ΤΟ ΝΕΟ ΦΑΡΜΑΚΟ ΚΑΙ ΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΝΟΥΝ ΕΛΠΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΛΤΣΧΑΪΜΕΡ
Οι εξελίξεις για τη νόσο του Αλτσχάιμερ είναι ελπιδοφόρες. Ένα νέο φάρμακο και μερικά εμβόλια, που βρίσκονται σε φάση δοκιμών, υπόσχονται καλύτερη ζωή στους ασθενείς. Πόσο κοντά βρισκόμαστε σε μια αποτελεσματική λύση;
Η άνοια είναι ένας όρος «ομπρέλα». Αναφέρεται σε μια σειρά νευροεκφυλιστικών διαταραχών που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο εγκέφαλος ενός ατόμου, προκαλώντας συμπτώματα όπως απώλεια μνήμης, αλλαγές συμπεριφοράς και δυσκολία στην ομιλία και το περπάτημα.
Η πιο κοινή μορφή άνοιας είναι η νόσος Αλτσχάιμερ, η οποία αφορά το 60% - 80% των περιπτώσεων άνοιας. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο περίπου 10 εκατομμύρια άνθρωποι διαγιγνώσκονται με άνοια σε όλο τον κόσμο. Στη χώρα μας, υπάρχουν σήμερα 200.000 άτομα με άνοια και ο αριθμός αυτός μέχρι το 2050 αναμένεται να ξεπεράσει τις 600.000.
Ένα νέο φάρμακο: πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα
Τα φάρμακα που διατίθενται δεν θεραπεύουν τη νόσο. Στοχεύουν είτε στην αλλαγή της εξέλιξής της, είτε στη μείωση ορισμένων συμπτωμάτων της. Όμως φαίνεται ότι το πρώτο φάρμακο που επιβραδύνει τη γνωστική εξασθένηση των ασθενών οι οποίοι βρίσκονται στα αρχικά στάδια της νόσου Αλτσχάιμερ, είναι πλέον γεγονός.
Πρόκειται για το νέο φάρμακο lecanemab που στοχεύει στις κολλώδεις, τοξικές πλάκες της πρωτεΐνης βήτα-αμυλοειδούς, οι οποίες συσσωρεύονται στον εγκέφαλο των ασθενών με Αλτσχάιμερ, καταστρέφοντας σταδιακά ζωτικά κύτταρα νευρώνων και κατ’ επέκταση τις γνωστικές λειτουργίες τους.
Το lecanemab, ένα μονοκλωνικό αντίσωμα, όπως αυτά που αναπτύσσει ο οργανισμός για να επιτίθεται σε ιούς ή βακτήρια, χορηγείται ενδοφλέβια και έχει σχεδιαστεί για να δίνει οδηγία στο ανοσοποιητικό σύστημα να καθαρίσει τις πλάκες βήτα-αμυλοειδούς από τον εγκέφαλο.
Δυστυχώς όμως έχει σοβαρές παρενέργειες, που μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε θάνατο, λόγω επιπλοκών στον εγκέφαλο (οίδημα ή αιμορραγία), γι’ αυτό θα πρέπει να μελετηθεί περαιτέρω - η δοκιμή διήρκεσε 18 μήνες.
Το φάρμακο δρα μόνο εφόσον έχει διαγνωστεί εγκαίρως η νόσος και όχι όταν βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο, ενώ και η επίδρασή του είναι πολύ μικρή. Αλλά, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι καλύτερο από το τίποτα και η ανακάλυψή του θεωρείται πολύ σημαντική.
Πού πρέπει να στοχεύσουν τα εμβόλια
Ταυτόχρονα οι προσπάθειες της επιστημονικής κοινότητας έχουν στραφεί στη δημιουργία ενός αποτελεσματικού εμβολίου κατά της νόσου Αλτσχάιμερ. Σε ποιο στάδιο βρίσκονται;
Τα παραδοσιακά εμβόλια εκπαιδεύουν το ανοσοποιητικό σύστημα να καταπολεμά συγκεκριμένες ιογενείς λοιμώξεις. Τι θα έπρεπε να κάνει ένα εμβόλιο που στοχεύει σε νευροεκφυλιστικές νόσους; Σύμφωνα με έρευνες ορισμένα από τα παραδοσιακά εμβόλια, όπως της γρίπης και του πνευμονιόκοκκου, μπορούν να μειώσουν τις πιθανότητες εμφάνισης Αλτσχάιμερ. Θα μπορούσε, άραγε, η ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος, μέσω των εμβολίων, να βοηθήσει στην αποτροπή μιας νευροεκφυλιστικής νόσου;
Σύμφωνα με τον δρα Michael G. Agadjanyan, αντιπρόεδρο και καθηγητή ανοσολογίας στο Ινστιτούτο Μοριακής Ιατρικής στο Huntington Beach, στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, τα εμβόλια κατά των νευροεκφυλιστικών διαταραχών χρησιμοποιούν μόνο ένα κομμάτι του παθογόνου και ανασυνδυασμένα εμβόλια.
Στην ουσία, το ανοσοποιητικό σύστημα πρέπει να μάθει να καταπολεμά τη βήτα-αμυλοειδή πρωτεΐνη που δημιουργεί κολλώδεις πλάκες στον εγκέφαλο ανθρώπων με άνοια, εμποδίζοντας την επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων.
Οι ερευνητές από το University of Leicester και το Univeristy of Goettingen παρατήρησαν ότι στα άτομα με άνοια η πρωτεΐνη διπλώνεται και το σχήμα της γίνεται διαφορετικό από το σύνηθες. Υπέθεσαν λοιπόν ότι αν χορηγήσουν με το εμβόλιο μία βήτα-αμυλοειδή πρωτεΐνη στο ίδιο σχήμα, τότε ο οργανισμός θα ενεργοποιηθεί θέλοντας να την εξουδετερώσει. Έτσι θα εκπαιδευτεί να αντιμετωπίσει και την πρωτεΐνη που προκαλεί τη ζημιά στον εγκέφαλο.
Πόσα εμβόλια δοκιμάζονται;
Ορισμένα εμβόλια κατά της άνοιας βρίσκονται επί του παρόντος σε διαφορετικά στάδια κλινικών δοκιμών για τη μελέτη της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειάς τους:
- ένα ρινικό εμβόλιο κατά της νόσου Αλτσχάιμερ από το Νοσοκομείο Brigham and Women's στη Βοστώνη εισήλθε στο στάδιο κλινικής δοκιμής φάσης 1
- μια κλινική δοκιμή φάσης 2 βρίσκεται σε εξέλιξη για το εμβόλιο της νόσου Αλτσχάιμερ της Araclon Biotech με στόχο τη βήτα-αμυλοειδή
- Η βιοφαρμακευτική εταιρεία AC Immune SA, με έδρα την Ελβετία, έχει ένα υποψήφιο εμβόλιο για τη νόσο Αλτσχάιμερ σε κλινική δοκιμή φάσης 1B / 2A.
Το ρινικό εμβόλιο χρησιμοποιεί μια ουσία που ονομάζεται Protollin, η οποία διεγείρει το ανοσοποιητικό σύστημα. Η ουσία Protollin έχει σχεδιαστεί για να ενεργοποιεί τα λευκά αιμοσφαίρια που βρίσκονται στους λεμφαδένες, στα πλάγια και στο πίσω μέρος του λαιμού, για να μεταναστεύσουν στον εγκέφαλο και να απομακρύνουν τις πλάκες της βήτα-αμυλοειδούς πρωτεΐνης.
Επίσης, το Ινστιτούτο Μοριακής Ιατρικής (IMM) στην Καλιφόρνια αναπτύσσει ένα εμβόλιο για τη νόσο του Αλτσχάιμερ. Βασίζεται στην τεχνολογία MultiTEP. Αυτή η τεχνολογία διεγείρει τη μνήμη και τα βοηθητικά Τ-κύτταρα, τα οποία με τη σειρά τους ενεργοποιούν τα Β κύτταρα για την παραγωγή αντισωμάτων με πολύ υψηλότερο ρυθμό - έως και 10 φορές - από τα εμβόλια που χρησιμοποιούνται σήμερα σε κλινικές δοκιμές.
Με μεγάλο αριθμό παραγόμενων αντισωμάτων, ο στόχος είναι η πρόληψη και καταστολή της συσσώρευσης της βήτα-αμυλοειδούς ή/και της πρωτεΐνης Ταυ (που επίσης εμπλέκεται στην εμφάνιση της νόσου) και η διακοπή ή τουλάχιστον η καθυστέρηση της εμφάνισης της νόσου.
Είμαστε κοντά στη δημιουργία ενός εμβολίου;
Όσον αφορά τη χρήση αυτών των εμβολίων οι ειδικοί συμφωνούν ότι έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μπροστά μας, τουλάχιστον μερικά χρόνια. Ορισμένοι όμως εμφανίζονται απαισιόδοξοι για το αν θα μπορέσουν οι μέχρι τώρα πειραματισμοί να αποφέρουν ένα αποτελεσματικό εμβόλιο σε μία τόσο «δυσπρόσιτη» νόσο.