ΤΙ ΠΗΓΕ ΛΑΘΟΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΦΗΣΕ ΠΙΣΩ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

Η ουσιαστική ακρόαση στην ιατρική δεν είναι απλώς ευγένεια, αλλά εργαλείο που βελτιώνει την επικοινωνία με τους ασθενείς, ενισχύει την εμπιστοσύνη και συμβάλλει στη λήψη καλύτερων αποφάσεων για το πλάνο φροντίδας. Κυρίως, επαναφέρει την ανθρώπινη διάσταση στη σχέση θεραπευόμενου και θεράποντος.

Την τελευταία φορά που πήγα στον καρδιολόγο, σχεδόν δεν μ’ άφησε να μιλήσω. Κάποια στιγμή, εκεί που έκανε το ηλεκτροκαρδιογράφημα, η γραμμή στην οθόνη τρελάθηκε· είχε καταφέρει με μια ατάκα να με βγάλει εκτός εαυτού, πολύ περισσότερο γιατί δεν μ’ άφησε να απαντήσω. Καμιά φορά θυμάμαι τη δική μου περίπτωση, έναν απλό καρδιολογικό έλεγχο, κι έπειτα αναρωτιέμαι τι να σκέφτονται και πώς να νιώθουν οι άνθρωποι που, μολονότι κρέμονται από τα χείλη των γιατρών για να μάθουν τι τους συμβαίνει, ποια είναι η διάγνωση, τι θεραπεία τους δίνει και ποια η πρόγνωση, έχουν ανάγκη να μοιραστούν τις αγωνίες τους, να πουν την ιστορία τους – κι εκείνος που ανέλαβε να τους βοηθήσει να καθίσει να την ακούσει.

Μιλάμε σήμερα για ιατρικά θαύματα που οι προηγούμενες γενιές δεν θα μπορούσαν καν να φανταστούν. Για καινοτόμες θεραπείες, ιατρικές τεχνολογίες αιχμής, την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στην ιατρική με θεαματικά αποτελέσματα, και πάνω στον ενθουσιασμό για τη βελτίωση της υγείας και τη διατήρηση της ζωής, ξέχασαν οι περισσότεροι πως, σε εκείνο το δωμάτιο του νοσοκομείου, ο άνθρωπος με τον ορό στο χέρι που κοιτάζει έξω από το παράθυρο έχει ακόμη επιθυμίες, αν και ασθενής.

«Ο ιατρικός λόγος είναι εξόχως ορατός και σχεδόν αναπόδραστος, ο ιατρικός έρωτας παραμένει ευρέως αθέατος, καθώς ζει στις σκιές», διάβασα πριν καιρο στο βιβλίο του David B. Morris Έρως και Ασθένεια (εκδ. Παπαζήση), όπου ιατρικός λόγος είναι η βιοϊατρική που στοχεύει στη θεραπεία και ίαση, και ιατρικός έρως όσα θέλουν, ονειρεύονται και αισθάνονται οι ασθενείς. Ο Morris γράφει για το πώς η ανθρώπινη διάσταση στη σχέση θεράποντος και θεραπευόμενου έχει χαθεί. Ο πρώτος δίνει στείρες οδηγίες, ενώ ο δεύτερος, χαμένος σε μια άγνοια μετά τη διάγνωση, απλώς ακολουθεί.

iStock

Το θυμήθηκα αυτές τις μέρες πέφτοντας πάνω σε δημοσίευση από το Texas A&M University στο Mayo Clinic Proceedings, όπου ο Δρ Leonard Berry, από τη σχολή διοίκησης επιχειρήσεων Mays Business School του πανεπιστημίου, υποστηρίζει ότι η ακρόαση στο πλαίσιο της θεραπείας δεν είναι πράξη καλοσύνης αλλά ένα ισχυρό εργαλείο που μπορεί να βελτιώσει την παροχή φροντίδας και να συμβάλει στη θεραπεία των ίδιων των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης.

Το άρθρο αναδεικνύει τη σημασία της «ακρόασης με γνώμονα τις αξίες». Σύμφωνα με αυτή, ο γιατρός πρέπει να κάνει τις σωστές ερωτήσεις και, όταν ρωτά, να είναι εκεί, παρών, να δείχνεις αληθινό ενδιαφέρον και ενσυναίσθηση. «Η ακρόαση είναι η πύλη προς τη θεραπεία», δήλωσε ο Δρ Berry. «Είναι ο τρόπος με τον οποίο συνδεόμαστε, κατανοούμε και τελικά προσφέρουμε καλύτερη φροντίδα».

Η ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΚΑΝΕΙ ΤΙΣ ΧΑΡΕΣ, ΤΑ ΓΕΛΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΝΑ ΜΟΙΑΖΟΥΝ ΜΕ «ΔΩΡΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΛΗΣΜΟΝΗΜΕΝΗ ΠΑΤΡΙΔΑ».

Η υπόθεση της νοσοκόμας στη Νορβηγία

Το άρθρο περιλαμβάνει μια ιστορία που δείχνει τη δύναμη που έχει η ουσιαστική ακρόαση να μεταμορφώνει. Μια νοσηλεύτρια σε δομή φροντίδας ηλικιωμένων στη Νορβηγία ρωτά έναν ασθενή: «Πώς θα γινόταν καλή η ημέρα σου;» και εκείνος απαντά «Θέλω να φορέσω το μπλε πουκάμισό μου». «Γιατί το μπλε;» ρωτά η νοσηλεύτρια. «Ήταν το αγαπημένο πουκάμισο της γυναίκας μου», της απαντά. «Πέθανε πριν από δύο χρόνια σαν σήμερα, και θέλω να την τιμήσω».

Ο ασθενής μοιράστηκε αναμνήσεις από τη σύζυγό του με τη νοσηλεύτρια και ζήτησε αναπηρικό αμαξίδιο για να μπορέσει να μιλήσει για εκείνη και σε άλλους ηλικιωμένους στη δομή. Ήταν η πρώτη φορά που ζητούσε να έρθει σε επαφή με άλλους ανθρώπους στο ίδρυμα. «Δεν πρόκειται για κάποια ιατρική ανακάλυψη», είπε για την ιστορία ο Δρ berry, «αλλά για κάτι ανθρώπινο».

iStock

Πώς χτίζεται το ενδιαφέρον και η προσοχή

Ο Δρ Berry και οι συνεργάτες του περιγράφουν έξι διαστάσεις μεταμορφωτικής ακρόασης στην υγεία, που μπορούν να βελτιώσουν την επικοινωνία και τη φροντίδα:

• Εγγύτητα. Είναι σημαντική η φυσική παρουσία. Ο θεράπων μαθαίνει περισσότερα στο ιατρείο ή σε μια ήσυχη εξέταση, παρά από βιαστικά μηνύματα. Παράλληλα, η αφοσίωση και η συγκέντρωση δημιουργούν εμπιστοσύνη.
• Ενδιαφέρον. Ανοιχτές ερωτήσεις που λαμβάνουν υπόψη τις λέξεις, τη γλώσσα του σώματος και τα συναισθήματα επιτρέπουν ειλικρινείς συζητήσεις και φέρνουν στο φως σημαντικές πληροφορίες για το πλάνο φροντίδας.
• Ακρόαση που χτίζει εμπιστοσύνη. Ο ασθενής νιώθει ασφαλής να μιλήσει χωρίς φόβο ότι θα τον κρίνουν. Σε ορισμένα συστήματα, η τεχνητή νοημοσύνη αναλαμβάνει την καταγραφή σημειώσεων, δίνοντας χρόνο στον γιατρό να επικεντρωθεί πλήρως στον ασθενή.
• Ακρόαση που διευκολύνεται από το περιβάλλον. Οι μικροί ή απρόσωποι χώροι δυσκολεύουν τη συζήτηση, ενώ απλές αλλαγές, όπως ο γιατρός να κάθεται αντί να στέκεται πάνω από τον ασθενή, δίνουν στον τελευταίο την αίσθηση ότι πράγματι τον νοιάζονται και τον φροντίζουν.
• Ακρόαση που ενδυναμώνει. Η ανοιχτή επικοινωνία με το προσωπικό επιτρέπει την αναγνώριση προβλημάτων και την εύρεση πρακτικών λύσεων, βελτιώνοντας την αποτελεσματικότητα και την ποιότητα της φροντίδας.
• Ακρόαση που ενισχύει την ανθεκτικότητα. Η υποστήριξη του προσωπικού μέσω συνεργασίας, ανταλλαγής εμπειριών και κοινών δραστηριοτήτων μειώνει την εξουθένωση και ενισχύει την ικανότητά τους να φροντίζουν καλύτερα τους ασθενείς.

«Η ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΒΛΕΠΕΙ ΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΛΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ. ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΤΡΟΠΟΣ ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΕΙΣ ΓΝΗΣΙΟ ΤΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ. ΕΝ ΤΕΛΕΙ, ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΜΟΡΦΗ ΑΓΑΠΗΣ».

Ο ρόλος της αφηγηματικής ιατρικής

Στις αρχές του 2000, η Δρ Rita Charon, από το Πανεπιστήμιο Columbia, εμπνεύστηκε και καθιέρωσε την αφηγηματική ιατρική.  Για να έχεις αποτελεσματική ιατρική, έλεγε, χρειάζεσαι «αφηγηματική επάρκεια», ούτως ειπείν την ικανότητα να αναγνωρίζεις, να κατανοείς, να ερμηνεύεις και να ενεργείς πάνω στις ιστορίες των άλλων. Κάθε ασθενής φέρει μια αφήγηση που υπερβαίνει τα συμπτώματα, από το πώς αρρώστησε και τι τον ώθησε να αναζητήσει βοήθεια, έως τις κοινωνικές ή προσωπικές δυσκολίες που συναντά στην πορεία της ανάρρωσης.

Η αφηγηματική ιατρική εστιάζει στην προσεκτική ανάγνωση και στοχαστική γραφή, με στόχο να καλλιεργήσει στους επαγγελματίες υγείας την ενσυναίσθηση, ώστε να αποφεύγουν την απρόσωπη, μηχανική φροντίδα. Συνδυάζει σύγχρονες θεωρίες της λογοτεχνίας και της αισθητικής, με κινηματογράφο και φιλοσοφικά ρεύματα, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της υποκειμενικής συνείδησης και ενισχύοντας την ικανότητα κατανόησης των ασθενών με πιο προσωπικό και στοχαστικό τρόπο.

Όπως επισημαίνει η Susan Palwick από το Πανεπιστήμιο της Νεβάδα, «είναι εύκολο οι ασθενείς να περιοριστούν στην ασθένειά τους. Η αφηγηματική ιατρική τους βλέπει στην ολότητά τους. Είναι ένας τρόπος να διατηρείς γνήσιο το ενδιαφέρον για τους ανθρώπους. Εν τέλει, είναι μια μορφή αγάπης».

Όταν ο Morris γράφει ότι η ασθένεια κάνει τις χαρές, τα γέλια και τα όνειρα του ανθρώπου να μοιάζουν με «δώρα από μια λησμονημένη πατρίδα», περιγράφει τη μοναξιά που συνοδεύει τη διάγνωση και νόσο. Αν ο θεραπευτής δεν ακούει πραγματικά, ο ασθενής μένει χαμένος στο σκοτάδι. Κι εδώ έρχεται το ερώτημα που θέτει ο Δρ Berry: «Νοιάζεσαι αρκετά για να ακούσεις;»