ΓΙΑΤΙ Ο ΠΟΝΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΙΔΙΟΣ

Ο πόνος δεν είναι μόνο ένα σήμα από το σώμα μας, αλλά και μία μοναδική εμπειρία που χτίζεται από τη βιολογία, τη μνήμη, τα συναισθήματα και τον τρόπο που μεγαλώσαμε.  

Λένε ότι ο μετεγχειρητικός πόνος της αφαίρεσης αμυγδαλών είναι από τις πιο επώδυνες εμπειρίες. Ο χειρουργός ΩΡΛ που θα με αναλάμβανε μου το επιβεβαίωσε μία εβδομάδα πριν το χειρουργείο: θα πονέσει πολύ, κυρίως από την τρίτη ημέρα. Σαν να μην έφτανε αυτό, φρόντισε και να μου επισημάνει ότι «οι γυναίκες πονούν λιγότερο», όταν του ανέφερα το «ημερολόγιο πόνου» που μοιραζόταν μαζί μου μια φίλη με πρόσφατη αμυγδαλεκτομή, η οποία μου περιέγραφε (πάντα γραπτώς) κάθε ημέρα της ανάρρωσή της.

Τις ημέρες που μεσολάβησαν μέχρι το προγραμματισμένο χειρουργείο, έψαχνα στο διαδίκτυο έναν καλό λόγο να ακυρώσω – αρκετά καλό για να με πείσει πως δε χρειαζόταν να υποστώ τέτοιο μαρτύριο. Το πρόβλημά μου δεν ήταν οι επανειλημμένες αμυγδαλίτιδες και η αντιμετώπιση δεν περιοριζόταν στο ξήλωμα των (εν προκειμένω μεγαλούτσικων) οβάλ αδένων στον φάρυγγα.

Το μενού είχε αμυγδαλεκτομή συνδυαστικά με σταφυλοϋπερωιοπλαστική με λέιζερ (ελάχιστα επεμβατική χειρουργική τεχνική για την αφαίρεση ή μείωση ιστών της σταφυλής και της μαλακής υπερώας), με στόχο να αντιμετωπιστεί το ροχαλητό και η υπνική άπνοια – δεν σε στέλνουν στο νοσοκομείο, τουλάχιστον όχι άμεσα.

iStock

Ο πόνος «χτυπά» διαφορετικά

Πράγματι, ο πόνος έκανε εμφάνιση την τρίτη ημέρα και, κάθε ώρα που περνούσε, διαπίστωνες γιατί το «ναι, αλλά θα τρως παγωτά», δεν ήταν παρά αφήγημα για να χρυσώνουν το χάπι στα παιδιά. Την τέταρτη ημέρα ήταν έντονος, παρατεταμένος, εν γένει αφόρητος. Δεν ξέρω αν έφταιγε μόνο η ιατρική πράξη ή ήταν και η συναισθηματική του διάσταση – όση ώρα ακτινοβολούσε σε σαγόνι, αφτιά και κεφάλι, προλάβαινα να σκεφτώ τις αδικίες και τα στραβά της ζωής, το άγχος και όσα ακόμα τον έκαναν χειρότερο.

Είχα ακόμα χρόνο να κάνω σκέψεις βλάσφημες για τον φαρμακοποιό, τη δεύτερη ΩΡΛ ή εκείνη τη μανούλα που τις είχε βγάλει πριν λίγο καιρό στον γιο της και έπαιρναν όρκο πως «είναι υπερβολές, ο πόνος είναι υποφερτός». Ό,τι ακολούθησε της επέμβασης δεν ήταν απλός πονόλαιμος· έμοιαζε με σωματική και ψυχική τιμωρία. Και φαίνεται πως υπάρχει εξήγηση γι’ αυτό.

Μια πρωτοποριακή μελέτη του Ινστιτούτου Salk, εντόπισε ένα νευρωνικό μονοπάτι που εξηγεί γιατί ο πόνος βιώνεται σωματικά και συναισθηματικά. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι νευρώνες στον θάλαμο του εγκεφάλου, που φέρουν το πεπτίδιο CGRP (Calcitonin Gene-Related Peptide) –εμπλέκεται στην παθοφυσιολογία του πόνου– συνδέονται άμεσα με την αμυγδαλή, την περιοχή του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τα συναισθήματα. Με λίγα λόγια, πίσω από το «άουτς» κάθε που έπινα νερό και το «γιατί σε μένα!», κρύβονταν οι ίδιοι νευρώνες.

Ο ΠΟΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΜΕ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΟ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ.

Για να επιβεβαιώσουν το εύρημα, οι ερευνητές απενεργοποίησαν το συγκεκριμένο κύκλωμα σε ποντίκια και παρατήρησαν τη συμπεριφορά τους. Παρότι συνέχισαν να αντιδρούν στο επώδυνο ερέθισμα, δεν το απέφευγαν σαν να ήταν τραυματική εμπειρία. Φαίνεται ότι διαφορές στη δραστηριότητα ή την ευαισθησία του μονοπατιού CGRP δίνουν μια εξήγηση γιατί κάποιοι βιώνουν τον πόνο πιο έντονα ή πιο συναισθηματικά από άλλους.

Τα βιώματα υπαγορεύουν την εμπειρία

«Όταν ακουμπάμε κατά λάθος ένα μάτι που καίει, τραβάμε γρήγορα το χέρι και ο πόνος μάς υποχρεώνει να αξιολογήσουμε τη ζημιά. Όταν μου συνέβη κάτι παρόμοιο πρόσφατα, παρατήρησα πρώτα το έγκαυμα στο δάχτυλό μου και μετά ένιωσα τον πόνο. Κάπως έτσι μπόρεσα να συνειδητοποιήσω πως ο πόνος δεν αφορά μόνο την περιοχή του τραύματος – είναι δυσάρεστος, ενοχλητικός και γεμάτος συναισθηματική φόρτιση, ανησυχία, εκνευρισμό, άγχος [...] Όπως ορίζει η Διεθνής Ένωση για τη Μελέτη του Πόνου, ο πόνος είναι μια υποκειμενική εμπειρία με αισθητηριακό και συναισθηματικό χαρακτήρα».

Το απόσπασμα είναι από άρθρο του Δρ. Gadi Gilam, ψυχολόγου, νευροεπιστήμονα και ερευνητή στο Stanford, για το πώς ο πόνος δεν είναι μια εμπειρία που διαμορφώνεται από την προσωπική μας ιστορία και τι σημαίνει αυτό για ανθρώπους με χρόνιες καταστάσεις όπως η οσφυαλγία, η ημικρανία ή η ινομυαλγία. Τα βιώματα όπως και το περιβάλλον μπορούν να τον κάνουν εντονότερο, πιθανώς ενισχύοντας τη λειτουργία οδών όπως το CGRP. Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι τα επίπεδα του νευροπεπτιδίου CGRP αυξάνονται σε συνθήκες συναισθηματικής επιβάρυνσης. Προηγούμενα τραύματα, σωματικά ή συναισθηματικά, μπορούν να αυξήσουν την ευαισθησία μέσω αλλαγών στη νευροπλαστικότητα.

Για να επιστρέψω στα δικά μου: σύμφωνα με έρευνα του 2016 για τον πόνο μετά από αμυγδαλεκτομή, ακόμα η καταστροφολογία για τη μετεγχειρητική περίοδο, δηλαδή η τάση να περιμένεις το χειρότερο για τις ημέρες της ανάρρωσης, ενισχύει την αίσθηση του πόνου.

iStock

Πόνος και πολιτισμικοί παράγοντες

Ο τρόπος που μεγαλώσαμε, η κουλτούρα που μας περιβάλλει και οι αξίες που κουβαλάμε επηρεάζουν βαθιά όχι μόνο το πώς αντιδρούμε στον πόνο, αλλά και το πώς τον αισθανόμαστε. Μια ανασκόπηση του 2024 στο International Journal of Science and Research Archive, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι πολιτισμικές διαφορές, όπως ο πόνος να θεωρείται σε μια κοινωνία ένδειξη δύναμης και σε άλλη μια αναμενόμενη, αποδεκτή έκφραση δυσφορίας, αφήνουν ισχυρό αποτύπωμα στη νευροβολογία.

Ο πόνος που καταπνίγεται μπορεί να μειώνει την ενεργοποίηση κυκλωμάτων όπως το CGRP, ενώ το drama μπορεί να την ενισχύει. Ακόμη και απλές πρακτικές, όπως μια φιλική αγκαλιά, μπορούν να κατευνάσουν την κατάσταση συναγερμού στον εγκέφαλο και να μεταβάλουν την εμπειρία του πόνου. Μια θέση στην εξίσωση του πόνου έχουν το χρόνιο στρες, οι οικονομικές δυσκολίες, οι σκληρές συνθήκες διαβίωσης και άλλοι κοινωνικοπολιτισμικοί παράγοντες, που μπορούν να ευαισθητοποιήσουν περαιτέρω τις διαδρομές που συνδέουν τον σωματικό πόνο με το συναίσθημα.

Γιατί δεν πονάμε όλοι το ίδιο;

Δεν ξέρω αν τις μέρες μετά την επέμβαση θα με παρηγορούσε να ξέρω ότι ο πόνος που ένιωθα ήταν συνδυασμός βιολογίας και συναισθηματική «προίκας». Η μελέτη του Ινστιτούτου Salk υπονοεί ότι η νευρωνική διαδρομή CGRP λειτουργεί με διαφορετική ένταση από άνθρωπο σε άνθρωπο, ίσως λόγω γονιδίων ή διαφορετικής «καλωδίωσης» του εγκεφάλου – και εκείνη η ατάκα με τις «παστίλιες για τον πόνο του άλλου», αποκτά νέο νόημα.

Η γνώση ότι ο πόνος είναι ένα προσωπικός και πολυπαραγοντικός είναι το πρώτο βήμα για να την καλύτερη διαχείρισή του. Επί του παρόντος, θεραπείες που στοχεύουν στο CGRP έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές έναντι ημικρανιών, με στόχο στο μέλλον να ανακουφίζουν και από άλλους τύπους πόνου. Και όσο η ιατρική εξατομικεύεται και λαμβάνει υπ’ όψιν ευρύτερα στοιχεία, όπως η κουλτούρα, ίσως βρεθούν λύσεις που δεν περιλαμβάνουν μόνο φάρμακα αλλά και κατανόηση, φροντίδα και εμπιστοσύνη.