ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΜΠΙΣΤΕΥΕΣΑΙ ΤΟ ΕΝΣΤΙΚΤΟ ΣΟΥ; ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΑΠΑΝΤΑΕΙ

Τι είναι το ένστικτο; Πώς μπορούμε να ξέρουμε ότι μας συμβουλεύει σωστά και πότε μπορούμε να το εμπιστευόμαστε; Μια διάσημη νευροεπιστήμονας απαντά.

«Trust your gut», λένε οι αγγλόφωνοι όταν παροτρύνουν κάποιον να βασιστεί στη διαίσθηση ή στο ένστικτό του πριν πάρει μια απόφαση. Η ιδέα ότι το έντερό μας «μιλάει» υποστηρίζεται και επιστημονικά, καθώς περιέχει ένα τεράστιο νευρωνικό δίκτυο, το οποίο επικοινωνεί με τον εγκέφαλο και επεξεργάζεται πληροφορίες σχετικά με τις εμπειρίες και τις ανάγκες μας – γι’ αυτό άλλωστε ονομάζεται και «δεύτερος εγκέφαλος».

Τι ακριβώς σημαίνει, όμως, το να εμπιστεύεται κανείς το ένστικτό του; Πρόκειται για κάτι αόριστο και δύσκολο να περιγραφεί, ή υπάρχει κάποια επιστημονική βάση από πίσω του; Και μπορούμε πάντα να βασιζόμαστε σε αυτό;

Η νευροεπιστήμονας Dr. Tara Stewart μίλησε σε podcast για τη συναρπαστική σχέση ανάμεσα στο ένστικτο, τη δημιουργικότητα και την ικανότητα του εγκεφάλου να επανασυνδέεται. Αποκάλυψε τι είναι και τι δεν είναι το ένστικτο και έδωσε συμβουλές για να μπορούμε να μετακινούμαστε εύκολα από τη λογική στη διαισθητική σκέψη.

«Και βέβαια πρέπει να εμπιστεύεσαι το ένστικτό σου»

Το ένστικτο, σύμφωνα με την Dr. Stewart, είναι ένας τρόπος που έχει το μυαλό μας να σκέφτεται, ο οποίος βρίσκεται ανάμεσα στη λογική και τη συναισθηματική σκέψη. «Μαθαίνουμε πολλά μεγαλώνοντας από το περιβάλλον, τους γονείς και το σχολείο μας, όμως προφανώς δεν μπορούμε να θυμόμαστε τα πάντα για πάντα», εξηγεί. «Οπότε τα “μαθήματα” αυτά αποθηκεύονται στη μνήμη μας σαν πρότυπα: σαν ακούσια σοφία και κρίση – αυτό είναι το ένστικτο. Δεν μπορείς, δηλαδή, πάντα να εκλογικεύσεις γιατί πήρες μια απόφαση, απλά νιώθεις ότι είναι σωστή επειδή κάποτε, στο βαθύ παρελθόν, έτσι εκπαιδεύτηκες.

iStock

»Αυτά τα “μαθήματα ζωής” που πήραμε κάποτε, τα οποία δεν μπορούμε συνειδητά να ανακαλέσουμε, έχουν αποθηκευτεί βαθιά στη σπονδυλική μας στήλη και φτάνουν μέχρι τους νευρώνες του εντέρου. Γι’ αυτό και συχνά πράγματι νιώθουμε κάτι στο έντερο όταν βιώνουμε ορισμένες καταστάσεις. «Το πρόβλημα είναι ότι πολλές φορές πολιορκούμαστε από τόση πληροφορία, που το να μπορέσουμε να ακούσουμε το ένστικτό μας είναι δύσκολο».

Οι δημιουργικές δραστηριότητες μας βοηθούν να ακούμε το ένστικτό μας

Πώς μπορούμε να επαναφέρουμε την επαφή με το ένστικτό μας; Η Dr. Stewart λέει ότι οι δημιουργικές δραστηριότητες, όπως το να γράφουμε τις σκέψεις μας (το λεγόμενο journaling) είναι πολύ βοηθητικές. «Όταν το συναίσθημα και η λογική μας σκέψη για κάτι ευθυγραμμίζονται, οι απαντήσεις έρχονται εύκολα. Διαφορετικά ένας καλός τρόπος να συνδεθούμε με τον εαυτό μας είναι οι δημιουργικές δραστηριότητες, π.χ. το να τραγουδάμε, να περπατάμε στη φύση, να γράφουμε. Τις στιγμές εκείνες ο εγκέφαλός μας βρίσκεται σε μια default («προεπιλεγμένη») κατάσταση, σταματά να σκέφτεται συνειδητά, και οι αυθόρμητες σκέψεις και τα συναισθήματα έρχονται από μόνα τους».

iStock

Υπάρχουν, βέβαια, άνθρωποι που δυσκολεύονται να «αφεθούν» ακόμα και τότε, ή που δεν εμπιστεύονται αυτές τις «ελεύθερες» σκέψεις. Το γράψιμο μπορεί να τους βοηθήσει ιδιαίτερα.

Κι αν το ένστικτο δεν βγει αληθινό; Αν η διαίσθηση μας προδώσει;

«Τότε, έχει νόημα να σκεφτεί κανείς αν πράγματι η απόφαση που πήρε προέκυψε από το ένστικτο, από τη διαίσθηση, ή από τη συνειδητή σκέψη. Αν επρόκειτο όντως για ένστικτο, πράγματι ορισμένες φορές μπορεί να κάνει λάθος – άλλωστε, κάθε τρόπος σκέψης μας μπορεί κάποια στιγμή να σφάλλει. Αυτό που έχει νόημα τότε είναι να ζητήσουμε από έναν δικό μας άνθρωπο, κάποιον που μας ξέρει καλά, τη γνώμη του για την απόφασή μας. Και τελικά, αν πράγματι το ένστικτο δεν βγήκε αληθινό, να αναρωτηθούμε τι έχουμε να μάθουμε από αυτό. Τι έχει να μας πει για τον εαυτό μας».

Όπως εξηγεί η ειδικός, τις στιγμές που δυσκολευόμαστε να καταλάβουμε αν πρέπει να εμπιστευτούμε το ένστικτό μας υπάρχουν δύο πράγματα που μπορούμε να κάνουμε:

• Το ένα είναι να σκεφτούμε τι μας φοβίζει, αλλά και κατά πόσο αγαπάμε και εμπιστευόμαστε τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας.
• Το δεύτερο είναι αν η απόφαση που έχουμε να πάρουμε έχει να κάνει με κάποιον λειτουργικό σκοπό (π.χ. σκεφτόμαστε να ξεκινήσουμε μια νέα επιχείρηση; Θέλουμε να κερδίζουμε περισσότερα χρήματα;) ή απλά ακολουθούμε το πάθος μας και τον σκοπό μας.

«Η δική μου εμπειρία λέει πως όταν κανείς ακολουθεί το πάθος και τον σκοπό του, σίγουρα κάποια στιγμή θα πετύχει. Αν ο σκοπός μας είναι καθαρά πρακτικός ή κάνουμε κάτι καθαρά από ανάγκη, δίνουμε περισσότερο χώρο στην αποτυχία, γιατί πιθανότατα δεν θα επενδύσουμε εκεί τη δημιουργικότητά μας.

Αντίστοιχα, αναφορικά με τον φόβο και την αγάπη, τα οποία βρίσκονται το ένα απέναντι από το άλλο στο φάσμα των ανθρώπινων συναισθημάτων, οι άνθρωποι έχουμε την τάση εξελικτικά να κλίνουμε προς τα συναισθήματα επιβίωσης (όπως είναι ο φόβος) για να εξασφαλίζουμε την ασφάλειά μας. Στις μέρες μας, που θεωρητικά ζούμε σε πιο ασφαλή πλαίσια, χρειάζεται να υπερβούμε αυτή την τάση και ο λόγος είναι απλός: Όταν ζούμε με φόβο τα επίπεδα κορτιζόλης μας είναι υψηλά και τα επίπεδα οξυτοκίνης χαμηλά. Η κορτιζόλη, η ορμόνη του στρες, μας οδηγεί στην αντίδραση της πάλης ή της φυγής – σίγουρα όχι σε μια φυσική, δημιουργική κατάσταση, που να μας επιτρέπει να παίρνουμε σωστές αποφάσεις.

iStock

Θέλουμε, λοιπόν, να αυξήσουμε την οξυτοκίνη και για να το κάνουμε αυτό έχουμε ανάγκη από σωματική επαφή στις σχέσεις μας ή, αν είμαστε μόνοι μας, από ένα ζεστό μπάνιο ή ένα μασάζ. Την οξυτοκίνη μας, επίσης, ανεβάζει η βλεμματική επαφή, το χιούμορ και η ευγνωμοσύνη. Στις δύσκολες στιγμές, λοιπόν, που νιώθουμε το στρες να πλησιάζει, ένας εύκολος τρόπος να το φρενάρουμε είναι να σκεφτούμε 10 πράγματα για τα οποία είμαστε ευγνώμονες στη ζωή μας».

Η Dr. Stewart περιγράφει πως όταν η ίδια ξεκίνησε να κάνει λίστες με όσα την έκαναν να νιώθει ευγνώμων, απαριθμούσε αρχικά όλους τους εξωτερικούς παράγοντες, π.χ. η οικογένεια, οι φίλοι, τα ταξίδια που είχε τη δυνατότητα να κάνει. «Είχα αρχίσει να επαναλαμβάνομαι, οπότε κάποια στιγμή αναρωτήθηκα τι άλλο έχω να πω. Όταν άρχισα να καταγράφω εσωτερικούς παράγοντες, π.χ. την προσαρμοστικότητά μου, τη δημιουργικότητά μου, την ευαλωτότητά μου, όλα άλλαξαν. Τότε άρχισα να υπενθυμίζω στον εαυτό μου καθημερινά την εργαλειοθήκη που έχω μέσα μου για να μπορώ να ανταπεξέρχομαι στις απογοητεύσεις, να επιβιώνω όταν ανησυχώ ότι τα πράγματα δεν θα πάνε καλά».