ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΝΤΙΔΟΤΟ ΣΤΗ ΜΟΝΑΞΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΦΑΝΤΑΖΕΣΑΙ

Έρευνες δείχνουν ότι οι χώροι πρασίνου, από πάρκα μέχρι δεντρόφυτες γειτονιές, μπορούν να μειώσουν αισθητά τη μοναξιά και να ενισχύσουν την υγεία, προσφέροντας μια απλή, φυσική λύση στο πρόβλημα της απομόνωσης.

Η γιαγιά μου καμάρωνε για τα φυτά της. Μας το έλεγε συχνά-πυκνά, ενώ φρόντιζε να το γνωρίζουν και τα ίδια. Τους το εκμυστηρευόταν τα απογεύματα, όταν άνοιγε τη βρύση και άρχιζε να τα ποτίζει με το λάστιχο. «Γιαγιά, τα φυτά δεν ακούνε», της λέγαμε, αλλά εκείνη μας αγνοούσε. Είχε το μυαλό της στα παχύφυτα, στις σανσεβιέριες, στα κρινάκια, στο δάσος που είχε φτιάξει στην αυλή της και την ευχαριστούσε για τη δροσιά – διώχνοντας, σαν ανταπόδοση, τη μοναξιά της.

Δεν ξέρω τι θα έκανε η γιαγιά αν ζούσε σε κάποια μεγάλη πόλη, με ένα μικρό μπαλκονάκι να φιλοξενεί την πολύχρωμη παρέα της, μια κουκκίδα πράσινου χαμένη στο απέραντο γκρίζο του τσιμέντου. Φαντάζομαι μόνο πως, αν η μοναξιά είναι ίδιον της τρίτης ηλικίας, το σκληρό και οριακά απρόσωπο αστικό περιβάλλον θα έκανε τη ζωή της δυσκολότερη.

Τον Μάρτιο του 2023, ο Εκτελεστικός Διευθυντής της Υπηρεσίας Δημόσιας Υγείας των ΗΠΑ, Vivek Murthy, εξομοίωσε τις επιπτώσεις της κοινωνικής απομόνωσης στην υγεία με αυτές που προκαλεί το κάπνισμα 15 τσιγάρων την ημέρα. Παρά την όποια υπερβολή στον ισχυρισμό του –διάφοροι ερευνητές και επιστήμονες αμφισβήτησαν τη σύγκριση, μιλώντας για εντυπωσιοθηρία– o Murthy μίλησε για μια σύνδεση καλά τεκμηριωμένη. Ξέρουμε ότι η μοναξιά πλήττει την υγεία, ανεξαρτήτως αριθμού τσιγάρων που αντιστοιχούν στο αποτύπωμά της. Και ξέρουμε καλά ότι η μοναξιά αναγνωρίζεται ως παγκόσμιο πρόβλημα με επιδημικές διαστάσεις.

Το φυσικό αντίδοτο στη μοναξιά

Πριν κάποια χρόνια, οι Xiaoqi Feng και Thomas Astell-Burt σημείωσαν σε έρευνά τους ότι η διαβίωση σε «περιβάλλοντα που γεννούν μοναξιά, στα οποία κυριαρχούν τα αυτοκίνητα και το τσιμέντο αντί το γρασίδι και τα δέντρα, ενδεχομένως προκαλούν ή να επιδεινώνουν το αίσθημα απομόνωσης». Για την ακρίβεια, αποκαλούν τα περιβάλλοντα αυτά lonelygenic ή μοναξιογόνα, όπως θα μετέφραζα καταχρηστικά.

«Οι περισσότερες έρευνες εστιάζουν στην έλλειψη ποιοτικών σχέσεων, σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως η εσωστρέφεια, και στην αίσθηση ότι κάποιος δεν έχει καλές κοινωνικές δεξιότητες, ως βασικά αίτια της μοναξιάς. Αυτό όμως έχει οδηγήσει σε μια τυποποιημένη αφήγηση που κατηγορεί, ντροπιάζει και προτείνει αδύναμες λύσεις», δήλωσε στην Washington Post η Feng, καθηγήτρια αστικής υγείας και περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας στην Αυστραλία. Η ίδια τονίζει: «Δεν γεννηθήκαμε για να είμαστε μόνοι. Τα περιβάλλοντα που δημιουργούμε προάγουν τη μοναξιά».

Προς παρηγοριά όλων, η καθηγήτρια διαβεβαίωσε πως η απάντηση στη μοναξιά ίσως να βρίσκεται πιο κοντά απ’ όσο νομίζουμε. Όπως η παρέα της γιαγιάς, μπορεί να περιμένει ακριβώς έξω από την πόρτα, στις αλέες και στο θρόισμα των φύλλων, στη σκιά ενός δεντροφυτεμένου δρόμου. Δάση, πάρκα και πράσινοι χώροι αναδεικνύονται σε ισχυρά «αντίδοτα» κατά της μοναξιάς και σύμμαχοι ευεξίας, προσφέροντας μια απλή και εύκολη λύση για επανασύνδεση, τόσο με τον εαυτό μας όσο και με τους άλλους.

Οι χώροι πρασίνου μπορούν, πράγματι, να κάνουν θαύματα. Το 2024, μια μεγάλη μελέτη υπό τον Matthew Browning, αναπληρωτή καθηγητή συμπεριφορικών, κοινωνικών και υγειονομικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Clemson, κατέληξε πως η εγγύτητα σε πάρκα ή δεντρόφυτες περιοχές μείωσε αισθητά το αίσθημα μοναξιάς σε πάνω από 8.000 ενήλικες – ακόμη κι όταν συνυπολογίστηκαν παράγοντες όπως η ηλικία ή το εισόδημα. Παρόμοια ευρήματα είχε η έρευνα της Feng το 2021 στην Αυστραλία: σε γειτονιές όπου τουλάχιστον το 30% της έκτασης καλυπτόταν από πράσινο, η μοναξιά ήταν κατά 26% λιγότερο συχνή. Για όσους ζούσαν μόνοι, το ποσοστό άγγιζε το 52%.

Πόσο πράσινο χρειάζεται κανείς; Όχι κάτι τρομερό. Μία με δύο ώρες την εβδομάδα στη φύση, είτε σε κάποιο παγκάκι στο πάρκο είτε περπατώντας ανάμεσα στα δέντρα, αρκούν για να μειώσουν την πιθανότητα να νιώσουμε μοναξιά κατά 69% μέσα σε τέσσερις μήνες. Σε δεκαέξι μήνες, το ποσοστό φτάνει το 110%.

Pexels Marina GR

Τα δέντρα σύμμαχοι καλής υγείας

Τα οφέλη της φύσης δεν σταματούν στη μοναξιά. Το αστικό πράσινο είναι καταφύγιο για μυαλό και σώμα, με τις ευεργετικές του ιδιότητες να επιβεβαιώνονται ξανά και ξανά. Ο περιβαλλοντικός επιδημιολόγος Mark J. Nieuwenhuijsen έχει προτείνει μια απλή, σχεδόν ποιητική συνταγή: τον κανόνα 3-30-300. Τρία δέντρα στη θέα από το σπίτι, τουλάχιστον 30% δενδροκάλυψη στη γειτονιά και πρόσβαση σε χώρο πρασίνου σε απόσταση 300 μέτρων. Η πρόταση είναι απλή και αποτελεσματική.

Μια μετα-ανάλυση που συμπεριέλαβε δεδομένα από πάνω από 100 εκατομμύρια ανθρώπους σε 18 χώρες έδειξε ότι όσο πιο πλούσια είναι η βλάστηση σε μια περιοχή, τόσο μειώνεται ο κίνδυνος θνησιμότητας από καρδιαγγειακά νοσήματα (κατά 2-3%). Ακόμη, τα δέντρα είναι πηγή δροσιάς για τις πόλεις, καθαρίζουν τον αέρα, μειώνουν την ατμοσφαιρική ρύπανση και, πολλές φορές, μειώνουν και το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης, απλώς επειδή προάγουν την καλύτερη υγεία.

Σε ένα νοσοκομείο της Πενσυλβάνια, ασθενείς που ανάρρωναν σε κλίνες με θέα σε δέντρα χρειάζονταν λιγότερα παυσίπονα και μικρότερη νοσηλεία, συγκριτικά με όσους έβλεπαν τοίχο και τούβλα. «Τα δέντρα επιταχύνουν την ίαση», σύμφωνα με τον Nieuwenhuijsen, ενώ παράλληλα ενθαρρύνουν τη σωματική δραστηριότητα, βελτιώνουν τον ύπνο και αμβλύνουν τα συμπτώματα σε παιδιά με διαταραχή ελλειματικής προσοχής ή/και υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ).

Κερδισμένη βγαίνει και η ψυχική υγεία. Σε μια μελέτη, ένας περίπατος 90 λεπτών στη φύση μείωσε τις αρνητικές σκέψεις και ανακούφισε τα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Στο Χάμιλτον του Οντάριο, ένας γιατρός παρατήρησε ότι οι ασθενείς του, άνθρωποι ευάλωτοι με χρόνια νοσήματα, ένιωθαν άμεση ανακούφιση κάθε που κοιτούσαν από το παράθυρό τους τον κήπο στην αυλή ή τη θέα προς την απότομη πλαγιά του Νιαγάρα.

Πώς να φέρεις τη φύση κοντά σου

Δεν χρειάζεται να ανέβεις σε βουνά για τα δώρα της φύσης. Μικρές, απλές δόσεις πρασίνου μέσα στην καθημερινότητα μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Τι μας λένε οι ειδικοί;

• Κράτα λίγο χρόνο για τη φύση. Μία με δύο ώρες την εβδομάδα αρκούν, λέει η Feng, είτε κοιτάζοντας τα πουλιά, είτε σχεδιάζοντας, είτε απλώς καθισμένος/η κάτω από ένα δέντρο. Κάνε ό,τι σου είναι ευχάριστο. Δεν χρειάζεται να ξεκινήσεις πεζοπορίες.
• Ξανασκέψου τι σημαίνει «φύση». Όπως δείχνει και η έρευνα του Browning, φύση δεν είναι μόνο τα εθνικά πάρκα. Είναι η αυλή, ένα γήπεδο, ένας κήπος της κοινότητας. Όπου υπάρχει πράσινο, υπάρχει και δυνατότητα σύνδεσης.
• Προγραμμάτισε τις συναντήσεις σε εξωτερικούς χώρους. Αντί να πιεις καφέ σε κλειστό χώρο, κάνε έναν περίπατο ή κάθισε στο πάρκο. Μια κουβέντα κυλά πιο ευχάριστα δίπλα στο πράσινο και στη φύση.
• Γίνε μέλος μιας ομάδας. Τοπικές λέσχες περιπάτου ή προγράμματα σε πάρκα είναι ιδανικά για να συναντήσεις ανθρώπους με κοινά ενδιαφέροντα και να νιώσεις μέλος μιας κοινότητας.
• Αγκάλιασε τον χρόνο με τον εαυτό σου: η μοναχικότητα δεν είναι μοναξιά. Ο χρόνος στη φύση, ακόμα και χωρίς παρέα, μπορεί να μειώσει το στρες και να ανεβάσει τη διάθεση.