ΤΙ ΞΕΡΟΥΜΕ ΜΕΧΡΙ ΣΤΙΓΜΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ ΟΜΙΚΡΟΝ;
Πόσο ανησυχητική είναι τελικά η μετάλλαξη Όμικρον; Είναι πιο μεταδοτική; Καθιστά πιο ανίσχυρα τα εμβόλια; Θα μας βοηθήσει η τρίτη δόση; Καθώς οι έρευνες βρίσκονται σε εξέλιξη, συγκεντρώσαμε τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή της η επιστημονική κοινότητα.
Κάθε λίγους μήνες, η ανθρωπότητα γνωρίζει μια νέα μετάλλαξη του κορονοϊού. Αυτή τη φορά, ο αριθμός 32 επιμέρους μεταλλάξεων που συγκεντρώνονται στο προφίλ της Όμικρον, έχει προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε την Όμικρον «ανησυχητική» και αυτή είναι η πιο αυστηρή κατηγοριοποίηση που έχει χρησιμοποιηθεί μέχρι στιγμής.
Ο συναγερμός προέκυψε μετά από έκτακτες συναντήσεις ειδικών, οι οποίοι έκαναν λόγο για μια πιθανότατα πιο μεταδοτική μετάλλαξη, που ίσως προκαλεί πιο σοβαρή νόσηση και –το κυριότερο– καθιστά πιο ανίσχυρα τα εμβόλια. Τελικά, τι συμβαίνει με την Όμικρον; Τα δεδομένα που έχει στα χέρια της η επιστημονική κοινότητα είναι λίγα, καθώς πρόκειται για κάτι πολύ καινούργιο. Το αποτύπωμά της δεν έχει φανεί ακόμη στα επιδημιολογικά στοιχεία. Ας δούμε λοιπόν τι γνωρίζουμε μέχρι τώρα.
Πώς μεταλλάσσονται οι ιοί
Ένας ιός είναι η ζωή στην πιο απλή της μορφή. Κάθε ιός περιλαμβάνει απαραίτητα δύο στοιχεία:
1. Ένα βασικό προσχέδιο για την αναπαραγωγή του, φτιαγμένο από DNA ή RNA.
2. Πρωτεΐνες που επιτρέπουν στον ιό να εισέλθει στα κύτταρα, να πάρει τον έλεγχο και να αρχίσει να αναπαράγεται.
Παρότι μόνο λίγα ιικά σωματίδια SARS-CoV-2 αρκούν για να μολύνουν κάποιον, μέσα στο σώμα –και συγκεκριμένα στους πνεύμονες– η αναπαραγωγή του ιού είναι σχεδόν εκρηκτική! Εκατομμύρια σωματίδια του ιού παράγονται ταχύτατα. Μερικά από αυτά τα εκατομμύρια θα καταφέρουν να εκτοξευθούν με τη διαδικασία της εκπνοής και να μολύνουν έναν άλλο ξενιστή.
«Στόχος του ιού είναι να αναπαραχθεί. Το κάνει με μια μηχανική διαδικασία. Δεν υπάρχει καμία στρατηγική πίσω από αυτό. Κατά τη διαδικασία της αναπαραγωγής του γίνονται λάθη. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για λάθη, αλλά για μια φυσική διαδικασία. Αυτά τα “λάθη” συσσωρεύονται καθώς ο ιός έχει “τυπωθεί” σε εκατομμύρια “αντίτυπα”, με αποτέλεσμα στις νέες εκδόσεις του να είναι διαφορετικός. Έτσι προκύπτουν οι μεταλλάξεις. Από τυχαίες αναπαραγωγές. Κι όμως, αυτά τα σφάλματα ο ιός μπορεί και τα αντέχει», αναφέρει στο OW ο βιοχημικός και μοριακός βιολόγος Γιώργος Νασιούλας. Πράγμα που σημαίνει, όπως μας είπε, ότι ο ιός δημιουργεί νέες πρωτεΐνες και αποκτά νέες ιδιότητες. Τι σημαίνει αυτό για τις νέες μεταλλάξεις;
ΕΠΕΙΔΗ Η ΟΜΙΚΡΟΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ, ΘΑ ΧΡΕΙΑΣΤΟΥΝ ΜΕΡΙΚΕΣ ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΦΑΝΕΙ ΤΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΗΣ ΣΤΙΣ ΝΟΣΗΛΕΙΕΣ.
Γιατί ορισμένες μεταλλάξεις είναι πιο ανησυχητικές;
Καθώς οι ιοί μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο, μερικοί από τους μεταλλαγμένους αποκτούν νέες ιδιότητες. Έτσι, γίνονται πιο αποτελεσματικοί, είτε ως προς τη μετάδοση (έχουν δηλαδή καλύτερη και ευκολότερη πρόσβαση στα κύτταρα), είτε ως προς την αναπαραγωγή τους. Ο μεταλλαγμένος ιός που μπορεί να επιβιώνει καλύτερα ανάμεσα σε έναν πληθυσμό, γίνεται ο επικρατέστερος.
Αυτό έχει συμβεί πολλές φορές κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Αν το καλοσκεφτούμε, είναι δικαιολογημένο. Δυνητικά, κάθε φορά που ένας άνθρωπος μολύνεται από τον ιό, θα μπορούσε να δημιουργηθεί και μία νέα μετάλλαξη, η οποία στη συνέχεια να μεταδοθεί σε κάποιον άλλο.
Τι μας ανησυχεί στη μετάλλαξη Όμικρον
Υπάρχουν τρία βασικά ερωτήματα που πρέπει να απαντήσουμε σχετικά με τη μετάλλαξη Όμικρον.
1. Είναι πιο μεταδοτική σε σχέση με τη Δέλτα, που ήταν η μεταδοτικότερη όλων μέχρι τώρα;
Δεν το ξέρουμε ακόμη. Τα μέχρι τώρα δεδομένα όμως είναι ανησυχητικά. Η νέα μετάλλαξη κατάφερε να εξαπλωθεί ταχύτατα στη Νότιο Αφρική. Επιπλέον, τα πρώτα στοιχεία δείχνουν ότι αποτελεί ήδη την πλειονότητα των νέων κρουσμάτων στη χώρα. Ίσως κάποιο συγκεκριμένο τοπικό γεγονός να συνέβαλε στην υπερμετάδοσή της, λένε κάποιοι. Τα δεδομένα ενδέχεται να αναθεωρηθούν. Σύμφωνα όμως με τον δρα Ashish Jha, πρύτανη στη σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Brown, το πιο πιθανό σενάριο είναι ότι η Όμικρον είναι η πιο μεταδοτική όλων των μεταλλάξεων.
2. Προκαλεί πιο σοβαρή νόσηση;
Τα στοιχεία που έχουμε δεν επαρκούν για να δώσουμε σαφή απάντηση. Ακριβώς επειδή η μετάλλαξη είναι τόσο καινούργια, θα χρειαστεί να περάσουν μερικές εβδομάδες για να φανεί το αποτύπωμά της στις νοσηλείες και τους θανάτους. Και πάλι, με την προϋπόθεση ότι θα γίνει συστηματική ανίχνευση της Όμικρον στους νέους ασθενείς μέσω PCR ελέγχου.
ΣΤΗΝ ΟΜΙΚΡΟΝ ΒΡΕΘΗΚΑΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΑΠΟ 30 ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΕΪΝΗ ΑΚΙΔΑ, ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΣΤΟΧΕΥΟΥΝ ΤΑ ΕΜΒΟΛΙΑ.
3. Θα καταστήσει την ανοσία μας πιο αναποτελεσματική;
Αυτό είναι ίσως και το πιο κρίσιμο ερώτημα. Ας θυμηθούμε λίγο πώς λειτουργούν τα εμβόλια. Η πρωτεΐνη ακίδα, το μέρος της πρωτεΐνης που χρησιμοποιεί ο ιός για να προσκολληθεί στα κύτταρα και να εισέλθει στον οργανισμό μας, είναι ο κύριος στόχος των αντισωμάτων που παράγει το ανοσοποιητικό μας για την καταπολέμηση της λοίμωξης Covid-19. Εύλογα, όλα τα εμβόλια στοχεύουν σε ολόκληρη την πρωτεΐνη ακίδα του ιού. Πρόκειται για μια μεγάλη πρωτεΐνη, με σχετικά μικρό αριθμό διαφοροποιήσεων σε όλες τις μεταλλάξεις. Γι’ αυτό και τα εμβόλια παρέμεναν μέχρι στιγμής αποτελεσματικά.
Στην Όμικρον, όμως, οι ερευνητές βρήκαν περισσότερες από 30 μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη ακίδα, που βρίσκεται στην επιφάνεια του κορονοϊού. Ο μεγάλος αυτός αριθμός προκάλεσε ανησυχίες ότι η ακίδα της Όμικρον ίσως μπορεί να «ξεγλιστρήσει» από τα αντισώματα που έχουν παραχθεί είτε από τη νόσηση είτε από το εμβόλιο.
Μάλιστα, ο διευθύνων σύμβουλος της Moderna, Stephane Bancel, δήλωσε στους Financial Times ότι τα υπάρχοντα εμβόλια ενάντια στον κορονοϊό είναι λιγότερο αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση της μετάλλαξης Όμικρον, συγκριτικά με τα υπόλοιπα στελέχη. Τόνισε ότι θα χρειαστούν μήνες μέχρι οι φαρμακευτικές εταιρείες καταφέρουν να παρασκευάσουν νέα δραστικά εμβόλια κατά της νέας μετάλλαξης.
Οι ειδικοί πάντως ανησυχούν πως ακόμη και μικρά πλήγματα στην αποτελεσματικότητα των εμβολίων θα μας αφήσουν πιο ευάλωτους στην Covid-19. Ενώ η δρ. Θεοδώρα Χατζηιωάννου, καθηγήτρια ιολογίας στο πανεπιστήμιο Rockefeller της Νέας Υόρκης, εξέφρασε την ανησυχία ότι ακόμη και ορισμένες θεραπείες μονοκλωνικών αντισωμάτων ίσως αποδειχθούν αναποτελεσματικές για τον ίδιο λόγο.
Θα βοηθήσει η αναμνηστική δόση;
Τα εμβόλια δεν διεγείρουν μόνο τα αντισώματα, αλλά και τα κύτταρα του ανοσοποιητικού που μπορούν να επιτεθούν σε μολυσμένα κύτταρα. Πρόκειται για τη λεγόμενη κυτταρική ανοσία, που αφορά τη μακροχρόνια μνήμη του ανοσοποιητικού.
«Οι μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη ακίδα δεν αμβλύνουν αυτή την ανοσολογική απόκριση», ανέφερε η δρ. Χατζηιωάννου, προσθέτοντας: «Οι αναμνηστικές δόσεις θα μπορούσαν ενδεχομένως να διευρύνουν το φάσμα των αντισωμάτων που φτιάχνουν οι άνθρωποι, επιτρέποντάς τους να καταπολεμήσουν νέες μεταλλάξεις όπως η Όμικρον».
Ο Γιώργος Νασιούλας υπενθυμίζει παραστατικά τον τρόπο που μας βοηθούν τα εμβόλια. «Τα εμβόλια είναι η προπόνηση που κάνουμε στον οργανισμό μας, ώστε να μπορέσει να καταπολεμήσει τον ιό. Τα εμβόλια εμποδίζουν τον ιό να πολλαπλασιαστεί στο σώμα μας. Η τρίτη, αναμνηστική δόση, από τα μέχρι στιγμής ερευνητικά δεδομένα φαίνεται ότι προπονεί πολύ καλύτερα τα κύτταρα μνήμης. Ενισχύει δηλαδή αυτό που αποκαλούμε κυτταρική ανοσία».
O επίκουρος καθηγητής επιδημιολογίας και μέλος της επιτροπής εμπειρογνωμόνων, Γκίκας Μαγιορκίνης, εκφράζει κι εκείνος την ίδια αισιοδοξία. Σε ανάρτησή του στα κοινωνικά δίκτυα, αναφέρεται σε μελέτες που δείχνουν ότι οι ενισχυτικές δόσεις εμβολιασμού δημιουργούν διασταυρούμενη ανοσία (δημιουργία αντισωμάτων μαζί με κυτταρική ανοσία) σε στελέχη του ιού πολύ διαφορετικά. Καταλήγει πως οι ενισχυτικές δόσεις θα λειτουργήσουν ικανοποιητικά στην έλευση της νέας μετάλλαξης και καλεί τους πολίτες να μην αμελήσουν την τρίτη δόση.
Προς μια παγκόσμια πολιτική υγείας
Καθώς ο Π.Ο.Υ. καλεί τα κράτη να λάβουν εγκαίρως μέτρα που αφορούν τα διεθνή ταξίδια και οι εταιρείες BioNTech-Pfizer και Moderna έχουν ξεκινήσει να ετοιμάζουν ανανεωμένα σχήματα των εμβολίων, αξίζει να σταθούμε σε έναν σημαντικό παράγοντα που ευνοεί την ανάπτυξη νέων μεταλλάξεων: Τη χαμηλή κάλυψη εμβολίων, η οποία επιτρέπει την αναπαραγωγή μέσα σε μια κοινότητα και δίνει τη δυνατότητα σε κάθε ιό να μεταλλαχθεί εκ νέου.
Στόχος λοιπόν παραμένει η επέκταση της παγκόσμιας κάλυψης του εμβολιασμού και η δίκαιη κατανομή των εμβολίων. Αυτή θα περιορίσει τη συνολική εξέλιξη του ιού και θα μειώσει τις πιθανότητες μετάδοσης νέων μεταλλάξεων.