ΠΩΣ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΥ ΖΕΙΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ «ΑΛΛΑΞΕΙ» ΤΟ DNA ΣΟΥ

Η κληρονομικότητα δεν μας καθορίζει τόσο καταλυτικά όσο πιστεύαμε. Ο τρόπος ζωής παίζει σημαντικότατο ρόλο και συνδέεται με μια διαδικασία που ονομάζεται μεθυλίωση του DNA. Πώς ακριβώς εκφράζονται τα γόνιδιά μας;

Τα μυστικά της μακροζωίας και η διαδικασία της γήρανσης εύλογα μας απασχολούν λίγο-πολύ όλους. Και αυτό δεν οφείλεται μόνο στο ότι θέλουμε να δείχνουμε νέοι, αλλά κυρίως στο ότι η βιολογική γήρανση συνοδεύεται από μια σειρά προβλημάτων υγείας που επηρεάζουν διάφορα όργανα και συστήματα υγείας του ανθρώπινου οργανισμού.

Αν και ο μηχανισμός της γήρανσης παραμένει πολύπλοκος, πλέον είναι γνωστές αρκετές πληροφορίες σε μοριακό και κυτταρικό επίπεδο γύρω από αυτόν. Ξέρουμε, για παράδειγμα, ότι το οξειδωτικό στρες και η χρόνια φλεγμονή είναι παράγοντες που επιταχύνουν τη γήρανση. Γνωρίζουμε επίσης ότι σύμμαχός μας στη διατήρηση της νεότητας και της καλής υγείας είναι το αντιοξειδωτικό τριπεπτίδιο της γλουταθειόνης.

Τι γίνεται όμως με την κληρονομικότητα; Τι ρόλο παίζει το ίδιο το DNA μας; Ακούμε τελευταία πως ο τρόπος ζωής και οι συνήθειές μας ίσως να είναι πιο επιβαρυντικοί παράγοντες από τα γονίδια που έχουμε κληρονομήσει. Ισχύει;

Τι σημαίνει μεθυλίωση;

Για να δώσουμε μια απάντηση, καλό είναι να διερευνήσουμε άλλον ένα συντελεστή που σχετίζεται με τη γήρανση και λέγεται μεθυλίωση. Τι είναι η μεθυλίωση και γιατί τη χρειαζόμαστε; Αλλά και πώς σχετίζεται με την κληρονομικότητα και την επιγενετική;

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Κάθε κύτταρο του σώματός μας περιέχει δύο αντίγραφα από κάθε γονίδιο, εκ των οποίων το ένα προέρχεται από τη μητέρα μας και το άλλο από τον πατέρα μας. Είναι απαραίτητο για την εύρυθμη λειτουργία του κυττάρου και τη διατήρηση της ομοιόστασης να υπάρχουν μηχανισμοί οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να ελέγχουν ποιο γονίδιο ενεργοποιείται ή απενεργοποιείται κάθε χρονική στιγμή. Αυτοί οι μηχανισμοί ελέγχου καθορίζουν και σε ποιον κυτταρικό τύπο θα διαφοροποιηθεί το κάθε κύτταρο, αν θα γίνει δηλαδή νευρικό ή μυϊκό κύτταρο, κ.λπ.

Αυτή είναι, κατ' ουσίαν, η βασική λειτουργία της μεθυλίωσης του DNA, μιας βιοχημικής λειτουργίας που λαμβάνει χώρα σε κάθε κύτταρο του οργανισμού σε επιγενετικό επίπεδο. Τι ακριβώς είναι όμως η μεθυλίωση; Μόρια που ονομάζονται μεθυλομάδες, για την ακρίβεια 1 κεντρικό άτομο άνθρακα συνδεδεμένο με 3 άτομα υδρογόνου, τα οποία «πακετάρονται» γύρω από το DNA μας.

Η μεθυλίωση του DNA ελέγχει ποιο γονίδιο θα εκφραστεί

Αυτές οι μικροσκοπικές, αλλά πανταχού παρούσες χημικές ομάδες ελέγχουν κυριολεκτικά τη λειτουργία του DNA, δίνοντας εντολή στο σώμα μας είτε να ενεργοποιήσει είτε να απενεργοποιήσει ένα γονίδιο. Όταν οι ομάδες μεθυλίου προστίθενται στο DNA, οδηγούν σε γονιδιακή αποσιώπηση. Όταν αφαιρούνται οι ομάδες μεθυλίου (απομεθυλίωση), τα γονίδια ενεργοποιούνται. Συνοπτικά, η μεθυλίωση καθιστά ένα γονίδιο ανενεργό, ενώ η έλλειψη της μεθυλικής ομάδας το ενεργοποιεί.

Με απλά λόγια, η μεθυλίωση του DNA είναι η πιο σημαντική διαδικασία που ελέγχει το ποιο γονίδιο θα εκφραστεί. Το «καλό» ή το «κακό»; Ολόκληρος ο οργανισμός μας, έχει ανάγκη τη μεθυλίωση. Είναι η κινητήριος δύναμη για σχεδόν όλες τις βιολογικές λειτουργίες των συστημάτων του: του νευρικού (ψυχική διάθεση, μνήμη), του καρδιαγγειακού, του γαστρεντερικού, του αναπαραγωγικού κ.ά.

Η μεθυλίωση δεν σταματά καθόλου και ρυθμίζει διαρκώς όλες τις παραπάνω ενέργειες, προσπαθώντας να επιφέρει την πολυπόθητη ισορροπία. Για παράδειγμα, αν τα γονίδια που εμπλέκονται στην παραγωγή της σεροτονίνης, νευροδιαβιβαστή που ρυθμίζει την καλή μας διάθεση, δεν μεθυλιωθούν σωστά, θα απενεργοποιηθούν. Έτσι, σταδιακά, η μειωμένη παραγωγή ή η έλλειψη της σεροτονίνης ίσως οδηγήσει σε κατάθλιψη, σε συνδυασμό πάντα με άλλες μεταβλητές.

Η διαδικασία της μεθυλίωσης του DNA επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις συνήθειες και το περιβάλλον και μεταβάλλεται καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής μας προς το καλύτερο ή το χειρότερο ανάλογα με το τι ερεθίσματα προσλαμβάνει το σώμα.

Πώς θα βοηθήσουμε τη μεθυλίωση στο σώμα μας;

Πολλά ένζυμα ρυθμίζουν τη μεθυλίωση και αυτά διαφέρουν σημαντικά από άτομο σε άτομο. Αυτά τα ένζυμα εξαρτώνται από «βοηθούς», τα συνένζυμα, τα οποία είναι γνωστά και ως παράγοντες μεθυλίωσης.

Ευτυχώς παίρνουμε τα περισσότερα από αυτά από τα τρόφιμα, συμπεριλαμβανομένου του φολικού οξέος (Β9), των βιταμινών Β6 και Β12, της χολίνης, της τριμεθυλογλυκίνης και πολλών άλλων. Τροφές πλούσιες στα παραπάνω είναι κυρίως τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, τα όσπρια, τα αβγά, τα θαλασσινά, τα γαλακτοκομικά, τα δημητριακά και το βοδινό κρέας.

Η μεθυλίωση του DNA επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τη διατροφή, την άσκηση, το άγχος, τις σχέσεις, τις σκέψεις, τις τοξίνες, τον ύπνο, τις λοιμώξεις, σχεδόν τα πάντα που μας συμβαίνουν και μας «διαπερνούν» καθώς ζούμε τη ζωή μας.

Για να επιτελεστούν σωστά οι λειτουργίες του οργανισμού, πρέπει να υπάρξει μεθυλίωση. Για να αποσιωπηθούν τα βλαβερά γονίδια, πρέπει να υπάρξει μεθυλίωση. Για να υπάρξει μεθυλίωση, πρέπει οι συνθήκες της ζωής μας να την προάγουν. Υπό αυτή την έννοια, το περιβάλλον θα μπορούσε να υπερισχύει της κληρονομικότητας.

Η Πηνελόπη Σαμαρά είναι βιολόγος, PhD.