ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ ΤΟΥ PLACEBO ΕΙΝΑΙ ΤΟ NOCEBO ΚΑΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΟΥ ΕΧΕΙ ΣΥΜΒΕΙ

Το nocebo περιγράφει τις δυσάρεστες παρενέργειες που νομίζεις ότι βιώνεις γιατί ο γιατρός σου σε προειδοποίησε πως κάτι τέτοιο ίσως συμβεί.

Σίγουρα ξέρεις τα οφέλη του placebo. Την θετική επίδραση που μπορεί να έχει στην υγεία σου το να νομίζεις ότι έχεις πάρει κάποιο φάρμακο ή έχεις κάνει θεραπεία. Πρόσφατες έρευνες, όμως, διαπίστωσαν πως υπάρχει και το αντίθετο, το nocebo. Η αίσθηση δηλαδή πως εμφανίζεις κάποιες παρενέργειες που ο γιατρός σου ανέφερε ως πιθανές, χωρίς όμως στην πραγματικότητα αυτό να συμβαίνει.

Το nocebo εντοπίστηκε και στον εμβολιασμό κατά της Covid. Έρευνες απέδειξαν πως άτομα που εμβολιάστηκαν νόμισαν ότι βίωσαν παρενέργειες του εμβολίου όπως αυτές τους είχαν περιγραφεί από το άτομο που τους έκανε τον εμβολιασμό, χωρίς αυτό στην πραγματικότητα να συμβαίνει.

Το φαινόμενο του nocebo

Αν και στόχος των γιατρών ή των νοσοκόμων ήταν απλά να ενημερώσουν τους ασθενείς ώστε να είναι προετοιμασμένοι, η προειδοποίηση για το τί πιθανόν να νιώσουν λειτούργησε σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία και οι ασθενείς στην πραγματικότητα βίωσαν τα συμπτώματα χωρίς στην πραγματικότητα να τους συμβαίνουν, σε ποσοστό 33%.

Αυτό απέδειξε και έρευνα του 2022 της ερευνήτριας Julia Haas που έχει μελετήσει το φαινόμενο του placebo. Αξιοποιώντας τα δεδομένα από τις κλινικές δοκιμές του εμβολίου κατά της Covid-19 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το φαινόμενο nocebo θα μπορούσε να εξηγήσει έως και τα 2/3 των παρενεργειών που σχετίζονται με τo εμβόλιo.

iStock

Πιο συγκεκριμένα, ασθενείς που χωρίς να το γνωρίζουν έλαβαν αντί εμβολίου μόνο μια ένεση φυσιολογικού ορού, χωρίς καμία επίδραση στον οργανισμό, ανέφεραν πολλές αρνητικές παρενέργειες. Είναι πιθανό ορισμένες από αυτές να οφείλονταν στο ότι όλοι μας κάποια στιγμή μπορεί να βιώσουμε χαμηλού βαθμού πόνους, όπως πονοκεφάλους, ή κόπωση. Η γνώση ότι το εμβόλιο προκαλεί αυτές τις παρενέργειες μπορεί να τραβήξει την προσοχή μας σε συμπτώματα που ήδη βιώνουμε και που διαφορετικά απλά θα πέρναγαν απαρατήρητα.

Κατά φαντασίαν ασθενείς

Το φαινόμενο του nocebo είχε παρατηρηθεί και παλαιότερα, με αρκετές έρευνες να επιβεβαιώνουν ότι τα λόγια των γιατρών έχουν μεγάλη επίδραση επάνω στους ασθενείς τους. Σε μια πειραματική μελέτη του 2004, η καθηγήτρια ακτινολογίας δρ Elvira Lang και οι συνεργάτες της διαπίστωσαν ότι η προειδοποίηση για επώδυνες ή ανεπιθύμητες εμπειρίες μετά από μια επέμβαση αυξάνει τον πόνο και το άγχος των ασθενών.

Σε μελέτη του 2003 σχετικά με τους β-αναστολείς για καρδιακές παθήσεις και υπέρταση, η ενημέρωση των ασθενών ότι οι παρενέργειες της θεραπείας μπορεί να περιλαμβάνουν στυτική δυσλειτουργία οδήγησε σε διπλασιασμό των ασθενών που ανέφεραν αυτό το πρόβλημα σε σύγκριση με εκείνους που δεν ενημερώθηκαν για τον σχετικό κίνδυνο.

Το 2010, ο Δρ. Dirk Varelmann, ειδικός στην αναισθησία και τη διαχείριση του πόνου στο Beth Israel Deaconess Medical Center στη Βοστώνη, θέλησε να διερευνήσει αν ο τρόπος με τον οποίο περιγράφεται στους ασθενείς η ένεση της τοπικής αναισθησίας επηρεάζει τον πόνο τους. Για να πραγματοποιήσουν τη μελέτη οι επιστήμονες χώρισαν τους ασθενείς σε δυο ομάδες. Στα μέλη της μιας ομάδας είπαν ότι το χειρότερο που θα νιώσουν είναι κάτι σαν ένα έντονο τσίμπημα μέλισσας, ενώ στην άλλη είπαν πως δεν θα νιώσουν τίποτε. Εκείνοι στους οποίους είπαν ότι θα αισθανθούν ένα τσίμπημα ανέφεραν σημαντικά περισσότερο πόνο μετά την ένεση, παρόλο που και οι δύο ομάδες έλαβαν ακριβώς το ίδιο αναισθητικό. Το συμπέρασμα του Varelmann ήταν ότι «η χρήση πιο ήπιων και καθησυχαστικών λέξεων» θα μπορούσε να βελτιώσει την εμπειρία των ασθενών κατά τη διάρκεια επεμβατικών ιατρικών διαδικασιών.

iStock

Οι ηθικές προεκτάσεις του nocebo

Το φαινόμενο του nocebo δημιουργεί και μια σειρά ηθικά διλήμματα. Έρευνες που έγιναν στις Ηνωμένες Πολιτείες αποκαλύπτουν ότι οι ασθενείς που έχουν πρόσβαση στα ιατρικά τους αρχεία, δηλαδή στα αποτελέσματα των εξετάσεων τους και σε ότι έχει γράψει ο γιατρός τους που τους αφορά, νιώθουν ότι έχουν τον έλεγχο της υγείας τους και της περίθαλψής τους, και πως κατανοούν καλύτερα την θεραπεία τους. Παρ’ όλα αυτά, σε έρευνα του 2021 κάποιοι ασθενείς ανέφεραν ότι ανησυχούσαν περισσότερο για τα φάρμακα και την θεραπεία τους όταν είχαν πρόσβαση στα ιατρικά αρχεία που τους αφορούσαν.

Επιπλέον, πάνω από τους μισούς ασθενείς με χρόνια νοσήματα δεν παίρνουν τα φάρμακα που τους έχει συνταγογραφήσει ο γιατρός τους και η σημαντικότερη αιτία είναι ότι διάβασαν τις παρενέργειες. Αν κανείς μπορούσε να μετριάσει τις συνέπειες του φαινομένου nocebo, ίσως θα μπορούσε να εξασφαλίσει ότι περισσότεροι άνθρωποι θα έπαιρναν τα φάρμακα τους και θα είχαν καλύτερη υγεία.

Οι συνέπειες του φαινομένου nocebo ξεπερνούν τα όρια του ιατρείου και θέτουν ερωτήματα σχετικά με το πώς οι κυβερνήσεις θα πρέπει να δημοσιοποιούν ζητήματα που αφορούν τη δημόσια υγεία αλλά και το πώς οι δημοσιογράφοι θα προσεγγίζουν τα θέματα υγείας ώστε τα κλικ και ο εντυπωσιασμός να μην λειτουργούν εις βάρος των ασθενών αλλά και του κοινού καλού.

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.