ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΝΑ ΠΡΟΦΥΛΑΧΘΕΙ ΑΠΟ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΟ;

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Γυναικολογικής Ογκολογίας, ο Γυναικολόγος-Ογκολόγος Δρ. Βασίλης Σιούλας επισημαίνει τα βήματα πρόληψης που οφείλει να γνωρίζει κάθε γυναίκα.

Δεν ξέρω αν έχει να κάνει με τη μετα-Covid εποχή που διανύουμε ή με το ηλικιακό στάδιο των ανθρώπων που συναναστρέφομαι μεγαλώνοντας, πάντως τα τελευταία χρόνια ακούω γύρω μου με ανησυχητική συχνότητα για σοβαρά περιστατικά κάποιου γυναικολογικού καρκίνου.

Η Παγκόσμια Ημέρα Γυναικολογικής Ογκολογίας, στις 20 Σεπτεμβρίου, μου έδωσε μια καλή αφορμή για να στραφώ στον Δρ. Βασίλη Σιούλα, Χειρουργό-Γυναικολόγο με πιστοποίηση στη Γυναικολογική Ογκολογία (ESGO), και να τον πολιορκήσω με ερωτήσεις που πρέπει να ενδιαφέρουν κάθε γυναίκα, ανεξαρτήτως ηλικίας.

Μιλήσαμε για την αύξηση αυτών των περιστατικών (που δεν είναι ιδέα μου), για τις συχνότατες κύστεις ωοθηκών που αγχώνουν τις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, για τον καρκίνο των ωοθηκών που παραμένει ο πιο ύπουλος γυναικολογικός καρκίνος, αλλά και για τον HPV, ο οποίος ευθύνεται για το 99% των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Στο τέλος, του ζήτησα να δώσει τις συμβουλές που δεν ήξερες ότι χρειάζεσαι – αλλά οφείλεις να ακολουθείς, αν αγαπάς τον εαυτό σου.

– Έχουν αυξηθεί τα περιστατικά γυναικολογικού καρκίνου τα τελευταία χρόνια; Τι δείχνουν οι μελέτες;

Το Εθνικό Αρχείο Νεοπλασιών είναι ακόμα στα σπάργανα, οπότε δεν μπορούμε να αντλήσουμε χρήσιμα συμπεράσματα για το τι γίνεται στη χώρα μας, όμως σύμφωνα με τα διεθνή δεδομένα υπήρξε μια παροδική αύξηση κάποιων κακοηθειών στη μετά-Covid εποχή. Ή, αν το δούμε από μια άλλη πλευρά, υπήρχαν κακοήθειες που διαγνώστηκαν σε πιο προχωρημένο στάδιο απ’ ό,τι συνήθως. Αυτό συνέβη γιατί κατά τα χρόνια του Covid ατόνησε πολύ η πρόσβαση των γυναικών σε πρωτοβάθμιες υπηρεσίες υγείας ώστε να κάνουν προληπτικές εξετάσεις.

O Γυναικολόγος-Ογκολόγος Δρ. Βασίλης Σιούλας

Θυμίζω ότι στη γυναικολογία, πρόληψη καρκίνου υπάρχει μόνο στον τράχηλο της μήτρας. Το ίδιο συνέβη, όμως, και στον μαστό. Είτε, λοιπόν, οι γυναίκες αγνόησαν τυχόν συμπτώματα επειδή εκείνη τη στιγμή το ενδιαφέρον του κοινού ήταν εστιασμένο κατεξοχήν στον κορονοϊό, είτε ναι μεν τα αξιολογούσαν, αλλά είχαν δυσκολία πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας για να διερευνήσουν τι ακριβώς γίνεται.

Δεν μπορώ να πω ότι αυτή ήταν μια αύξηση η οποία θα παραμείνει τα επόμενα χρόνια. Πιστεύω ότι ήταν συγκυριακή λόγω των ιδιαιτεροτήτων που δημιούργησε η εποχή Covid στην πρόσβαση των υπηρεσιών υγείας και στην προτεραιοποίηση που έβαλαν οι άνθρωποι σε ό,τι είχε να κάνει με την υγεία τους.

– Δεν συνδέθηκαν, λοιπόν, τύποι καρκίνου είτε με τη νόσηση με Covid είτε με τον εμβολιασμό;

Δεν υπάρχουν ακόμη επίσημα δεδομένα τα οποία να συνδέουν τη νόσηση από Covid και τον εμβολιασμό με κάποια μορφή κακοήθειας. Τουλάχιστον με γυναικολογικές κακοήθειες, που είμαι αρμόδιος να μιλήσω. Προφανώς τα εμβόλια για τον Covid είναι μια σχετικά καινούργια ιστορία. Προφανώς τα επιτηρεί η διεθνής επιστημονική κοινότητα. Είμαστε πολύ αισιόδοξοι ότι δεν θα υπάρξουν αντίστοιχες συσχετίσεις, αλλά μένει αυτό να επιβεβαιωθεί στο απώτερο μέλλον.

ΣΤΗ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑ, ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΝΟ ΣΤΟΝ ΤΡΑΧΗΛΟ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ.

– Κύστεις ωοθηκών: Είναι μία ανησυχητική κατάσταση; Πότε πρέπει να αντιμετωπίζεται;

Οι κύστεις ωοθηκών είναι κάτι υπερβολικά συνηθισμένο και σε πολύ λίγες περιπτώσεις είναι ανησυχητικό. Ωστόσο, παραδοσιακά, οι γυναίκες στην Ελλάδα –ή ακόμα και οι γυναικολόγοι– έχουν δυστυχώς μια μεγαλύτερη φοβία για τη διαχείριση των κύστεων από ό,τι θα επέβαλαν τα πραγματικά επιστημονικά δεδομένα.

Καταρχάς, η μεγάλη πλειοψηφία των κύστεων που βλέπουμε σε μια γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας οφείλεται καθαρά σε κάποιες μεταβολές στο πλαίσιο του κύκλου της και δεν είναι εκεί για να μείνουν, ούτε εμφανίστηκαν για να εξελιχθούν σε κάτι πιο σοβαρό ως πρόβλημα υγείας. Αν πάρουμε μια γυναίκα περίπου 35 χρόνων και της κάνουμε καθημερινά υπερηχογράφημα για έναν χρόνο, θα δούμε ότι κάνει κύστεις που πολλές φορές εξαφανίζονται από μόνες τους. Αλίμονο αν ανησυχήσουμε αυτή τη γυναίκα και τη βάλουμε σε μία ρουτίνα συνεχών εξετάσεων για κάτι από το οποίο ποτέ δεν θα κινδυνεύσει. Πολλώ δε μάλλον όταν αυτή η γυναίκα, στο πλαίσιο της ανησυχίας της, οδηγηθεί σε αχρείαστα χειρουργεία.

Γιατί ένα από τα προβλήματα διεθνώς των πολύ συχνών ελέγχων σε θέματα τα οποία δεν θα μας δημιουργήσουν ποτέ σοβαρά προβλήματα είναι τα μη χρειαζούμενα χειρουργεία, που σε κάποιο βαθμό μπορεί να συνοδεύονται και από νοσηρότητα, από επιπλοκές είτε στο άμεσο μετεγχειρητικό μέλλον είτε στο απώτερο. Π.χ. να χάσει μια γυναίκα την ωοθήκη της στα 35 της, ενώ δεν υπήρχε κάποιος λόγος να συμβεί κάτι τέτοιο.

Αυτό που πρέπει να δούμε με τις κύστεις είναι: Έχει συμπτώματα η γυναίκα; Ποια είναι τα επιμέρους απεικονιστικά χαρακτηριστικά της κύστης; Υπάρχουν παράμετροι οι οποίες αυξάνουν την υποψία ότι αυτή η κύστη κουβαλάει κάτι πιο ανησυχητικό;

Σε επίπεδο κακοήθειας και πέρα από τις απεικονιστικές εξετάσεις, ενίοτε η διερεύνηση των κύστεων συνοδεύεται και από κάποιες εξετάσεις αίματος που λέγονται καρκινικοί δείκτες, οπότε συν-αξιολογούνται και εκείνοι για το τι θα πούμε σε μια γυναίκα με μια κύστη ως προς την παρακολούθηση, ως προς την ανάγκη χειρουργικής επέμβασης.

Άρα, επειδή οι κύστεις ωοθήκης είναι κάτι πάρα πολύ γενικό στην ιατρική, θα πρέπει να εξατομικεύονται. Κι αν προκαλούν ανησυχία στη γυναίκα, καλό είναι να απευθύνεται σε κάποιον πιο εξειδικευμένο γιατρό, εν προκειμένω γυναικολόγο-ογκολόγο, ώστε το πλάνο αντιμετώπισής τους να τις κατοχυρώνει ακόμα και σε ένα ογκολογικό σενάριο.

– Μιλώντας για ογκολογικό σενάριο, ας πάμε στον καρκίνο των ωοθηκών. Γιατί θεωρείται ο πιο ύπουλος γυναικολογογικός καρκίνος; Γιατί είναι τόσο δύσκολο να εντοπιστεί από τον τυπικό έλεγχο και δεν υπάρχει κάποια ειδική εξέταση; Τι πρέπει να κάνει μια γυναίκα για να τον προλάβει;

Ο καρκίνος των ωοθηκών είναι ουσιαστικά μία κακοήθης νεοπλασία των επιθηλιακών κυττάρων της ωοθήκης (σπάνια εμφανίζονται και όγκοι, στους οποίους δεν έχει πολύ νόημα να αναφερθούμε τώρα, οι οποίοι μπορεί και να πάνε πάρα πολύ καλά).

Ο καρκίνος των ωοθηκών έχει μια ιδιαιτερότητα: Δεν δίνει γρήγορα συμπτώματα ή αν δώσει συμπτώματα αυτά συνήθως δεν είναι αμιγώς γυναικολογικά και δεν αξιολογούνται ιδιαίτερα από την ασθενή. Μπορεί, για παράδειγμα, η ασθενής να έχει μία ανορεξία ή να τρώει φαγητό και γρήγορα να φουσκώνει. Συνήθως τότε θα σκεφτεί ότι κάτι συμβαίνει με το έντερο και είτε θα το αγνοήσει είτε θα επισκεφθεί έναν παθολόγο, έναν γαστρεντερολόγο, και τελικά θα αργήσει κάπως να φτάσει στη διάγνωση. Ενώ, λοιπόν, δεν δίνει τυπικά παθογνωμονικά –που λέμε στην ιατρική– συμπτώματα, το συγκεκριμένο σύμπτωμα συνδέεται με τον καρκίνο των ωοθηκών σε πολύ μεγάλο ποσοστό. Και καθώς έχει την τάση να εξαπλώνεται πάρα πολύ γρήγορα, το 75-80% των γυναικών με καρκίνο των ωοθηκών διαγιγνώσκεται όταν πλέον υπάρχουν οζίδια σε διάφορα σημεία της κοιλιάς, σε στάδιο 3 ή 4 της νόσου. Δεν είναι μια ελληνική ιδιαιτερότητα, συμβαίνει σε όλο τον κόσμο.

ΤΟ ΝΑ ΤΡΩΕΙ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΓΡΗΓΟΡΑ ΝΑ ΦΟΥΣΚΩΝΕΙ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΥΝΔΕΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΩΝ ΩΟΘΗΚΩΝ.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

• Ο πρώτος λόγος, όπως είπαμε, είναι ότι δεν υπάρχουν τυπικά συμπτώματα και πολλές φορές τα συμπτώματα που υπάρχουν δεν αξιολογούνται σωστά από τις γυναίκες.
• Ο δεύτερος λόγος είναι ότι ποτέ καμία μελέτη –είτε στις ΗΠΑ είτε στην Ευρώπη– δεν απέδειξε ότι υπάρχει προληπτικός έλεγχος στον καρκίνο των ωοθηκών. Είτε κάναμε μόνο υπερηχογράφημα στις μελέτες είτε υπερηχογράφημα και καρκινικούς δείκτες, είτε γινόταν σε ετήσια βάση είτε κάθε έξι μήνες, οι προληπτικές εξετάσεις απέτυχαν να μειώσουν τη θνητότητα από καρκίνο των ωοθηκών.

Γιατί συμβαίνει και πάλι αυτό; Επειδή τελικά η μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων καρκίνου των ωοθηκών ξεκινά από τις σάλπιγγες, δεν ξεκινά από τις ωοθήκες. Άρα, συνήθως δεν είναι μια κύστη ωοθήκης που ξαφνικά έγινε καρκίνος. Έχει ξεκινήσει μια κυτταρική αλλοίωση από τη σάλπιγγα (στην πλειοψηφία των περιπτώσεων πρόκειται για ένα ορώδες ενδοεπιθηλιακό καρκίνωμα της σάλπιγγας – STIC) που κανένα υπερηχογράφημα και καμία μαγνητική τομογραφία δεν μπορεί να διαγνώσει.

– Άρα, μπορεί να πηγαίνω τυπικά για τον ετήσιο έλεγχό μου στον γυναικολόγο, να κάνω το ΠΑΠ, τον υπέρηχο, όποιον άλλον έλεγχο χρειάζεται, και να μην βρεθεί αυτή η αλλοίωση ποτέ;

Αυτή την κυτταρική αλλοίωση δεν μπορούμε να τη δούμε. Και δεν είναι λογικό να περιμένουμε εμείς οι γιατροί από ένα υπερηχογράφημα να διαγνώσει μια κυτταρική αλλοίωση. Τι γίνεται λοιπόν στη συνέχεια; Με βάση τα βιβλιογραφικά δεδομένα, το STIC παραμένει στη σάλπιγγα για περίπου 6-6,5 χρόνια και μετά μεταπίπτει σε κακοήθεια. Όταν μεταπέσει σε κακοήθεια, σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα υπάρχουν οζίδια σε όλη την κοιλιά. Έχει εξαπλωθεί η νόσος. Άρα, σήμερα που μιλάμε, αυτό που κάνουν τα μεγαλύτερα ογκολογικά κέντρο του εξωτερικού είναι να προσπαθούν να βρουν ποια εξέταση είναι αυτή που μπορούμε να εντάξουμε στον προληπτικό έλεγχο των γυναικών και να διαγιγνώσκονται με το STIC. Ακόμα δεν έχει βρεθεί, όμως όταν βρεθεί, τότε θα πούμε πως έχουμε πρόληψη καρκίνου των ωοθηκών.

– Ο γονιδιακός έλεγχος δεν δίνει αυτά τα στοιχεία;

Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση. Αφού, λοιπόν, δεν μας φτάνει το υπερηχογράφημα, δεν μας φτάνουν οι καρκίνοι δείκτες, δεν έχουμε βρει την πιο εξειδικευμένη εξέταση, τι μπορούν να κάνουν οι γυναίκες ώστε ή να προλάβουν τον καρκίνο των ωοθηκών ή τουλάχιστον να το διαγνώσουν σε πρώιμο στάδιο; Ουσιαστικά υπάρχουν τρεις πυλώνες:

• Ο πρώτος πυλώνας είναι μια γυναίκα να αξιολογήσει το οικογενειακό της ιστορικό κακοήθειας. Αν στην οικογένεια υπάρχει ιστορικό καρκίνου των ωοθηκών, καρκίνου του μαστού, καρκίνου της μήτρας, καρκίνου του παχέος εντέρου, ακόμα και οποιαδήποτε άλλη κακοήθεια, καλό είναι να απευθυνθεί στον γιατρό της και να συζητήσει το ενδεχόμενο γονιδιακού ελέγχου. Να κάνουμε δηλαδή μία εξέταση αίματος και να δούμε αν αυτή η γυναίκα φέρει ένα γονίδιο που αυξάνει δραματικά την πιθανότητα για νόσηση από καρκίνο των ωοθηκών (είναι η ιστορία της Αντζελίνα Τζολί). Αν βρούμε αυτό το γονίδιο, έχουμε εργαλεία να προστατεύσουμε τη γυναίκα από καρκίνο των ωοθηκών, κυρίως με προφυλακτικές χειρουργικές επεμβάσεις.
• Δεύτερον, οι γυναίκες πρέπει να ακούν το σώμα τους. Οποιοσδήποτε πόνος στην κοιλιά που επιμένει για δύο εβδομάδες χωρίς να συνοδεύεται από άλλα τυπικά συμπτώματα, παραδείγματος χάρη μια γαστρεντερίτιδα, οποιαδήποτε ανορεξία (π.χ. τρώμε το φαγητό μας και φουσκώνουμε γρήγορα, δεν θέλουμε άλλο φαγητό), μια δυσκοιλιότητα που επιμένει ενώ δεν ήμασταν δυσκοίλιοι, μια ναυτία η οποία επιμένει, όλα αυτά τα συμπτώματα ναι μεν δεν σημαίνουν προφανώς ότι σώνει και καλά έχουμε καρκίνο των ωοθηκών, αλλά πρέπει να κινητοποιούν τη γυναίκα να απευθυνθεί σε έναν ειδικό γιατρό για να διερευνήσει και το γυναικείο γεννητικό σύστημα. Να έχουμε μια απεικόνιση, η οποία θα μας λέει ότι τα γυναικολογικά είναι σε καλή κατάσταση.
• Το τρίτο που μπορούν να κάνουν κάποιες γυναίκες –το οποίο στην Αμερική, στον Καναδά και σε άλλες χώρες προτείνεται από τις αντίστοιχες επιστημονικές εταιρείες, αλλά στην Ελλάδα δεν έχει φτάσει αυτό το μήνυμα στον βαθμό που θα θέλαμε– είναι η λεγόμενη προφυλακτική σαλπιγγεκτομή. Τι σημαίνει αυτό; Έχω, παραδείγματος χάριν, μια γυναίκα που έχει ολοκληρώσει τον οικογενειακό της προγραμματισμό και είναι να υποβληθεί στα 42 της σε ένα χειρουργείο για ινομύωμα της μήτρας. Έχει βρεθεί βιβλιογραφικά ότι αν στο ίδιο χειρουργείο καθίσουμε 10 λεπτά παραπάνω και βγάλουμε τις σάλπιγγες, αυτή η γυναίκα μειώνει κατά 85% περίπου την πιθανότητα μελλοντικής εμφάνισης καρκίνου των ωοθηκών. Και το καλό είναι ότι το κάνει αυτό διατηρώντας τις ωοθήκες, χωρίς να μπει σε πρόωρη εμμηνόπαυση. Φυσικά, όταν η ίδια γυναίκα έχει γονιδιακό υπόβαθρο, πέρα από προφυλακτική αφαίρεση σαλπίγγων θα βγάλουμε και τις ωοθήκες. Αν στην αφαίρεση αναγνωριστεί μια προ-καρκινική αλλοίωση, εν προκειμένω το STIC, δυστυχώς η γυναίκα δεν έχει τελειώσει με το επίπεδο χειρουργείου που έχει ήδη κάνει. Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Γυναικολογικής Ογκολογίας, θα πρέπει να προχωρήσει σε αφαίρεση ωοθηκών και μήτρας, γιατί φαίνεται ότι στις περισσότερες περιπτώσεις αυξάνεται κάπως η πιθανότητα να εμφανίσουν έναν συγκεκριμένο τύπο κακοήθειας της μήτρας (καρκίνωμα ενδομητρίου). Έτσι, θα πρέπει να κάνουμε τη λεγόμενη περιτοναϊκή σταδιοποίηση της νόσου, δηλαδή να πάρουμε βιοψίες εκτεταμένες από το περιτόναιο και να βγάλουμε μια στοιβάδα λίπους που κρέμεται από το στομάχι στο εγκάρσιο κόλον και λέγεται επίπλουν, για να είμαστε σίγουροι ότι δεν υπάρχει κάτι επιπλέον στο υπόλοιπο σώμα της. Μετά, η γυναίκα θα μπει σε ένα πρωτόκολλο παρακολούθησης χωρίς χημειοθεραπείες, γιατί υπάρχει πιθανότητα υποτροπής μελλοντικά.

Όλα αυτά είναι πολύ καινούργια επιστημονικά δεδομένα, οπότε μέχρι να αποσαφηνίσουμε τι ακριβώς συμβαίνει, καλό είναι αυτές τις γυναίκες να τις έχουμε υπόψιν μας και να τις εξετάζουμε σε συχνή βάση.

– Σε τι ποσοστό νοσούν οι γυναίκες στην Ελλάδα από καρκίνο των ωοθηκών;

Κάθε γυναίκα γεννιέται με μια πιθανότητα περίπου 1,5% να εμφανίσει καρκίνο ωοθηκών κάποια στιγμή στη ζωή της. Αν μια γυναίκα έχει κάποια μετάλλαξη σε συγκεκριμένα γονίδια, η πιθανότητα αυτή πολλαπλασιάζεται. Οι γυναίκα τότε πρέπει να ενημερώνεται για τον μεγαλύτερο κίνδυνο καρκίνου και σε συζήτηση με τον γυναικολόγο να αποφασίζουν πώς θα προχωρήσει.

– Η γυναίκα που διαγιγνώσκεται με καρκίνο των ωοθηκών έχει ελπίδες να ζήσει;

Υπάρχει πολύ μεγάλη πρόοδος στην αντιμετώπιση του καρκίνου των ωοθηκών και ο λόγος είναι ότι για πολλά χρόνια τον αμελούσαμε. Δεν ασχολούμασταν επιστημονικά, δεν «έτρεχαν» φοβερές μελέτες και το πρόβλημα αυτό συνεχώς διογκωνόταν. Τώρα τα πράγματα είναι πολύ καλύτερα σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Τι συντέλεσε σε αυτό; Δύο πράγματα:

• Σε χειρουργικό επίπεδο, το ότι έχουμε πλέον αναπτύξει τις χειρουργικές τεχνικές καθαρισμού της κοιλιάς – μπορούμε να εξοντώσουμε με ασφάλεια όλα τα οζίδια, όλη τη νόσο, όπου και να βρίσκεται στην κοιλιά.
• Ο δεύτερος λόγος που έχουμε σήμερα καλύτερη πρόγνωση είναι ότι πλέον έχουμε στοχευμένες θεραπείες, δηλαδή φάρμακα που δίνουμε ως θεραπεία συντήρησης μετά το τέλος των χημειοθεραπειών και έχουν φοβερή αποτελεσματικότητα ως προς την πρόληψη της υποτροπής.

Μολοταύτα, προφανώς χρειαζόμαστε πολύ καλύτερα όπλα για να πούμε ότι έχουμε μεγάλα ποσοστά ίασης στον καρκίνο των ωοθηκών, όπως έχουμε σε άλλες συνηθισμένες γυναικολογικές κακοήθειες, όπως ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας και του ενδομητρίου.

Σε κάθε περίπτωση, κανείς δεν μπορεί να απαντήσει με βεβαιότητα για το μέλλον της γυναίκας – πόσο, δηλαδή, θα ζήσει, γιατί αυτό έχει να κάνει με πολλούς παράγοντες, π.χ. καθάρισε ο γυναικολόγος-ογκολόγος στο χειρουργείο όλη την κοιλιά ή άφησε υπολειμματική νόσο; Έχει γονιδιακό υπόβαθρο η γυναίκα; Ποιο είναι το μοριακό προφίλ του όγκου; Πέρασαν π.χ. έξι μήνες από τη χημειοθεραπεία χωρίς υποτροπή; Όλοι αυτοί οι πυλώνες έχουν συγκεκριμένη προγνωστική αξία.

– Τι αλλάζει στη ζωή της γυναίκας έπειτα από ένα χειρουργείο αφαίρεσης σαλπίγγων, ωοθηκών ή και μήτρας;

Αν πρόκειται για χειρουργείο επί της νόσου, που συνήθως θα ακολουθήσει και χημειοθεραπεία, προφανώς αλλάζουν αρκετά πράγματα: η ποιότητα ζωής της, η ενέργειά της, η δυνατότητα να έχει μια πλήρη επιστροφή στην προηγούμενη καθημερινότητά της. Από την άλλη πλευρά, είναι τόση η αγωνία του να πάνε όλα καλά, να προχωρήσει, να μην έχει προβλήματα μελλοντικά, που νομίζω ότι όλα αυτά είναι σε δεύτερη μοίρα έναντι του πρωταρχικού στόχου.

Το μεγάλο ερώτημα είναι πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε σε μια γυναίκα που θα κάνει προφυλακτικό χειρουργείο καλή ποιότητα ζωής προφυλάσσοντάς την ταυτόχρονα από τον καρκίνο. Υπάρχουν λοιπόν δύο διαφορετικά πράγματα:

1. Αν βγάλουμε μόνο τις σάλπιγγες σε μια γυναίκα 40-45 χρόνων, έχουμε κρατήσει τις ωοθήκες, άρα η γυναίκα δεν έχει μπει στην εμμηνόπαυση, οπότε στην ουσία δεν θα καταλάβει κάποια διαφορά στο σώμα. Δεν μιλάω για γυναίκες με γονιδιακό υπόβαθρο, αλλά για τον γενικό πληθυσμό.
2. Αν όμως μια γυναίκα έχει βάσει γονιδιακού ελέγχου πιθανότητα 40-50% να εμφανίσει καρκίνο ωοθηκών, τι κάνει; Πολλές γυναίκες 40-45 χρονών δεν θέλουν να μπουν σε εμμηνόπαυση, άρα δεν θέλουν προφυλακτικά να αφαιρέσουν τις ωοθήκες τους. Για την περίπτωση αυτή τρέχουν διάφορες μελέτες σε διεθνές επίπεδο, που λένε: μια γυναίκα με τέτοιο κίνδυνο, που ενδέχεται π.χ. να ξεκινήσει έναν καρκίνο από τη σάλπιγγα, μήπως έχει νόημα να βγάλει στα 40 της τις σάλπιγγες, κερδίζοντας έτσι μια μεγάλη κατοχύρωση και διατηρώντας τις ωοθήκες χωρίς να μπει στην εμμηνόπαυση, και μετά στα 50, που είναι λίγο-πολύ η βιολογική ηλικία της εμμηνόπαυσης, να αφαιρέσει και τις ωοθήκες;

Δεν έχουν ωριμάσει ακόμα τα παραπάνω επιστημονικά δεδομένα, όμως αν αποδείξουμε πως οι γυναίκες που θα ακολουθήσουν αυτόν τον δρόμο έχουν ισοδύναμη προφύλαξη από τον καρκίνο έναντι των γυναικών που κάνουν αφαιρέσεις σαλπίγγων και ωοθηκών στην ίδια χρονική στιγμή, π.χ. στα 40, τότε νομίζω ότι αυτός θα είναι ο νέος τρόπος με τον οποίο θα διαχειριζόμαστε στο μέλλον αυτά τα περιστατικά.

– Τι γίνεται με τον HPV σήμερα; Τι μέτρα πρέπει να λάβει η γυναίκα πριν και αφού εκτεθεί για να μην κινδυνεύσει από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας;

Πρακτικά, όποιος έχει σεξουαλικές επαφές στη ζωή του θα εκτεθεί κάποια στιγμή στον HPV. Αυτό λένε οι διεθνείς στατιστικές. Μπορεί να εξαλειφθεί ο καρκίνος του τραχήλου που σε ένα ποσοστό 99% οφείλεται στον HPV; Mπορεί να εξαλειφθεί, αν ένα κράτος ακολουθήσει μια συγκεκριμένη στρατηγική. Παραδείγματος χάριν, η Αυστραλία έχει ανακοινώσει ότι το 2028 θα έχει λιγότερα από 4 περιστατικά ανά 100.000 κατοίκους. Με ποιον τρόπο;

• Σχολικός υποχρεωτικός εμβολιασμός: Δηλαδή, εμβολιασμός σε αγόρια κορίτσια σε μια ηλικία που δεν θα έχουν ξεκινήσει ακόμα σεξουαλικές επαφές.
• Προληπτικός έλεγχος HPV test ανά περιοδικά χρονικά διαστήματα: Τι είναι HPV test; Είναι μια εξέταση όπως το τεστ Παπανικολάου. Mια μοριακή εξέταση, δηλαδή, που αναζητά στο εργαστήριο γενετικό υλικό επιθετικών τύπων του ιού. Των τύπων που αν μείνουν για αρκετά χρόνια, έχουν το δυναμικό να προκαλέσουν σοβαρές αλλοιώσεις.

ΜΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙ ΜΟΝΟ ΤΕΣΤ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΔΕΝ ΞΕΡΕΙ ΑΝ ΕΧΕΙ ΠΕΡΑΣΕΙ HPV.

Ευτυχώς, με το πρόγραμμα Δοξιάδης γενικεύτηκε κάπως η γνώση γύρω από το HPV test στην Ελλάδα, με τρομερή καθυστέρηση, βέβαια. Οι διεθνείς κατευθυντήριες γραμμές το έχουν εντάξει στις απαραίτητες εξετάσεις από το 2010 τουλάχιστον, άρα είμαστε 15 χρόνια μετά από ό,τι γίνεται στον υπόλοιπο κόσμο που έχει μια προηγμένη ιατρική, και γενικά νομίζω ότι στο μέλλον δεν θα έχουμε το ερώτημα αν θα κάνουμε Παπανικολάου ή Παπανικολάου μαζί με HPV test στις γυναίκες. Το μοναδικό ερώτημα θα είναι αν θα κάνουμε και τα δύο ή θα προχωρήσουμε μόνο με HPV test. Πάρα πολλές χώρες του εξωτερικού ήδη είναι σε μια φάση που σταδιακά βγάζουν το Παπανικολάου από τον βασικό προληπτικό έλεγχο των γυναικών και βρίσκουν τις γυναίκες που χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης για προκαρκινικές αλλοιώσεις του τραχήλου της μήτρας με το HPV test.

Μια γυναίκα, λοιπόν, που κάνει μόνο τεστ Παπανικολάου δεν μπορεί να ξέρει αν έχει ή δεν έχει περάσει HPV. Το τεστ αυτό αποδεικνύει ότι ποτέ δεν έμεινε για πολλούς μήνες ο HPV ώστε να κάνει τις πρώτες αλλοιώσεις που θα φανούν στο Παπανικολάου. Αν δεν βάλουμε στην εξίσωση ότι το τεστ Παπανικολάου έχει μια αξιοπιστία της τάξης του 70-80%, απέχουμε πάρα πολύ από το να πούμε ότι μια γυναίκα με φυσιολογικό Παπανικολάου δεν έχει περάσει ποτέ HPV.

– Τι οδηγία δίνετε σε μια νέα γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας προκειμένου να λάβει τα σωστά προληπτικά μέτρα για γυναικολογικό καρκίνο;

Κάθε καρκίνος είναι μια διαφορετική ιστορία. Σε ό,τι αφορά στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, που υπάρχει πρόληψη, θα τη ρωτούσα αν έχει εμβολιαστεί για HPV. Αν δεν έχει εμβολιαστεί, θα της συζητούσα τα επιστημονικά δεδομένα για το πώς και αν έχει νόημα μια κοπέλα να κάνει catch-up εμβολιασμό σε μεγαλύτερη ηλικία και τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 45 ετών που προτείνεται στις ΗΠΑ.

Επίσης, θα της μιλούσα για την ανάγκη να ενσωματώσει το HPV test στον γυναικολογικό της έλεγχο τουλάχιστον μια φορά στα τρία χρόνια. Μέχρι να αλλάξουν τα επιστημονικά δεδομένα, προφανώς και το τεστ Παπανικολάου έχει τη δική του αξία.

Σε ό,τι αφορά στην πρόληψη του καρκίνου της μήτρας και του καρκίνου των ωοθηκών, θα την ενημέρωνα πως αποδεδειγμένα δεν υπάρχει κάποια εξέταση που να την κατοχυρώνει.

Θα της εξηγούσα αναλυτικά τα συμπτώματα του καρκίνου της μήτρας, τα συμπτώματα του καρκίνου των ωοθηκών, και θα τη συμβούλευα να ακούει το σώμα της και να μην τα αμελεί. Χαρακτηριστικά, είχα σήμερα για χειρουργείο μια γυναίκα στην εμμηνόπαυση που από τον Φεβρουάριο είχε αίμα και φτάσαμε Σεπτέμβριο για να έρθει σε εμένα, έχοντας ήδη καρκίνο σε προχωρημένο στάδιο.

Θα της έκανα πολλές ερωτήσεις γύρω από το οικογενειακό της δέντρο και τι ιστορικό κακοηθειών μπορεί να υπήρχε, είτε από την πλευρά του πατέρα της είτε από την πλευρά της μητέρας της, και κάπως έτσι θα συζητούσαμε το ενδεχόμενο γονιδιακών ελέγχων. Τέλος, θα την ενημέρωνα για την αξία της προφυλακτικής σαλπιγγεκτομής μετά την ολοκλήρωση του οικογενειακού προγραμματισμού.