ΠΩΣ Ο ΓΙΑΤΡΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΕΙ ΜΕ ΤΑ ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΟΣΟ ΘΑ ΠΟΝΕΣΟΥΜΕ ΣΕ ΜΙΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Νευροεπιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι οι προσδοκίες –από λόγια γιατρού ή εξωτερικά σημάδια– καθορίζουν πόσο έντονο θα βιώσουμε τον πόνο.

Οι προσδοκίες μπορούν να διαλύσουν μια εμπειρία: Σας λένε τα καλύτερα για ένα νησί, τις παραλίες του, το φαγητό, τα αξιοθέατα, το ηλιοβασίλεμα. Ο ενθουσιασμός των αφηγήσεων ανεβάζει στα ύψη τις προσδοκίες. Το αποτέλεσμα είναι ότι όταν φτάνετε εκεί, δεν βιώνετε τον ίδιο εντυπωσιασμό, όσο φανταστικό κι αν είναι ό,τι έχετε μπροστά σας.

Στον πόνο, πάλι, οι προσδοκίες μπορεί να διαψεύδονται αλλά να είναι για καλό: Κάνουμε, ας πούμε, μια εξέταση που έχουμε ξανακάνει και δεν περάσαμε καλά. Πάμε υποψιασμένοι και προετοιμάζουμε όλο μας το είναι –σώμα και μυαλό– για μια επίπονη εμπειρία. Όταν έρχεται η ώρα, όμως, σαν να νιώθουμε τον πόνο ελαφρύτερο.

Τι έχει συμβεί; Όπως αναφέρουν μελέτες, όταν ένα άτομο περιμένει πως θα πονέσει, ενεργοποιούνται εγκεφαλικές περιοχές που σχετίζονται με τον έλεγχο του πόνου μέσω ενδογενών οπιοειδών συστημάτων, όπως ο προμετωπιαίος φλοιός. Αυτή η «προσομοίωση» συμβάλλει στην πραγματική μείωση της έντασης του πόνου, όπως συμβαίνει με το φαινόμενο της placebo αναλγησίας.

iStock

Από την άλλη, ψυχολογικοί παράγοντες κάνουν τον πόνο πιο έντονο (π.χ. η πεποίθηση πως μπορούμε να διαχειριστούμε τον πόνο και το άγχος, η κατάθλιψη και η καταστροφολογία). Γιατί συμβαίνει αυτό;

Την απάντηση προσπάθησε να δώσει πρόσφατη μελέτη, που περιλάμβανε και απεικόνιση εγκεφάλου, για να αποκαλύψει πώς διαφορετικοί τρόποι διαμόρφωσης των προσδοκιών επηρεάζουν διαφορετικά τις σωματικά επώδυνες εμπειρίες.

Φάνηκε ότι ο τρόπος με τον οποίο περιμένουμε την ανακούφιση –είτε μέσω οπτικών σημάτων είτε μέσω λεκτικών πληροφοριών από τους γιατρούς σχετικά με το πώς οι θεραπείες μπορούν να μειώσουν τον πόνο– επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό το πόσο πόνο τελικά νιώθουμε.

• Εξωτερικά σήματα, όπως σύμβολα, μειώνουν σταθερά την αντίληψη του πόνου και αλλοιώνουν τις περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται με την επεξεργασία του πόνου.
• Αντίθετα, οι προσδοκίες που βασίζονταν στις πληροφορίες θεραπείας φάνηκαν να είναι λιγότερο συνεπείς και ενεργοποίησαν περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην αξιολόγηση και την ερμηνεία.

Τα ευρήματα δείχνουν ότι διαφορετικοί τύποι προσδοκιών (τι βλέπουμε έναντι του τι πιστεύουμε) βασίζονται σε ξεχωριστούς εγκεφαλικούς μηχανισμούς. Επίσης, ο τρόπος με τον οποίο διαμορφώνεται ο πόνος μπορεί να καθορίσει πόσο έντονη θα είναι η εμπειρία του.

iStock

Προσδοκίες και νευρωνικές συσχετίσεις

Οι συμμετέχοντες εκπαιδεύτηκαν να αναγνωρίζουν εξωτερικά σημάδια που σχετίζονταν με τον πόνο, τα οποία άλλαζαν από δοκιμή σε δοκιμή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τους χορηγήθηκε λοσιόν με εικονικό φάρμακο (placebo), παρουσιάζοντάς την ως «θεραπεία». Τα εξωτερικά σημάδια μείωσαν τον πόνο για όλους, αλλά μόνο οι μισοί δήλωσαν ότι ένιωσαν λιγότερο πόνο με το placebo.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι τα προγνωστικά σημάδια ήταν λιγότερο αποτελεσματικά όταν οι ασθενείς έλαβαν θεραπεία με εικονικό φάρμακο.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι συνδυασμένες επιδράσεις των ενδείξεων και της θεραπείας, αλλά και οι επιδράσεις καθεμιάς ξεχωριστά (είτε μόνο των εξωτερικών σημάτων είτε μόνο της λοσιόν με εικονικό φάρμακο), συνδέονταν με δραστηριότητα σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου.

Μόνο τα εξωτερικά σημάδια επηρέασαν βιοδείκτη του εγκεφάλου για τον πόνο, ενώ οι προσδοκίες για τη θεραπεία επηρέασαν τις αξιολογικές περιοχές του εγκεφάλου. «Έτσι, φάνηκε ότι οι προσδοκίες που διαμορφώνονται από εξωτερικά σημάδια ή πληροφορίες σχετικά με τις θεραπείες μπορεί να έχουν διαφορετικούς μηχανισμούς για να επηρεάσουν τον πόνο», ανέφεραν οι ερευνητές, που κατέληξαν στο εξής: Οι προσδοκίες που βασίζονται σε σημάδια έχουν πιο συνεπή αποτελέσματα από τις προσδοκίες που βασίζονται στη θεραπεία, κάτι που οι κλινικοί γιατροί μπορεί να χρειαστεί να έχουν κατά νου.