ΙΑΤΡΙΚΑ ΛΑΘΗ: ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΔΙΝΕΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Το σύστημα υγείας συχνά έχει «τρύπες» που όταν ευθυγραμμιστούν υπάρχει κίνδυνος να πέσεις βαθιά μέσα σε αυτές. Πώς θα τις αποφύγεις;

Ο φάκελος «ιατρικά λάθη» είναι γιγαντιαίος και χιλιάδες άρθρα μπορούν να γραφτούν όχι μόνο για το πόσο συχνά είναι αυτά –στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι γίνονται περισσότερα από 6.000 ετησίως– αλλά και πόσο επικίνδυνα. Άλλα τόσα μπορούν να γραφτούν για τις επιπτώσεις τους στους ασθενείς, οι οποίες ενίοτε οδηγούν στον θάνατο, καθώς και για τις αιτίες. Γιατί γίνονται, τελικά, ιατρικά λάθη;

Στο ερώτημα αυτό επιχείρησε να απαντήσει πρόσφατα σε άρθρο της η Andrea Romeo, νοσηλεύτρια, συγγραφέας και σύμβουλος ασφάλειας ασθενών, η οποία έχοντας εμπειρία άνω των 20 ετών από την εργασία της σε νοσοκομεία. Η ίδια λέει χαρακτηριστικά: «Τα έχω δει όλα».

Θα μπορούσε κανείς απλά να πει πως «τα λάθη είναι ανθρώπινα», που είναι μια μεγάλη αλήθεια, και το ζήτημα να κλείσει εκεί. Ωστόσο, η Romeo αφιέρωσε τα τελευταία 6 χρόνια της καριέρας της ακριβώς στο να διερευνά περιστατικά κατά τα οποία οι βλάβες σε ασθενείς θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί και δεν είναι αυτής της άποψης: «Στις περισσότερες περιπτώσεις τα ιατρικά λάθη δεν συμβαίνουν επειδή το προσωπικό στα νοσοκομεία είναι ανίκανο ή αδιάφορο. Αντίθετα, στον σύνθετο και πολύβουο κόσμο της φροντίδας της υγείας, το ανθρώπινο λάθος και οι εγγενείς κίνδυνοι του συστήματος αναπόφευκτα ξεφεύγουν κατά καιρούς από τις άμυνες ασφαλείας».

iStock

Η θεωρία του «Ελβετικού τυριού»

Όπως εξηγεί η Romeo, ακόμα και οι πιο απλές διαδικασίες στον τομέα της υγείας αποτελούν μια χορογραφία που περιλαμβάνει πολλά άτομα, τα οποία εκτελούν μια σειρά από εργασίες σε διάφορες χρονικές στιγμές. Το να πάρει μια νοσηλεύτρια αίμα από έναν ασθενή, για παράδειγμα, που αποτελεί μια πολύ βασική διαδικασία, απαιτεί πολλά βήματα για να ολοκληρωθεί σωστά:

• Ο γιατρός που ετοιμάζει το παραπεμπτικό να ζητήσει τις σωστές εξετάσεις.
• Το παραπεμπτικό και τα στοιχεία του ασθενούς να μεταφερθούν σωστά στο σύστημα.
• Να φτάσουν στο εργαστήριο και το προσωπικό να κάνει σωστά την αιμοληψία.
• Τα μηχανήματα του εργαστηρίου να δουλεύουν σωστά.
• Τα αποτελέσματα να μεταφερθούν σωστά στον γιατρό.
• Ο γιατρός να διαβάσει τα αποτελέσματα, να κρίνει αν χρειάζεται να ακολουθήσει κάποια περαιτέρω ιατρική πράξη και να επικοινωνήσει με τον ασθενή για να τον ενημερώσει.

Στο σύστημα υγείας μιας χώρας γίνονται καθημερινά χιλιάδες τέτοιες –και πολύ πιο περίπλοκες– πράξεις, κατά τις οποίες ανά πάσα στιγμή ένα ή περισσότερα πράγματα μπορεί να πάνε στραβά. Το ίδιο φυσικά ισχύει σε κάθε επιχείρηση υψηλού ρίσκου, όπως οι κατασκευές ή η αεροναυπηγική, οπότε οι εργαζόμενοι εκπαιδεύονται στο να προβλέπουν τους κινδύνους και να τους αποφεύγουν με δικλείδες ασφαλείας (π.χ. έλεγχοι ρουτίνας, εκπαιδεύσεις, επιθεωρήσεις μηχανημάτων και πρότυπα εργασίας).

Αυτές οι πρακτικές κατά κανόνα αρκούν για να υπάρχει ασφάλεια – όμως όχι πάντα. Οι αστοχίες και τα λάθη μπορεί να προκύψουν για διάφορους λόγους και, όταν κάποια από αυτά τα λάθη «ευθυγραμμιστούν» μεταξύ τους, οι ασθενείς κινδυνεύουν.

Η θεωρία του «Ελβετικού τυριού», η οποία αναπτύχθηκε το 1990 από τον καθηγητή ψυχολογίας του Manchester James Reason, περιγράφει εύστοχα πώς γίνεται αυτό: Φαντάσου φέτες Ελβετικού τυριού (αυτό το κίτρινο με τις τρύπες) τοποθετημένες τη μία μετά την άλλη με τέτοιον τρόπο, ώστε οι τρύπες της μίας να μπλοκάρονται από την επόμενη φέτα, οι τρύπες της επόμενης από τη μεθεπόμενη κ.ο.κ.

“Swiss Cheese Model” by Ben Aveling, Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0

Στον χώρο της φροντίδας υγείας, κάθε φέτα μπορεί να αντιπροσωπεύει:

• Το πόσο καλά εκπαιδευμένο είναι το προσωπικό.
• Την ψυχολογική του κατάσταση και το ανεβασμένο του ηθικό.
• Το πόσο αποτελεσματικά ελέγχεται το προσωπικό.
• Το πόσο καλά δουλεύουν τα μηχανήματα.
• Το πόσο αξιόπιστα μεταδίδονται οι πληροφορίες.
• Το πόσο αυστηρά είναι τα πρότυπα ασφαλείας του νοσοκομείου.
• Το πώς ανταποκρίνεται η διοίκηση στα ζητήματα ασφαλείας.

Η κάθε τρύπα στην κάθε φέτα αντιπροσωπεύει τις αστοχίες, τα λάθη ή τις αδυναμίες του συστήματος που αναπόφευκτα κάποια στιγμή θα υπάρξουν –  σύμφωνα με τον νόμο του Μέρφυ, δηλαδή. Σε ένα υγιές σύστημα υγείας, η τρύπα της μίας φέτας Ελβετικού τυριού πρέπει να «κλείνει» από την επόμενη φέτα, προτού συμβεί κάτι δυσάρεστο, π.χ. ένας κουρασμένος νοσηλευτής που έχει δουλέψει διπλοβάρδια έγραψε λάθος το όνομα ενός ασθενούς πάνω στις εξετάσεις του, όμως ένας υπάλληλος από το βιοχημικό εργαστήριο το πρόσεξε και το διόρθωσε. Έτσι θα έπρεπε να δουλεύουν τα πράγματα.

Ωστόσο, ορισμένες φορές δημιουργείται μια τέλεια και τραγική ταυτόχρονα ευθυγράμμιση στην ίδια τρύπα, σε όλες τις φέτες του τυριού, επιτρέποντας στον κίνδυνο να περάσει διαμέσου όλων και να βλάψει τον ασθενή. Όπως επισημαίνει η Romeo, ακόμα και τα πιο ασφαλή συστήματα δεν μπορούν να εξαλείψουν απόλυτα κάθε κίνδυνο.

iStock

Πώς μπορούμε να προστατευτούμε από τα ιατρικά λάθη

Η Romeo υποστηρίζει πως ευτυχώς υπάρχουν ορισμένα πράγματα που μπορούν να κάνουν οι ίδιοι οι ασθενείς για να αποφεύγουν όσο είναι δυνατόν αυτές τις «τρύπες» του συστήματος. Σαφώς αυτό δεν είναι δική τους δουλειά και ευθύνη, αλλά από τη στιγμή που όλοι μας θα γίνουμε κάποτε μέρος αυτού του συστήματος, είναι τουλάχιστον σοφό να γνωρίζουμε και να επαγρυπνούμε. Πώς;

– Μην αρκείσαι στο τυπικό αποτέλεσμα μιας εξέτασης

Περιγράφω ένα περιστατικό που συζητούσαμε πρόσφατα στο γραφείο: Μια γνωστή μας έκανε πριν από δύο χρόνια προληπτικά μια μαστογραφία σε διαγνωστικό κέντρο της περιοχής της, στα αποτελέσματα της οποίας έριξε απλώς μια ματιά. Θεώρησε ότι αν υπήρχε κάποιο πρόβλημα κάποιος θα την ενημέρωνε. Δύο χρόνια μετά επανέλαβε την εξέταση σε άλλο κέντρο, για να εντοπιστεί μεγάλος όγκος στον μαστό, που αποδείχθηκε ότι είναι καρκίνος. Ήταν κάτι που είχε φανεί και στην προηγούμενη μαστογραφία, απλά κανείς δεν την είχε ενημερώσει. Η γυναίκα ετοιμάζεται να υποβληθεί σε κατεπείγουσα μαστεκτομή και όλοι ελπίζουμε ο καρκίνος να μην έχει κάνει μετάσταση.

Ο ΑΣΘΕΝΗΣ ΝΑ ΕΠΙΜΕΝΕΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΝΑ ΕΛΕΓΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΓΙΑΤΡΟ ΚΑΙ ΝΑ ΕΝΗΜΕΡΩΝΕΤΑΙ ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΩΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ.

Περιστατικά όπως το παραπάνω συμβαίνουν πιο συχνά από όσο μπορεί να φανταστεί κανείς – στην Αμερική, για παράδειγμα, υπολογίζεται ότι από 7 έως 62% των εργαστηριακών εξετάσεων και από 1 έως 36% των ακτινογραφιών δεν ακολουθούνται από τη σωστή ενημέρωση στον ασθενή. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στο να μην γίνονται έγκαιρα διαγνώσεις και κατ’ επέκταση θεραπείες που θα μπορούσαν να σώσουν ζωές.

Συνεπώς, ο ασθενής χρειάζεται όταν λαμβάνει τα αποτελέσματα των εξετάσεών του να μην αρκείται σε ένα χαρτί ή σε μία τυπική διάγνωση, αλλά να επιμένει να ελεγχθούν αυτά και από έναν γιατρό, ο οποίος θα του μεταφέρει αυτοπροσώπως το συμπέρασμα.

– Γίνε οπισθοφυλακή της υγείας σου για να αποφύγεις τα ιατρικά λάθη

Το να είσαι καλά ενημερωμένος για την υγεία σου, ειδικά αν αντιμετωπίζεις ζητήματα για τα οποία χρειάζεσαι π.χ. κάποια αγωγή, είναι το σημαντικότερο που μπορείς να κάνεις για την ασφάλειά σου. «Οι καλά ενημερωμένοι ασθενείς έχουν περισσότερες πιθανότητες να προσέξουν και να ακούσουν τον συναγερμό όταν κάτι δεν πάει καλά», λέει χαρακτηριστικά η Romeo.

ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΟΥ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΚΑΛΑ ΕΝΗΜΕΡΩΜΕΝΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΣΟΥ.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας τονίζει: «Οι ασθενείς και οι οικογένειές τους είναι οι μόνες σταθερές στα όλο και πιο σύνθετα συστήματα υγείας. Αποτελούν ένα αποθετήριο κρίσιμων πληροφοριών, τις οποίες μπορούν να μοιραστούν όταν δεσμευθούν και εξουσιοδοτηθούν». Αυτός, άλλωστε, είναι ο λόγος που είναι τόσο πολύτιμοι οι Σύλλογοι Ασθενών.

iStock

Τι χρειάζεται, λοιπόν, να κάνει ο ασθενής;

1. Να έχει καταγεγραμμένα σε λίστα τα φάρμακα, τις διαγνώσεις, τις αλλεργίες του, καθώς και τα σοβαρά χειρουργεία που έχει κάνει και να τα κρατά μαζί του σε κάθε επίσκεψή του σε γιατρό. Επίσης, πρέπει να τα αναφέρει ακόμα κι αν θεωρητικά ο γιατρός έχει δει τον φάκελό του.
2. Να μην υποθέτει ποτέ ότι μέσα σε ένα νοσοκομείο ο ένας γιατρός έχει απαραίτητα ενημερώσει τον άλλον. Να κάνει συγκεκριμένες, διευκρινιστικές ερωτήσεις πριν υποβληθεί σε κάποια εξέταση, π.χ. Γιατί την κάνω; Τι περιμένουμε να δούμε; Τι θα κάνουμε μετά;
3. Να ενημερώνεται για κάθε ζήτημα που αντιμετωπίζει από αξιόπιστες πηγές και ιατρικά portals, να κρατά σημειώσεις και να ζητά ακόμα περισσότερες διευκρινήσεις από τον γιατρό του.

Μην φοβάσαι να μιλήσεις

Μπορώ από προσωπική εμπειρία να επιβεβαιώσω ότι το να έχεις το θάρρος να σταθείς μπροστά σε έναν/μια γιατρό και να επισημάνεις ένα νέο σύμπτωμα, έναν προβληματισμό, μια ανησυχία, ότι κάτι «δεν σου πάει καλά»… μπορεί να αποδειχθεί σωτήριο! Μην θεωρήσεις ποτέ πως ένας/μία γιατρός, όσο επιτυχημένος κι αν είναι, είναι Θεός. Μην σε αποτρέψει η σκέψη ότι θα τους ενοχλήσεις ή θα τους κουράσεις: Μπορεί και να τους ενοχλήσεις, αλλά αν το κάνεις ευγενικά και εύστοχα, θα σε ακούσουν. Μην ξεχνάς ποτέ ότι πρόκειται για την υγεία σου και πιθανώς τη ζωή σου: Οφείλεις να την προστατεύσεις – και αυτή είναι και η δουλειά των γιατρών. Συνεπώς:

1. Αν ακούσεις κάτι που δεν καταλαβαίνεις ή κάτι που δεν σου φαίνεται σωστό – διευκρίνισέ το.
2. Πριν την καθορισμένη συνάντηση με τον γιατρό συγκέντρωνε σταδιακά τις ερωτήσεις σου και έχε τις μαζί σου ώστε να τις θέσεις στο τέλος του ραντεβού. Ο γιατρός θα εκτιμήσει το ότι δεν σπαταλάτε χρόνο σε μια γενικόλογη συζήτηση, παρά λέτε συγκεκριμένα και ουσιαστικά πράγματα.
3. Αν είναι εφικτό, στα σημαντικά ραντεβού σου με γιατρούς έχε μαζί σου έναν έμπιστο φίλο ή κάποιο μέλος της οικογένειάς σου, καθώς όταν πρόκειται να λάβεις μεγάλο όγκο σοβαρών πληροφοριών μπορεί να «θολώσεις» και να «χάσεις» κάποιες από αυτές. Ένα αγαπημένο πρόσωπο θα έχει μεγαλύτερη ψυχραιμία να συγκρατήσει πληροφορίες, να κάνει διευκρινιστικές ερωτήσεις και να σε βοηθήσει να ανακεφαλαιώσεις στο τέλος όσα ειπώθηκαν.