποίο ο ποιοτικός ύπνος θεωρείται βασική προϋπόθεση για την υγεία μας. Μεταξύ πολλών άλλων, είναι το λεγόμενο «ντους» του εγκεφάλου μας. Δηλαδή, ο τρόπος που έχει για να καθαριστεί, να ξεφορτωθεί ό,τι άχρηστο συσσωρεύτηκε εκεί μέσα στην ημέρα. Η συγκεκριμένη διαδικασία περιλαμβάνει το λεγόμενο γλοιολεμφικό σύστημα.

Το γλοιολεμφικό σύστημα είναι ανάλογο του λεμφικού συστήματος, που αφορά το υπόλοιπο σώμα, ενώ συνάμα είναι μοναδικό στη λειτουργία του: Όταν κοιμόμαστε, το εγκεφαλονωτιαίο υγρό σαρώνει τον ιστό του εγκεφάλου και απομακρύνει τα «απόβλητα».

Οι πρώτοι που το αναγνώρισαν και του έδωσαν στα αγγλικά την ονομασία «Glymphatic system» ήταν ερευνητές του Ιατρικού Κέντρου του University of Rochester, το 2012. Η αποτελεσματικότητα αυτού του «καθαρίσματος» είναι σημαντικά υψηλότερη κατά τη διάρκεια του ύπνου μη-REM (non-Rapid Eye Movement), ειδικά στο πιο βαθύ στάδιο του ύπνου.

Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο ο επαρκής, ποιοτικός ύπνος είναι ζωτικής σημασίας για την υγεία του εγκεφάλου. Βοηθά στην πρόληψη της συσσώρευσης νευροτοξικών αποβλήτων, μειώνοντας δυνητικά τον κίνδυνο νευροεκφυλιστικών ασθενειών, όπως το Αλτσχάιμερ.

iStock

Εύλογα, η στέρηση ύπνου ή οι διαταραχές μπορεί να επηρεάσουν αυτόν τον καθαρισμό και να οδηγήσουν σε συσσώρευση επιβλαβών πρωτεϊνών. Κάτι που προφανώς δεν θέλουμε.

Μελέτη που δημοσιεύτηκε στις αρχές Ιανουαρίου 2025 προτείνει πως τα φαρμακευτικά βοηθήματα ύπνου μπορούν να εμποδίσουν τον «καθαρισμό». Όπως δήλωσε η Δρ Maiken Nedergaard, νευροεπιστήμονας, μέλος της ομάδας που ανακάλυψε το γλοιολεμφικό σύστημα και ανώτερη συγγραφέας της εργασίας, «το συγκεκριμένο σύστημα μοιάζει με το να ενεργοποιήσετε το πλυντήριο πιάτων πριν πάτε στο κρεβάτι, ώστε να ξυπνήσετε με καθαρό εγκέφαλο. Ουσιαστικά, στην έρευνα ρωτήσαμε τι υποκινεί αυτή τη διαδικασία και προσπαθήσαμε να ορίσουμε τον ύπνο αποκατάστασης με βάση τη γλοιολεμφική κάθαρση».

Με την ομάδα της, εξέτασαν ποντίκια για να δουν τι συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλό τους ενώ κοιμούνται. Διαπίστωσαν ότι το εγκεφαλικό τους στέλεχος απελευθερώνει μικροσκοπικά κύματα νορεπινεφρίνης κάθε περίπου 50 δευτερόλεπτα στη διάρκεια του βαθύ ύπνου. Η νορεπινεφρίνη είναι νευροδιαβιβαστής και ορμόνη που παράγεται στον εγκέφαλο και στα επινεφρίδια.

«ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΦΑΡΜΑΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΥΠΝΟ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΑΝ ΑΥΤΟΣ ΕΙΝΑΙ ΥΓΙΗΣ ΥΠΝΟΣ».

Όπως αναφέρεται στη δημοσίευση, η νορεπινεφρίνη παίζει σημαντικό ρόλο στην απόκρισή «fight or flight» (αν θα μπούμε σε μια μάχη ή θα τραπούμε σε φυγή), πυροδοτώντας τη στένωση των αιμοφόρων αγγείων που αυξάνει την αρτηριακή πίεση και προετοιμάζει το σώμα να αντιδράσει σε στρεσογόνες καταστάσεις. Η ρυθμική διαστολή και συστολή των αιμοφόρων αγγείων ωθεί επίσης το περιβάλλον υγρό να μεταφέρει τα απόβλητα μακριά από τον εγκέφαλο.

Η επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, Natalie Hauglund, έδωσε όλα τα παραπάνω με έναν πολύ πιο απλό και κατανοητό τρόπο. «Μπορείτε να δείτε τη νορεπινεφρίνη ως τον μαέστρο μιας ορχήστρας. Υπάρχει μια αρμονία στη συστολή και τη διαστολή των αρτηριών, που στη συνέχεια οδηγεί το εγκεφαλονωτιαίο υγρό μέσω του εγκεφάλου, ώστε να απομακρύνει τα άχρηστα προϊόντα».

Άπαξ και οι ερευνητές επιβεβαίωσαν ότι η νορεπινεφρίνη προωθεί τον καθαρισμό του εγκεφάλου, θέλησαν να δουν εάν ένα υπνωτικό χάπι μπορεί να επηρεάσει αυτή τη διαδικασία. Χορήγησαν σε ποντίκια την ουσία ζολπιδέμη (ανήκει στην κατηγορία των λεγόμενων υπνωτικών-ηρεμιστικών) και τα είδαν να κοιμούνται γρηγορότερα, αλλά να έχουν τη μισή δραστηριότητα κυμάτων νορεπινεφρίνης στον βαθύ ύπνο και 30% λιγότερη μεταφορά υγρών στον εγκέφαλο, συγκριτικά με τα ποντίκια που δεν είχαν πάρει την ουσία.

Τα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι «το ηρεμιστικό μπορεί να διαταράξει το σύστημα κάθαρσης του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια του ύπνου» εξήγησε η Hauglund, προσθέτοντας πως «όλο και περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν φάρμακα για τον ύπνο και είναι πραγματικά σημαντικό να γνωρίζουμε αν αυτός είναι υγιής ύπνος. Αν οι άνθρωποι δεν απολαμβάνουν πλήρως τα οφέλη του ύπνου, θα πρέπει να το γνωρίζουν, ώστε να μπορούν να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις».

Οι ερευνητές κατέληξαν στο ότι τα ευρήματά τους πιθανότατα ισχύουν και για τους ανθρώπους, αλλά προφανώς απαιτούνται περαιτέρω δοκιμές για να υπάρχει πιο καθαρή εικόνα.