ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΕΝΟΧΗΣ

Μήπως το βασανιστικό συναίσθημα της ενοχής που σε επισκέπτεται συχνά και επηρεάζει την ψυχολογία σου έχει να σου πει κάτι διαφορετικό, πέρα από τα γνωστά ανεπιθύμητα νέα;

Οι περισσότεροι έχουμε βιώσει το συναίσθημα της ενοχής. Αν και πρόκειται για μια κατάσταση που δεν είναι εύκολο να ερμηνευθεί, θα μπορούσαμε να την περιγράψουμε σαν μια αίσθηση λύπης ή ευθύνης για κάτι που έχουμε κάνει στο παρελθόν, για ένα λάθος που έχουμε διαπράξει και νιώθουμε ντροπή ή ακόμα και για κάτι που δεν έχουμε καταφέρει μέχρι σήμερα.

Οι ενοχές έχουν άμεση σχέση με τον τρόπο που έχουμε ανατραφεί και επιδρούν με καθοριστικό τρόπο στη ζωή μας. Ανάλογα με τις αιτίες και τη συχνότητα που μας συμβαίνει κάτι τέτοιο, συχνά γίνεται αντικείμενο διερεύνησης με τη βοήθεια ειδικού και χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια από μέρους μας προκειμένου να οριοθετηθεί.

Η έλξη της ενοχής

Η ενοχή είναι πολύ ανθεκτική στον χρόνο. Δεν ξεθωριάζει με τον καιρό, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα συναισθήματα. Το «κατηγορητήριο» που μας απευθύνει ένα κομμάτι του εαυτού μας –για πράγματα που κάναμε ή δεν κάναμε, είπαμε ή δεν είπαμε– μοιάζει με ένα χρέος που δεν θα ξεπληρώσουμε ποτέ. Τι είναι όμως αυτό που δεν μας επιτρέπει να βάλουμε τέλος στον φαύλο κύκλο των ενοχών μας;

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

O David Prucha, ειδικός ψυχικής υγείας και συγγραφέας, υποστηρίζει ότι η ενοχή είναι κατά μία έννοια ελκυστική. Μας κάνει να νιώθουμε ότι αν σκεφτούμε ξανά και ξανά όλες τις πιθανές εκδοχές μιας κατάστασης, αν προσπαθήσουμε επανειλημμένα για κάτι, μπορούμε να παρέμβουμε δυναμικά στη ροή των γεγονότων.

Ενοχή και ελπίδα

Στο πρώτο άκουσμα, αυτές οι δύο λέξεις μοιάζουν παράταιρες. Είμαστε περισσότερο εξοικειωμένοι με την ιδέα ότι η ενοχή αναφέρεται μόνο στο παρελθόν και υποκινεί δυσάρεστα συναισθήματα, όπως θυμό, λύπη, αγωνία κ.ά. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο ειδικός, η ενοχή μπορεί να κρύβει και την ελπίδα ότι κάτι μένει ακόμα «ανοιχτό».

Για παράδειγμα, όταν αισθάνομαι άσχημα γιατί δεν έχω συμπαρασταθεί αρκετά σε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο που περνάει δύσκολες στιγμές, μπορώ να προγραμματίσω σύντομα μια συνάντηση μαζί του.

Η ΕΝΟΧΗ ΔΙΝΕΙ ΤΗΝ ΕΛΠΙΔΑ ΟΤΙ ΜΠΟΡΕΙΣ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΝΑ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΜΙΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΔΕΝ ΑΙΣΘΑΝΕΣΑΙ ΑΝΕΤΑ.

Επειδή όμως τα πράγματα δεν είναι πάντοτε στο χέρι μας, οι ενοχές δεν αποτελούν σε καμιά περίπτωση πανάκεια και, αργά ή γρήγορα, ερχόμαστε αντιμέτωποι με το αίσθημα της αδυναμίας.

Γιατί μας φοβίζει η αδυναμία;

Τρομάζουμε στην ιδέα ότι δεν μπορούμε πια να κάνουμε τίποτε άλλο για μια κατάσταση, ότι «ξεμείναμε» από εναλλακτικές λύσεις, ότι είμαστε αδύναμοι, άρα μη παραγωγικοί. Τη στιγμή εκείνη, λέει ο David Prucha, προτιμάμε να κρατήσουν λίγο παραπάνω οι ενοχές μας, παρά να βρεθούμε εκτός παιχνιδιού. Η αδυναμία, όμως, δεν πρέπει να μεταφράζεται ως ήττα. Συχνά αποτελεί ένα όριο του οργανισμού μας.

Η σκέψη ότι κάναμε ό,τι περνούσε από το χέρι μας και δεν υπάρχει κάτι άλλο να γίνει δεν σημαίνει ότι τα παρατάμε. Απλώς παραδεχόμαστε ότι έχουμε εξαντλήσει όλες τις προσπάθειές μας και αυτό θα πρέπει να μας ησυχάζει.

Πώς να αποχωριστείς τις ενοχές σου

Η διαδικασία για να απαλλαγεί κανείς από τις ενοχές του και επιτέλους να ησυχάσει χρειάζεται πολύ χρόνο και απαιτεί συστηματική προσπάθεια. Ο ειδικός προτείνει μερικά βήματα, που ίσως βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση:

1. Αξιολόγησε τι περνάει από το χέρι σου. Εάν μπορείς να κάνεις κάτι για να διαφοροποιήσεις μια κατάσταση, επιχείρησέ το. Φρόντισε να μην σπαταλάς ενέργεια σε κάτι που δεν μπορείς να αλλάξεις.
2. Θυμήσου ότι μπορεί να εμμένεις στην ενοχή γιατί έτσι αισθάνεσαι ότι παραμένεις στα πράγματα. Το να αποχωριστείς τη συγκεκριμένη ενοχή δεν σημαίνει ότι δεν θα είσαι παραγωγικός σε μια άλλη, μελλοντική κατάσταση.
3. Αναγνώρισε ότι μια στιγμή αδυναμίας δεν αποτελεί ήττα, αλλά ενδεχομένως σε προφυλάσσει από την άσκοπη προσπάθεια.
4. Το να κάνεις πίσω και να ησυχάσεις δεν είναι ένδειξη ότι αποποιείσαι την ευθύνη που σου αναλογεί ή ότι τα παρατάς, αλλά ότι ανασυντάσσεις τις δυνάμεις σου για ένα επερχόμενο γεγονός.