ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΑΡΗΓΟΡΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ;

«Αν δεν δοθούν χρήματα για να δημιουργηθούν δομές παρηγορικής φροντίδας και αν δεν εξειδικευτούν γιατροί δεν θα μπορέσουμε ποτέ να παρέχουμε αυτές τις υπηρεσίες», λέει στο OW η καθηγήτρια Αναισθησιολογίας, Βίκυ Νύκταρη, με αφορμή το τραγικό συμβάν στο Ρέθυμνο.

Το Σάββατο 31 Μαΐου 2025 ένας 87χρονος άνδρας μπήκε μαζί με τον γιο του στην κλινική όπου νοσηλευόταν σε άσχημη κατάσταση η καρκινοπαθής σύζυγός του, στο Ρέθυμνο. Κλείδωσε τον γιο του στο μπαλκόνι, όταν εκείνος βγήκε για τσιγάρο, πυροβόλησε δύο φορές την 85χρονη γυναίκα σκοτώνοντάς την και στη συνέχεια αυτοπυροβολήθηκε. Ξεψύχησε και ο ίδιος λίγες ώρες μετά.

Απάντηση στο γιατί το έκανε έδωσε στο σημείωμα που άφησε, στο οποίο περιληπτικά έγραφε ότι δεν άντεχε να βλέπει την αγαπημένη σύζυγό του να υποφέρει. Κανείς δεν τον αμφισβήτησε: Ο ίδιος ο διοικητής του νοσοκομείου Ρεθύμνου, Νίκος Μαλλιαρός, ο οποίος γνώριζε την οικογένεια, ανέφερε αργότερα πως ο 87χρονος φρόντιζε τη γυναίκα του με μεγάλη αγάπη. Βρισκόταν διαρκώς στο πλάι της, την περιποιόταν και δεν φαίνονταν οι δυο τους να έχουν προβλήματα. Οι γείτονές τους είπαν πως ήταν από μικροί ένα πολύ αγαπημένο ζευγάρι.

«Μια πράξη, σε εισαγωγικά, λύτρωσης […] Οι ενδείξεις είναι ξεκάθαρα αυτές», είπε χαρακτηριστικά ο κ. Μαλλιαρός μιλώντας σε τηλεοπτικό κανάλι. Όμως, όπως πρόσθεσε, «πρόκειται για μια πρακτική που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να επικροτηθεί», καθώς «κανείς δεν μπορεί να στερήσει τη ζωή κάποιου άλλου».

Αναπόφευκτα αναρωτιέται κανείς: τι θα μπορούσε να έχει γίνει διαφορετικά; Πώς θα έπρεπε να αντιμετωπίζει το σύστημα υγείας τους ασθενείς που υποφέρουν, χωρίς μάλιστα να έχουν ελπίδα στη ζωή, αλλά και τους φροντιστές τους, οι οποίοι καλούνται να διαχειριστούν τον δικό τους πόνο, βλέποντας τον άνθρωπό τους να αργοσβήνει, συχνά αναξιοπρεπώς;

iStock

Ελληνική Εταιρεία Αλγολογίας: «Επιτακτική ανάγκη να επενδύσει η Πολιτεία σε υπηρεσίες ανακουφιστικής/παρηγορικής φροντίδας»

Τη Δευτέρα 2 Ιουνίου 2025 οι αναισθησιολόγοι των Ιατρείων Πόνου της Κρήτης, όπου συνέβη το τραγικό περιστατικό, και η Ελληνική Εταιρεία Αλγολογίας εξέδωσαν δελτίο τύπου «προς διασφάλιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και τον θάνατο».

Σε αυτό, γιατροί και επιστήμονες ψυχικής υγείας τονίζουν ότι υπάρχει επιτακτική ανάγκη να επενδύσει η Πολιτεία σε υπηρεσίες ανακουφιστικής/παρηγορικής φροντίδας, όπως συμβαίνει εδώ και δεκαετίες στις πολιτισμένες χώρες του κόσμου. Ο λόγος για προγράμματα στήριξης που θα εκτελούνται από ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό, τα οποία θα είναι διαθέσιμα και δωρεάν σε νοσοκομεία και κλινικές τόσο για τους ασθενείς που υποφέρουν από ανίατες ασθένειες όσο και για τους φροντιστές τους.

Το δελτίο τύπου αναφέρει τα εξής:

Μετά το τραγικό γεγονός που συνέβη στο νησί μας, όλοι οι αναισθησιολόγοι των Ιατρείων Πόνου της Κρήτης και η Ελληνική Εταιρεία Αλγολογίας (ΕΕΑ) θέλουμε να υπογραμμίσουμε τα βαθιά κενά του συστήματος υγείας μας, ιδίως την κραυγαλέα ΑΠΟΥΣΙΑ ολοκληρωμένων υπηρεσιών ανακουφιστικής παρηγορικής φροντίδας και ισχυρής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης για τους ασθενείς και τις οικογένειές τους.

Αυτό το φρικτό γεγονός μπορεί να θεαθεί και πέρα από την οπτική γωνία μιας βίαιης πράξης, ως μια σκληρή και καταστροφική συνέπεια της αθεράπευτης οδύνης, μια απελπισμένη κραυγή για βοήθεια από μια οικογένεια που έχει συντριβεί από τη διάγνωση ενός προχωρημένου καρκίνου και έχει εγκαταλειφθεί από ένα σύστημα που θα έπρεπε να της είχε προσφέρει υποστήριξη.

Η παρηγορική/ανακουφιστική φροντίδα έχει πολλά να προσφέρει από τη στιγμή της διάγνωσης. Καλούμε τους επαγγελματίες υγείας, τους ασθενείς και τις οικογένειές τους να έχουν πρόσβαση ή να παραπέμπουν σε βοήθεια που παρέχεται από τα Ιατρεία Πόνου.

Η έλλειψη ολοκληρωμένων ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών αφήνει τις οικογένειες απομονωμένες και συντετριμμένες, ανίκανες να αντιμετωπίσουν το συναισθηματικό βάρος της διάγνωσης, της φροντίδας των δικών τους ατόμων καθώς πορεύονται προς το θάνατο. Οδηγεί σε αισθήματα απελπισίας, ματαιότητας και απόγνωσης, τα οποία, σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να καταλήξουν σε τραγικά αποτελέσματα όπως αυτό που είδαμε.

Είναι επιτακτική ανάγκη η Πολιτεία στην Ελλάδα να επενδύσει στην ανάπτυξη υπηρεσιών παρηγορικής φροντίδας και δικτύων ψυχοκοινωνικής υποστήριξης που θα είναι ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ Ή ΤΟΥΣ ΦΡΟΝΤΙΣΤΕΣ ΤΟΥΣ. Οι υπηρεσίες αυτές είναι απαραίτητες όχι μόνο για την ανακούφιση του πόνου, αλλά και για την καλλιέργεια  συναισθηματικής ανθεκτικότητας στους ασθενείς και τις οικογένειές τους κατά τις πιο δύσκολες στιγμές. Η διασφάλιση της αξιοπρέπειας, της άνεσης και της φροντίδας με ανθρωπιά πρέπει να αποτελεί θεμελιώδη πτυχή του συστήματος υγείας μας.

Καλούμε τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης και τους σχετικούς φορείς να δώσουν προτεραιότητα στη δημιουργία και την επέκταση των υπηρεσιών ανακουφιστικής/παρηγορικής φροντίδας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε όλη την Ελλάδα. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να αποτρέψουμε μελλοντικές τραγωδίες, να τιμήσουμε την αξιοπρέπεια των ασθενών μας και να προωθήσουμε ένα πιο ανθρώπινο και συμπονετικό περιβάλλον υγειονομικής περίθαλψης.

Pexels Jsme Mila

Γιατί, όμως, δεν υπάρχουν στην Ελλάδα τέτοιες υπηρεσίες;

«Για να μπορέσουν να υπάρξουν οι υπηρεσίες αυτές και στην Ελλάδα χρειάζεται να γίνουν παρεμβάσεις σε δύο τομείς: Ο ένας είναι η Πολιτεία που θα πρέπει να χρηματοδοτήσει τη δημιουργία δομών –τόσο εξωνοσοκομειακά όσο και ενδονοσοκομειακά– ανακουφιστικής φροντίδας και πρέπει γι’ αυτό τον λόγο να ενισχυθεί η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας που αντιλαμβανόμαστε ότι στη σύγχρονη εποχή δυστυχώς είναι υποανάπτυκτη», λέει στο OW η Δρ Βίκυ Νύκταρη, Αναισθησιολόγος, Επίκουρη Καθηγήτρια Αναισθησιολογίας στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ηρακλείου και μέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Αλγολογίας.

«Γιατί πρέπει να γίνει αντιληπτό και στους συμπολίτες μας, αλλά και στους επαγγελματίες υγείας ότι η ανακουφιστική φροντίδα δεν προορίζεται μόνο για τον ασθενή στο τέλος της ζωής, παρά πρέπει να ξεκινάει με τη διάγνωση μιας χρόνιας, ανίατης ασθένειας και όχι μόνο του καρκίνου. Άρα θα πρέπει να ξεκινά με την επαφή με τον οικογενειακό γιατρό. Μετά είναι απαραίτητος ένας σχεδιασμός της φροντίδας, κάνοντας προβλέψεις για το μέλλον, και μια πολύ ωραία συνεργασία μεταξύ εξωνοσοκομειακής και ενδονοσοκομειακής φροντίδας σε ξεχωριστές δομές, αφιερωμένες μόνο στην ανακουφιστική φροντίδα. Οι δομές αυτές πρέπει να είναι ψυχοκοινωνικής υποστήριξης – άλλωστε η αντιμετώπιση του πόνου δεν είναι μόνο φαρμακευτική, δεν είναι μόνο καθαρά βιολογικά τα συμπτώματα του ασθενούς.

»ΓΙΑ ΝΑ ΥΠΑΡΞΟΥΝ ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΘΟΥΝ ΔΟΜΕΣ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΩΝ ΚΑΙ ΝΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΟΥΝ ΓΙΑΤΡΟΙ ΣΕ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ.

»Ειδικά στην περίπτωση του καρκίνου, επειδή υπάρχει πολύ έντονα η αγωνία του θανάτου –είναι σα να μας δίνει ένα πολύ γερό υπαρξιακό χαστούκι– οι άνθρωποι, τόσοι οι ασθενείς όσο και το οικογενειακό περιβάλλον, φορτίζονται συναισθηματικά, υποφέρουν από αγωνία και ψυχικό πόνο. Βλέπουμε πολλούς ασθενείς να λένε πως όταν βλέπουν πως γίνονται φορτίο για την οικογένειά τους είναι σε απόγνωση. Άρα πρέπει να υποστηρίξουμε την ανεξαρτησία των ατόμων αυτών με δομές ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, με ψυχογκολόγους που θα εκπαιδεύσουν τους ογκολογικούς ασθενείς και τους φροντιστές τους, για να αναπτύξουν ψυχική ανθεκτικότητα και να μπορέσουν να πορευτούν στο πολύ δύσκολο αυτό μονοπάτι με αξιοπρέπεια και αντοχή. Αυτός είναι ο ένας τομέας.

»Ο άλλος τομέας είναι η εκπαίδευση. Οι αλγολόγοι αλλά και οι γιατροί που ασχολούνται με την ανακουφιστική ιατρική είναι πάρα πολύ λίγοι –είμαστε λίγοι στον χώρο αυτό– και η ευρωπαϊκή κατεύθυνση είναι ότι θα πρέπει να μπει μέσα στη βασική εκπαίδευση των γιατρών, δηλαδή σε προπτυχιακό επίπεδο, τόσο η αλγολογία όσο και η ανακουφιστική φροντίδα. Εμείς στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης έχουμε κατ’ επιλογή μαθήματα ανακουφιστικής φροντίδας από τους ογκολόγους, και αντιμετώπισης πόνου στο πλαίσιο του μαθήματος της αναισθησιολογίας. Όμως, εμείς θέλουμε να ενσωματωθούν τα μαθήματα αυτά στο βασικό πρόγραμμα – στην Ευρώπη προτείνεται να ενσωματωθούν στη βασική εκπαίδευση όλων των ειδικοτήτων που έχουν να κάνουν με ασθενείς που υποφέρουν από χρόνιο πόνο, είτε σχετίζεται με τον καρκίνο είτε όχι. Θα πρέπει, λοιπόν, να αναγνωριστούν η αλγολογία και η ανακουφιστική φροντίδα ως ξεχωριστές ειδικότητες. Αλλιώς δεν πρόκειται να προχωρήσει τίποτα».

Pexels RDNE

Τι δυνατότητες έχει ο ασθενής σήμερα αναφορικά με την ανακουφιστική φροντίδα;

«Αυτή τη στιγμή στην Κρήτη, αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα, λειτουργούν δημόσια Ιατρεία Πόνου – πολλά εκ των οποίων βέβαια έχουν κλείσει λόγω υποστελέχωσης. Όμως, ο πόνος είναι μόνο μία πτυχή από την πολυδιάστατη εμπειρία που βιώνουν οι ασθενείς, και δη οι καρκινοπαθείς, οι οποίοι βιώνουν και ψυχικό και κοινωνικό πόνο, καθώς και πολλές δυσκολίες μέσα στο σύστημα υγείας – μαζί με αυτούς και οι φροντιστές τους. Τα δημόσια Ιατρεία Πόνου προσπαθούμε να λειτουργούν τουλάχιστον 2 με 3 φορές μέσα στην εβδομάδα, βάζοντας σαφώς προτεραιότητα τους ασθενείς με καρκίνο. Δυστυχώς, υπάρχουν αναμονές, γιατί η αύξηση των επισκέψεων ασθενών με καρκίνο ξεπερνά το 200-600% σε σύγκριση με πριν από 5 χρόνια, οπότε για έναν χρόνιο πόνο, μη καρκινικό, η αναμονή μπορεί να φτάνει τον ενάμιση μήνα. Τους ασθενείς με καρκίνο, αναγνωρίζοντας το έντονο ψυχικό φορτίο που φέρουν, φροντίζουμε να τους εξυπηρετούμε αν όχι μέσα στην ίδια μέρα, τουλάχιστον μέσα στην εβδομάδα που μας παίρνουν τηλέφωνο.

»ΑΥΤΗ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ ΤΑ ΙΑΤΡΕΙΑ ΠΟΝΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΩΝ.

»Ως προς τους φροντιστές τους, κάνουμε απεγνωσμένες προσπάθειες να αναπτύξουμε ένα κομμάτι ανακουφιστικής φροντίδας και γι’ αυτούς, όταν συνοδεύουν κάποιον ασθενή. Είναι απαραίτητο αυτό, γιατί τις περισσότερες φορές οι φροντιστές είναι που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη ενημέρωσης και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης. Χρειάζονται, λοιπόν, και αυτοί χρόνο. Μα σε ένα σύστημα που λειτουργεί 2-3 φορές την εβδομάδα, καλώντας να καλύψει μεγάλο όγκο ασθενών, αντιλαμβάνεστε πόσο δύσκολο είναι αυτό. Επομένως, ένας κύριος στόχος μας είναι να γίνουμε περισσότεροι και να λειτουργούμε σε καθημερινή βάση τα Ιατρεία Πόνου.

»Αν δεν αναγνωριστούν τα Ιατρεία Πόνου των νοσοκομείων ως ξεχωριστές αυτοδύναμες μονάδες, αν δεν προκηρυχθούν ειδικές θέσεις αλγολόγων για να τα στελεχώσουν [σ.σ. αυτή τη στιγμή τα αναισθησιολογικά τμήματα ανοίγουν Ιατρεία Πόνου εθελοντικά], δεν θα μπορέσει να γίνει αυτό. Προσπαθούμε μόνοι μας να αυτο-οργανωθούμε, όμως είναι απαραίτητη η παρέμβαση της πολιτείας και δεν μπορούμε να βασιζόμαστε στον εθελοντισμό – είναι πολύτιμος, αλλά δεν μπορούμε να βασιζόμαστε σε αυτόν. Πρέπει να δοθούν χρήματα για να δημιουργηθούν δομές, να εκπαιδευτεί κόσμος και να στελεχωθούν πολυδύναμα Ιατρεία Πόνου-Κλινικές Παροχής Ανακουφιστικής Φροντίδας», καταλήγει η Δρ Νύκταρη.

Μία ιδανική παρηγορική φροντίδα

Θα αναφερθώ (ξανά) στη σειρά «Dying for Sex», που κέρδισε το ενδιαφέρον μου τους τελευταίους μήνες, όχι για να δώσω έμφαση στο πώς παρουσιάζεται μέσα από αυτή ο ρόλος του σεξ στη ζωή μας, αλλά για μείνω σε μία σκηνή, στο τελευταίο επεισόδιο, χάρη στην οποία συνειδητοποίησα τι θα έπρεπε να σημαίνει παρηγορική φροντίδα σε ένα αξιοπρεπές σύστημα υγείας.

Η πρωταγωνίστρια της σειράς βρίσκεται στο τελικό στάδιο καρκίνου και της απομένουν μόλις μερικές εβδομάδες ζωής. Η πολιτική του νοσοκομείου στο οποίο νοσηλεύεται ορίζει πως ασθενείς όπως η Molly μεταφέρονται σε μία ξεχωριστή πτέρυγα, σε ένα όμορφο, ευρύχωρο δωμάτιο. Mπορούν, μάλιστα, να το διακοσμήσουν όπως οι ίδιοι θέλουν και φυσικά έχει και μια πολυθρόνα-κρεβάτι σε περίπτωση που επιθυμεί κάποιος φροντιστής να μένει εκεί.

Εκεί τη Molly –και την κολλητή της φίλη που τη φροντίζει– επισκέπτεται καθημερινά μια χαμογελαστή νοσηλεύτρια, που ειδικεύεται στην παρηγορητική φροντίδα και κάποια στιγμή τις ρωτά: Ποια θα ήθελε να μάθει τι συμβαίνει όταν πεθαίνουμε;

Οι δύο πρωταγωνίστριες μένουν στην αρχή άφωνες, όμως τελικά την καλούν να συνεχίσει και η νοσηλεύτρια ξετυλίγει τη διαδικασία βήμα-βήμα με τρόπο που όχι μόνο δεν σοκάρει, αλλά –όσο περίεργο κι αν ακούγεται– λειτουργεί πραγματικά ανακουφιστικά.

Όπως λέει, «ο θάνατος δεν είναι ένα μυστήριο. Δεν είναι μια ιατρική καταστροφή. Είναι μια σωματική διαδικασία, όπως η γέννα, το να πηγαίνεις στην τουαλέτα ή το να βήχεις. Το σώμα σου ξέρει τι πρέπει να κάνει».

Συνεχίζει περιγράφοντας ότι ο/η ασθενής αρχίζει να τρώει και να πίνει λιγότερο, να κοιμάται περισσότερο, να μην σηκώνεται σταδιακά από το κρεβάτι, ενδεχομένως κάποιες στιγμές να παραληρεί. Σταδιακά η αναπνοή γίνεται πιο αργή, μέχρι που αρχίζει να ακούγεται ο λεγόμενος «ρόγχος». Μπορεί, όμως, λίγες μέρες πριν ξεψυχήσει κανείς να βιώσει το λεγόμενο «ράλι», ένα τελευταίο ξέσπασμα ενέργειας και πνευματικής διαύγειας… Εξυπακούεται πως οποιαδήποτε στιγμή θέλει λαμβάνει παυσίπονα, απλά ορισμένα από αυτά ίσως τον/τη βάζουν σε λήθαργο, οπότε θα χάνει κάποιες στιγμές.

Δεν θα φανταζόμουν ποτέ πως η περιγραφή αυτή αντί να με τρομάξει θα μου προκαλούσε ψυχραιμία. Δεν είναι λίγοι οι επιστήμονες που υποστηρίζουν πως το να γνωρίζει ο ασθενής αλλά και ο φροντιστής τι θα συμβεί τον βοηθά να υπερνικά τους φόβους του και να προετοιμάζεται καλύτερα για τις τελευταίες του ημέρες. Να αποφασίζει πώς θέλει να τις περάσει και να αφήνεται στη φυσική αυτή σωματική διαδικασία με μεγαλύτερη ψυχική ηρεμία και στωικότητα. Αυτό που σίγουρα, πάντως, με έκανε να συνειδητοποιήσω η σκηνή αυτή είναι πόσο απαραίτητο είναι υπάρξουν άμεσα υπηρεσίες παρηγορικής φροντίδας και στη χώρα μας.