ΚΛΗΡΟΝΟΜΕΙΤΑΙ Η ΕΥΦΥΪΑ; ΤΙ ΛΕΕΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Η επιστήμη παίρνει θέση σε ένα προαιώνιο ερώτημα: κληρονομείται η ευφυΐα από τη μητέρα, τον πατέρα ή και τους δύο; Δες τι λένε οι μελέτες.

Πρόσφατα έπεσε στα χέρια μου μία δημοσίευση που επιχειρούσε να ξεκαθαρίσει μια και καλή το τοπίο σχετικά με μία ακόμη «μάχη των φύλων», αυτή τη φορά ανάμεσα στα γονίδια της μητέρας και του πατέρα, με θέμα ποιος από τους δύο χρεώνεται με την κληρονομικότητα της ευφυΐας μας. Ξέρετε, αυτό που σε καθημερινή γλώσσα λέμε «το παιδί από μένα πήρε την εξυπνάδα κι από σένα την ομορφιά»…

Σύμφωνα με το άρθρο, παρά τα όσα διατείνονταν για καιρό διάφορα επιστημονικά και μη δημοσιεύματα και αναρτήσεις, η ευφυΐα δεν καθορίζεται τελικά μόνο από τα γονίδια της μητέρας. Ναι, τα δημοσιεύματα που αφορίζονται στο εν λόγω κείμενο είχαν κάνει αρκετά μεγάλο «ντόρο», αφού ισχυρίζονταν πως μια ομάδα γονιδίων που σχετίζονται με την ευφυΐα λειτουργούν μόνο όταν κληρονομούνται από τη μητέρα ενός παιδιού και όχι από τον πατέρα, δίνοντας έτσι την ερμηνεία πως η ευφυΐα καθορίζεται από τα γονίδια της μητέρας.

Μάλιστα, προκειμένου να στοιχειοθετηθεί η άποψη υπέρ των γονιδίων της μητέρας, γινόταν αναφορά σε στοιχεία έρευνας που διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον, σύμφωνα με την οποία τα γονίδια της ευφυΐας βρίσκονται στα Χ χρωμοσώματα, από τα οποία οι γυναίκες/μαμάδες έχουν δύο, ενώ οι άνδρες/μπαμπάδες μόνο ένα. Η κατηγορία γονιδίων που ονομάζονται «ρυθμισμένα» έχει βρεθεί πως λειτουργούν ανάλογα με το αν προέρχονται από τη μητέρα ή τον πατέρα και, σύμφωνα με την έρευνα, τα «ρυθμισμένα» γονίδια που αφορούν στην εξυπνάδα λειτουργούν όταν προέρχονται από τη μητέρα.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Αφού η επιστημονική κοινότητα αρνήθηκε να συναινέσει σε αυτό το συμπέρασμα, μένουμε με την εξής απορία: Ξεκαθαρίσαμε ότι η ευφυΐα δεν κληρονομείται μόνο από τη μητέρα, όμως πόσο σίγουροι είμαστε ότι κληρονομείται εξαρχής από οποιονδήποτε από τους δύο γονείς; Με άλλα λόγια, αρκεί να έχουμε δύο έξυπνους γονείς για να πούμε ότι θα κάνουν σίγουρα ένα έξυπνο παιδί;

Τι σημαίνει ευφυΐα

«Ευφυΐα είναι η ικανότητα να προσαρμόζεσαι στην αλλαγή», είχε πει ο Stephen Hawking. «Η ευφυΐα είναι η ικανότητα να μαθαίνουμε από την εμπειρία, να προσαρμοζόμαστε σε νέες καταστάσεις, να λύνουμε προβλήματα, να κατανοούμε πολύπλοκες έννοιες και να χρησιμοποιούμε τη λογική για να σκεφτούμε και να πάρουμε αποφάσεις», μου απαντά το AI.

Κάποιοι από εμάς έχουμε ιδιαίτερη κλίση στα μαθηματικά, άλλοι στη γλώσσα, ενώ άλλοι έχουν τρομερή κατανόηση του χώρου και των διαστάσεων. Η εξυπνάδα λοιπόν είναι κάτι σχετικό, αλλά σίγουρα όχι υποκειμενικό. Ναι, φυσικά και μετριέται με τον βαθμό του IQ μας, ας μην ξεχνάμε όμως και τη συναισθηματική ευφυΐα με τα μαγικά μονοπάτια στα οποία έχει οδηγήσει καλλιτέχνες, δημιουργούς και άλλα ανήσυχα πνεύματα, για να δημιουργήσουν αριστουργήματα.

ΟΣΟ ΜΕΓΑΛΩΝΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ, ΤΟΣΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΑΠΟΚΤΟΥΝ ΤΑ ΓΟΝΙΔΙΑ, ΙΣΩΣ ΕΠΕΙΔΗ ΒΡΙΣΚΟΥΝ ΠΡΟΣΦΟΡΟ ΕΔΑΦΟΣ ΣΤΙΣ ΚΛΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΟΥ.

Προίκα ή κατάκτηση;

Σύμφωνα με την εκτενή βιβλιογραφία πάνω στο ζήτημα, υπάρχουν γονίδια που έχουν συσχετιστεί με την εγκεφαλική λειτουργία και τη σύνδεσή της με συγκεκριμένες δεξιότητες που αναγνωρίζουμε ως δείγματα ευφυΐας. Άρα, μπορούμε με ασφάλεια να πούμε ότι ναι, η ευφυΐα κληρονομείται. Αλλά, σε κάποιον βαθμό και όχι αποκλειστικά!

Σχετικές μελέτες θέλουν τη νοημοσύνη να συνδέεται με γενετικούς παράγοντες μόλις στο 40-60%. Η ανάγνωση αυτού του συμπεράσματος θέλει προσοχή: μιλάμε για ένα ποσοστό που δηλώνει τη διαφορά στην ευφυΐα μεταξύ ανθρώπων η οποία μπορεί να αποδοθεί σε γενετικά αίτια, άρα στη συνεισφορά των γονιών μας στην εξυπνάδα μας.

Οι μελέτες των Plomin & Deary (2015) καθώς και των Tucker-Drob et al. (2013) παρέχουν σημαντικά ευρήματα σχετικά με τη γενετική κληρονομικότητα της νοημοσύνης (IQ) και πώς αυτή εξελίσσεται κατά τη διάρκεια της ζωής. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τους Plomin και Deary, η νοημοσύνη είναι ένα από τα πιο κληρονομούμενα χαρακτηριστικά μας, με την κληρονομικότητα της νοημοσύνης να αυξάνεται από περίπου 20% στην παιδική ηλικία έως και 80% στην ενήλικη ζωή. Μάλιστα. Όσο μεγαλώνει κάποιος, τόσο μεγαλύτερη επιρροή αποκτούν τα γονίδια, ίσως επειδή βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στις κλίσεις και τις επιλογές του. Οι Tucker-Drob et al. (2013) υπογραμμίζουν ότι οι γενετικές επιρροές είναι ισχυρότερες σε πιο ευνοϊκά κοινωνικά και οικονομικά περιβάλλοντα.

Το 1982, ο Steve Jobs είχε δώσει σε ομιλία του έναν πολύ ωραίο ορισμό της ευφυΐας: «…Μεγάλο μέρος της ευφυΐας είναι η ικανότητα να κάνεις zoom out, όπως όταν βρίσκεσαι σε μια πόλη και μπορείς να τη δεις ολόκληρη από τον 80ό όροφο. Ενώ άλλοι προσπαθούν να βρουν τον δρόμο τους από το σημείο Α στο σημείο Β διαβάζοντας μικρούς χάρτες, εσύ μπορείς να δεις όλη την πόλη μπροστά σου». Αν λοιπόν εξυπνάδα είναι να μπορείς να βλέπεις το δάσος την ώρα που όλοι εστιάζουν στο δέντρο, τι χρειάζεται να έχεις εκτός από καλή γενετική προδιάθεση;

Σύμφωνα με τον Jobs, όλα έχουν να κάνουν με τις εμπειρίες που θα συλλέξεις στη διάρκεια της ζωής σου. Ταξίδια, διάβασμα, φιλίες, αλλά κι εμπειρίες out of the box, διαφορετικές από την πεπατημένη, όπως το να σου τύχει να ερωτευτεί τον λάθος άνθρωπο ή, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο Jobs: «Ξέρατε πως ο Walt Disney πήρε LSD;»

ΤΟ ΑΝ ΘΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΟΥΜΕ ΤΗ ΓΟΝΙΔΙΑΚΗ ΜΑΣ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗ ΑΚΟΝΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΥΦΥΪΑ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΘΕΜΑ ΤΥΧΗΣ.

Ο αγαπημένος μου σκηνοθέτης, ο David Lynch, έλεγε ότι «η αποτυχία είναι ένα υπέροχο πράγμα», ενώ μιλούσε μέχρι το τέλος της ζωής του με απέραντη ευγνωμοσύνη για τον Υπερβατικό Διαλογισμό, την πρακτική που του άνοιξε το μυαλό και άλλαξε τη ζωή και τη δημιουργική του διαδικασία για πάντα.

Ο Ινδός επιχειρηματίας Divyank Turakhia, γνωστός από τον χώρο της τεχνολογίας και των startups, εξυμνεί συχνά τα βιβλία ως το εργαλείο για την προσωπική και επαγγελματική του ανάπτυξη, τονίζοντας ότι αφιερώνει περίπου 800–1.000 ώρες τον χρόνο στην ανάγνωση.

Ο Albert Einstein απολάμβανε μακρινούς περιπάτους που τον βοηθούσαν να «ξεμπλοκάρει» τη σκέψη του (αν έχετε δει το Oppenheimer του Christopher Nolan, θα θυμάστε σίγουρα μια από τις πολυσυζητημένες σκηνές της ταινίας, τη συνάντηση του ίδιου του Oppenheimer με τον Albert Einstein, τον οποίο «πετυχαίνει» σε μια καθημερινή βόλτα του στη λίμνη του Ινστιτούτου Προηγμένων Σπουδών του Princeton). O Steve Jobs επέλεγε κι εκείνος τις βόλτες προκειμένου να ανοίξει το μυαλό του, αλλά συνήθως με παρέα, αφήνοντας τις αίθουσες συσκέψεων για να περπατήσει περπάτημα στη φύση μαζί με τους συνεργάτες τους, στα λεγόμενα walking meetings του.

Πέρα από εμάς τους ίδιους και το τι θα κάνουμε με την εξυπνάδα μας, φυσικά παίζουν ρόλο και οι συνθήκες της ζωής μας, όπως είπαμε παραπάνω ότι ανακάλυψαν οι Tucker-Drob et al. το 2013. Άρα, το αν θα αξιοποιήσουμε τη γονιδιακή μας προδιάθεση ακονίζοντας την ευφυΐα μας είναι και θέμα τύχης! Ποιος ξέρει αν ο Steve Jobs θα ήταν αυτός που ξέρουμε σήμερα, αν μεγάλωνε σε συνθήκες πολέμου, σε μία τριτοκοσμική χώρα;