ΠΩΣ Η ΓΛΥΚΟΖΗ ΘΡΕΦΕΙ ΕΝΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΙΟ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΥΣ ΠΑΙΔΙΚΟΥΣ ΚΑΡΚΙΝΟΥΣ

Ένα μονοπάτι μεταβολισμού των σακχάρων φαίνεται πως αποτελεί την «αχίλλειο πτέρνα» ενός από τους πιο επιθετικούς καρκίνους σε παιδιά και εφήβους. Μπορεί το εύρημα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο της Αϊόβα να ανοίξει τον δρόμο για νέες αποτελεσματικές θεραπείες;

Κάθε χρόνο, περίπου 400.000 παιδιά και έφηβοι σε όλο τον κόσμο διαγιγνώσκονται με καρκίνο. Παρότι η ιατρική πρόοδος έχει επιτρέψει στις ανεπτυγμένες χώρες την ίαση σε ποσοστό άνω του 80% των παιδιών, σε πολλές περιοχές του κόσμου το ποσοστό επιβίωσης παραμένει κάτω από 30%, εξαιτίας της καθυστερημένης διάγνωσης, των ανεπαρκών υποδομών και της περιορισμένης πρόσβασης στη θεραπεία.

Σήμερα, χάρη σε νέα ανακάλυψη για έναν από τους πιο επιθετικούς και ανθεκτικούς παιδικούς καρκίνους, του Κακοήθους Όγκου των Νευρικών Ελύτρων (MPNST), ερευνητές του Πανεπιστημίου της Αϊόβα ρίχνουν φως ελπίδας στη σκληρή εικόνα που αποτυπώνουν τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Η ομάδα έδειξε πώς τα καρκινικά κύτταρα στον εν λόγω τύπο της νόσου εκμεταλλεύονται το μεταβολικό μονοπάτι της γλυκόζης για να στηρίζουν την ανάπτυξή τους, ανοίγοντας πιθανώς έναν νέο δρόμο για θεραπευτικές προσεγγίσεις.

Ένας σιωπηλός και επιθετικός καρκίνος

Ο MPNST αναπτύσσεται στα κύτταρα που σχηματίζουν το προστατευτικό περίβλημα (έλυτρο) των περιφερικών νεύρων, δηλαδή εκείνων που βρίσκονται εκτός εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού. Ως τύπος σαρκώματος, προσβάλλει τα μαλακά μόρια (μαλακοί ιστοί), όπως τους μυς, το λίπος, τους τένοντες και τα αιμοφόρα αγγεία.

Παρότι σπάνιος και σχετικά άγνωστος, αντιπροσωπεύει περίπου το 5-10% των σαρκωμάτων μαλακών μορίων, με αναλογία 1 περιστατικό ανά 100.000 πληθυσμού. Για άτομα με Νευροϊνωμάτωση Τύπου 1 (NF1), μια γενετική διαταραχή που προκαλεί την ανάπτυξη όγκων στους ιστούς του νευρικού συστήματος, ο κίνδυνος είναι έως και 10% μεγαλύτερος.

iStock

Συνήθως εκδηλώνεται σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες και εξελίσσεται ραγδαία. Στα πρώτα στάδια ενδέχεται να μην υπάρχουν συμπτώματα. Καθώς ο όγκος μεγαλώνει, αρχίζει να προκαλεί πόνο, αδυναμία ή εμφανές εξόγκωμα κάτω από το δέρμα.

Ο MPNST κάνει συνήθως μεταστάσεις και είναι ανθεκτικός στις θεραπείες, ενώ για τη μεταστατική μορφή δεν υπάρχουν ακόμα στοχευμένες θεραπευτικές επιλογές. Η πρόγνωση εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως το μέγεθος και η θέση του όγκου, με το ποσοστό πενταετούς επιβίωσης να κυμαίνεται από 23% έως 69%, με καλύτερη πρόγνωση στους μικρότερους και εντοπισμένους όγκους.

Μπλόκαραν το μονοπάτι που θρέφει τον καρκίνο

Η πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Science Advances, φέρνει στο επίκεντρο την σχέση εξάρτησης του καρκίνου από τη ζάχαρη. Όπως και τα υγιή κύτταρα, τα καρκινικά χρειάζονται τα σάκχαρα, και κατά βάση τη γλυκόζη, ως βασική πηγή ενέργειας και «καύσιμο» για την ταχεία ανάπτυξή τους.

Οι ερευνητές Eric Taylor και Rebecca Dodd θέλησαν να διερευνήσουν ποια μεταβολικά μονοπάτια υποστηρίζουν την ανάπτυξη του όγκου στον MPNST. Μέσω γονιδιακής επεξεργασίας, δημιούργησαν πειραματικά μοντέλα μίμησης των μεταλλάξεων που παρατηρούνται στους ασθενείς και με προηγμένες τεχνολογίες χαρτογράφησαν πώς ο MPNST αξιοποιεί το μονοπάτι της φωσφορικής πεντόζης (PPP) για να επιβιώσει.

ΚΑΠΟΙΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΟΤΙ ΟΙ ΣΥΝΘΕΤΟΙ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΕΣ ΕΧΟΥΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ, ΕΝΩ ΟΙ ΑΠΛΟΙ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΕΣ ΑΥΞΑΝΟΥΝ ΤΙΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΡΚΙΝΟΥ.

Το PPP είναι ένα από τα βασικά μονοπάτια που μεταβολίζουν τη γλυκόζη. Σε φυσιολογικές συνθήκες, συμμετέχει σε σημαντικές κυτταρικές διεργασίες, όπως η παραγωγή αντιοξειδωτικών μορίων και η σύνθεση νουκλεοτιδίων. Εντούτοις, σε καρκίνους όπως ο MPNST, το PPP υπερ-ενεργοποιείται, επιτρέποντάς στα καρκινικά κύτταρα να καλύπτουν τις ανάγκες τους για βιοσυνθετικά υλικά και να αντιστέκονται οξειδωτικό στρες. Όταν λοιπόν μπλόκαραν το μονοπάτι, παρατήρησαν ότι η ανάπτυξη των όγκων επιβραδύνθηκε, ενώ αυξήθηκε η ευαισθησία τους στη χημειοθεραπεία.

Δηλαδή τον ενισχύει η ζάχαρη;

Η σχέση ανάμεσα στη διατροφική πρόσληψη σακχάρων και τον καρκίνο έχει απασχολήσει την επιστημονική κοινότητα και το κοινό εδώ και χρόνια. Μια από τις πιο γνωστές θεωρίες από τη δεκαετία του 1920, το φαινόμενο Warburg, περιέγραψε πώς τα καρκινικά κύτταρα καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες γλυκόζης μέσω αυξημένης γλυκόλυσης, μιας βασικής διεργασίας για τη διάσπασή της. Από εκεί, περάσαμε στις οδηγίες του «μην τρως ζάχαρη για να λιμοκτονήσει ο καρκίνος».

Τα πράγματα δεν έχουν ακριβώς έτσι. Οι τελευταίες προσθήκες στη μακρά βιβλιογραφία για το θέμα παρουσιάζουν σχέσεις πολύπλοκες. Κάποιες έρευνες δείχνουν ότι οι σύνθετοι υδατάνθρακες (π.χ. από δημητριακά ολικής άλεσης, λαχανικά) έχουν προστατευτική δράση, ενώ οι απλοί υδατάνθρακες (π.χ. ζάχαρη, επεξεργασμένα τρόφιμα) αυξάνουν τις πιθανότητες καρκίνου. Ακόμα, ειδικοί υποστηρίζουν πως, αν υπάρχει ένας τρόπος που η ζάχαρη ευνοεί την ογκογένεση είναι μέσω μεταβολικών διαταραχών, όπως η χρόνια φλεγμονή και η αντίσταση στην ινσουλίνη, που παρατηρούνται στην παχυσαρκία.

iStock

Από την άλλη, έχει διαπιστωθεί ότι σε ορισμένους καρκίνους, όπως το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα (HCC), η φρουκτόζη, ένας μονοσακχαρίτης όπως και η γλυκόζη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα από τα καρκινικά κύτταρα, ιδιαίτερα στις πιο επιθετικές μορφές της νόσου, ως εναλλακτικό καύσιμο σε συνθήκες έλλειψης γλυκόζης. Αυτός ο μεταβολικός επαναπρογραμματισμός ενεργοποιεί το μονοπάτι PPP και συνδέεται με αυξημένη αντοχή στη χημειοθεραπεία.

Άλλες μελέτες δείχνουν ότι όταν οι όγκοι στερούνται το ένζυμο KHK, απαραίτητο για την απευθείας διάσπαση της φρουκτόζης, το ήπαρ αναλαμβάνει ρόλο «μεταβολικού μεσολαβητή», μετατρέποντάς τη σε λιπίδια που τροφοδοτούν έμμεσα τους όγκους. Και στις δύο περιπτώσεις, το αποτέλεσμα είναι ένα μεταβολικό περιβάλλον που ευνοεί την ανάπτυξη και την πρόοδο του καρκίνου.

Ωστόσο, δεν σημαίνει ότι η κατανάλωση ζάχαρης προκαλεί άμεσα καρκίνο, παρά υπογραμμίζει πώς ο μεταβολισμός των σακχάρων μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά των όγκων. Έτσι και η νέα έρευνα επικεντρώνεται κυρίως στον τρόπο που τα καρκινικά κύτταρα επεξεργάζονται τη φυσικά παρούσα γλυκόζη στο αίμα.

Τι σημαίνει για τους ασθενείς

«Είναι η πρώτη φορά που το PPP συνδέεται άμεσα με τον MPNST, γεγονός που ανοίγει νέες θεραπευτικές δυνατότητες», σχολίασε η Rebecca Dodd. «Η ανακάλυψη μπορεί να οδηγήσει σε αποτελεσματικότερες θεραπείες και να προσφέρει καλύτερες προοπτικές για τους ασθενείς που το έχουν περισσότερο ανάγκη».

Η διάγνωση του MPNST γίνεται συνήθως με απεικονιστικές εξετάσεις (MRI, CT, PET) και επιβεβαιώνεται με βιοψία. Η θεραπεία περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο χειρουργική αφαίρεση του όγκου, ενώ σε προχωρημένες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία, ιδιαίτερα για όγκους που έχουν εξαπλωθεί.

Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τα καρκινικά κύτταρα εκμεταλλεύονται το PPP φωτίζει μια πιθανή «αχίλλειο πτέρνα» του καρκίνου, που θα μπορούσε να αποτελέσει τον στόχο νέων θεραπειών, χωρίς να βλάπτονται τα υγιή κύτταρα – χρησιμοποιούν το μονοπάτι σε πολύ μικρότερο βαθμό. Επιπλέον, ανάπτυξη αναστολέων του PPP, ούτως ειπείν φαρμάκων που το μπλοκάρουν, θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη δράση των διαθέσιμων χημειοθεραπειών.