ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΓΙΑ ΤΑ ΕΞΑΦΑΝΙΣΜΕΝΑ ΠΑΙΔΙΑ: ΑΝ ΔΕΙΣ ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ ΜΟΝΟ ΤΟΥ, ΜΗΝ ΤΟ ΑΓΝΟΗΣΕΙΣ

Στην Παγκόσμια Ημέρα για τα Εξαφανισμένα Παιδιά, το Χαμόγελο του Παιδιού μάς θυμίζει πως πίσω από κάθε συναγερμό υπάρχει ένα παιδί που πρέπει να επιστρέψει σπίτι του.

«Μας κάλεσε ο πατέρας στις εννιάμισι το βράδυ. Το παιδί είχε εξαφανιστεί γύρω στις επτά. Το ανησυχητικό ήταν ότι πολύ κοντά στο σπίτι του βρισκόταν ένα ρέμα. Θα μπορούσε να είχε πέσει εκεί». Ενημερώθηκε η Άμεση Δράση και η ομάδα Έρευνας και Διάσωσης του οργανισμού «Χαμόγελο του Παιδιού». Δύο ψυχολόγοι πήγαν στο σημείο να συναντήσουν τη μητέρα, καθώς ο πατέρας είχε μεταβεί στο αστυνομικό τμήμα για να δηλώσει την εξαφάνιση, ώστε να προχωρήσει η διαδικασία που αφορά στη δημοσιοποίηση των στοιχείων του παιδιού. Ο μικρός βρέθηκε λίγες ώρες μετά. Ήρθε μόνος του, τρέχοντας. Ήταν βρεγμένος και ταλαιπωρημένος. Δεν το είχε ξανακάνει. Είχε ανησυχήσει και ο ίδιος. Η μητέρα του τον πήρε αγκαλιά κι εκείνος επαναλάμβανε τη λέξη «ήρθα». Δίπλα ο πατέρας του, που ένιωθε υπεύθυνος γιατί εκείνον πήγαινε να συναντήσει, ξέσπασε. «Έπεσε σε ένα σκαλοπάτι και έβαλε τα κλάματα».

Αυτή είναι εν συντομία η ιστορία του 14χρονου Γιάννη, ενός παιδιού με αυτισμό, που εξαφανίστηκε τον Ιανουάριο του 2024, όπως την αφηγήθηκε η Ματίνα Μαρκαντώνη, Ψυχολόγος στο Κέντρο Γραμμών Βοήθειας & Υποστήριξης στο «Χαμόγελο του Παιδιού».

«Λίγα χρόνια πριν, δεχτήκαμε μια κλήση για ένα κοριτσάκι 3,5 ετών που είχε εξαφανιστεί. Όπως μάθαμε στη συνέχεια, η μητέρα του, η οποία αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα εξαιτίας της χρήσης ουσιών, δεν μπορούσε να δώσει πληροφορίες για το πού βρισκόταν η κόρη της και δήλωσε εξαφάνιση. Βγήκε Amber alert, μόνο που αυτή τη φορά δεν υπήρχε φωτογραφία του παιδιού. Ήταν η πρώτη φορά διεθνώς που έβγαινε Amber alert χωρίς φωτογραφία, παρ' όλα αυτά το παιδί βρέθηκε σε μια πλατεία. Μια γυναίκα το αναγνώρισε από την περιγραφή που διάβασε και κάλεσε βοήθεια. Ένα σύστημα λειτούργησε γιατί κάπου βρέθηκε ένας ευαισθητοποιημένος άνθρωπος, κάπου υπήρχε ένας άνθρωπος που πήρε μια απόφαση», μοιράζεται μαζί μας τη δική της ιστορία η Χαρά Ηλία, Υπεύθυνη τμήματος Χορηγιών και Επικοινωνίας.

Σπάνια μαθαίνουμε τις ιστορίες πίσω από ένα Amber alert και την κατάληξη που έχουν. Αυτό που ξέρουμε, ωστόσο, είναι πού μπορούμε να απευθυνθούμε σε περίπτωση που κάτι τέτοιο συμβεί και σε εμάς. Με αφορμή την 25η Μαΐου, «Παγκόσμια Ημέρα για τα Εξαφανισμένα Παιδιά», επισκέφτηκα το Κέντρο Διαχείρισης Κρίσεων του οργανισμού το «Χαμόγελο του Παιδιού» και συνομίλησα με ανθρώπους που χειρίζονται τις κλήσεις και κατεβαίνουν στο πεδίο.

Μια ξενάγηση που θα θυμάμαι για καιρό

Στην είσοδο του «Χαμόγελου» με περίμενε η Χαρά. Περάσαμε από τα ιατρεία στο ισόγειο (που παρεμπιπτόντως ζήλεψα), ανεβήκαμε τις σκάλες και βρεθήκαμε στον χώρο του Αντρέα, ο χαμός του οποίου στάθηκε το έναυσμα για να ιδρύσει ο πατέρας του, Κώστας Γιαννόπουλος, το «Χαμόγελο του Παιδιού». Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 10 ετών, ενώ αν ζούσε σήμερα θα ήταν περίπου στην ηλικία μου. Τέσσερα χρόνια μικρότερος για την ακρίβεια. Τον θυμάμαι αμυδρά να μιλάει στην τηλεόραση κι εμάς καθηλωμένους να ακούμε την ιστορία του, να μαθαίνουμε για πράγματα που μέχρι τότε αγνοούσαμε. Σίγουρα, πάντως, αυτό που δεν θα ξεχάσω, αυτό που κανείς δεν θα ξεχάσει, είναι όσα ακολούθησαν τον θάνατό του: η γέννηση του οργανισμού «το Χαμόγελο του Παιδιού».

Η επιθυμία που έγινε πραγματικότητα άλλαξε δραματικά –μεταξύ άλλων– τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και διαχειριζόμαστε στη χώρα μας τις εξαφανίσεις παιδιών (και ενηλίκων). Σήμερα, είναι ξεκάθαρο ότι «κάθε εξαφάνιση παιδιού είναι ανησυχητική, είτε το παιδί είναι πέντε ετών είτε είναι δεκαεπτά. Σήμερα είναι ξεκάθαρο ότι τα πρώτα λεπτά είναι πολύ κρίσιμα. Από την πρώτη στιγμή πρέπει να γίνουν όλες οι απαραίτητες ενέργειες για να βρεθεί το παιδί και να επιστρέψει με ασφάλεια στους δικούς του ανθρώπους», μου λέει η Ειρήνη Ριζοπούλου, Κοινωνική λειτουργός, Συντονίστρια Βάρδιας στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056.

Μπαίνουμε στο επιχειρησιακό κέντρο. Νομίζω τα μάτια μου… γούρλωσαν όπως συμβαίνει στα ιαπωνικά κινούμενα σχέδια, όταν αντίκρισα την αίθουσα με την τεράστια οθόνη, τους υπολογιστές, τα τηλέφωνα, τους ασυρμάτους. Λίγη ώρα μετά, έβλεπα την Κινητή Επιχειρησιακή Μονάδα, το εντυπωσιακό αυτό van που συντονίζει και κατευθύνει την Ομάδα Έρευνας και Διάσωσης Εξαφανισμένων Παιδιών «Θανάσης Μακρής». Εγώ και ο Ανδρέας Σιμόπουλος, ο φωτογράφος μας, μείναμε να κοιτάμε αποσβολωμένοι το τεχνολογικό αυτό αριστούργημα.

Η τεχνολογία που έχει στη διάθεσή του «Το Χαμόγελο του Παιδιού», χάρη στους ανθρώπους που το στηρίζουν και τα προγράμματα που αξιοποιεί, μοιάζει βγαλμένη από αμερικανική ταινία κατασκοπείας. Δεν είχα φανταστεί έτσι το κέντρο του «Χαμόγελου», αλλά τώρα που το σκέφτομαι δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά. Η τεχνολογία είναι εξαιρετικά βοηθητική –αν όχι απαραίτητη– σε περιπτώσεις εξαφάνισης. Βέβαια, όπως μου τονίζουν, «ο κόσμος βοηθά το Χαμόγελο να αποκτήσει εξοπλισμό και το Χαμόγελο ανταποδοτικά τον γυρίζει πίσω στην κοινωνία. Το Χαμόγελο δεν ανήκει σε κάποιον, ανήκει στην κοινωνία. Το κινητό command center θα πάει όπου υπάρχει ανάγκη, σε εξαφανίσεις, σε φωτιές, σε πλημμύρες».

Ένα ζήτημα που αγνοούμε

Σύμφωνα με τα στατιστικά της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας για τα Εξαφανισμένα Παιδιά, το 2024 πραγματοποιήθηκαν πανευρωπαϊκά περισσότερες από 120.000 κλήσεις στην Ευρωπαϊκή Γραμμή για τα Εξαφανισμένα Παιδιά 116000, ενώ κάθε χρόνο στην Ευρώπη αναφέρονται στις Αστυνομικές Αρχές 250.000 εξαφανίσεις παιδιών.

Αν νομίζουμε ότι το ζήτημα αυτό είναι μακριά από την ελληνική πραγματικότητα, σύμφωνα με στοιχεία του 2024 ο οργανισμός διαχειριζόταν μία εξαφάνιση παιδιού κάθε δύο μέρες (247 αιτήματα για 214 παιδιά). Για 26 από αυτά υπήρξε ενεργοποίηση του Amber Alert Hellas και για 24 κινητοποίηση της Ομάδας Έρευνας και Διάσωσης.

Όσο για το πρώτο τετράμηνο του 2025; «Το Χαμόγελο του Παιδιού» διαχειριζόταν μία εξαφάνιση παιδιού κάθε 2 ημέρες (58 αιτήματα για 48 παιδιά).

Όπως έμαθα, οι εξαφανίσεις είναι περισσότερες από αυτές που δημοσιοποιούνται, καθώς δεν βγαίνει Amber alert για κάθε συμβάν, αλλά μπορεί να ακολουθηθεί άλλη διαδικασία. Επιπλέον, η απόφαση για το αν θα βγει ή όχι δεν είναι αποκλειστική ευθύνη του οργανισμού. Βγαίνει σε συνεργασία με τις εισαγγελικές και αστυνομικές αρχές.

Αυτό που μου προκάλεσε έκπληξη είναι το κυρίαρχο προφίλ του εξαφανισμένου παιδιού στην Ελλάδα. Αφορά κυρίως έφηβα κορίτσια ελληνικής καταγωγής, ενώ συχνότερα αίτια που οδηγούν ένα παιδί στην εξαφάνιση είναι οι σχέσεις με την οικογένεια και οι σχέσεις με το άλλο φύλο. Βέβαια, όπως εξηγεί η Ειρήνη, αυτό μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε και οπουδήποτε. Το θέμα δεν είναι να προσέχεις, να ζεις σε μια καλή περιοχή, να έχεις ένα ωραίο σπίτι. «Το θέμα είναι να έχεις καλή επικοινωνία με το παιδί. Το παιδί να μπορεί να σε εμπιστευτεί, να μην φοβάται να έρθει σε σένα». Η ομάδα μού επαναλαμβάνει ξανά και ξανά ότι ένα παιδί φεύγει από κάπου και πάει προς κάπου. Δεν φεύγει για ένα καπρίτσιο. Βέβαια, «αν εμφανίζεται μοτίβο, τότε πιθανότατα υπάρχει κάποιο πρόβλημα, για το οποίο χρειάζεται να βρεθεί λύση».

Amber alert και missing kid alert: Ξέρεις τη διαφορά;

«Στο Χαμόγελο του Παιδιού τα εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας για να δημοσιοποιήσουμε μια εξαφάνιση είναι το Amber alert και το Missing kids alert. Τo πρώτο είναι στην ουσία ένας εθνικός μηχανισμός, ένας συναγερμός που κινητοποιεί τους πάντες και τα πάντα (σ.σ. ακόμα και τα ΑΤΜ των τραπεζών!), ενώ συνεργαζόμαστε με φορείς του εξωτερικού αν κριθεί ότι ένα παιδί μπορεί να βρίσκεται σε άλλη χώρα. Το δεύτερο εστιάζει στα διαδικτυακά μέσα.

»Ωστόσο, η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στα δύο αφορά τα χαρακτηριστικά της εξαφάνισης. Όταν ένα παιδί μέχρι 12 ετών εξαφανιστεί, μπορεί να έχει συμβεί οτιδήποτε, μπορεί να έχει ανοίξει την πόρτα και να έχει φύγει ή να ήταν στην αυλή με τον παππού και να έφυγε. Ουσιαστικά, δεν γνωρίζεις που μπορεί να έχει πάει. Το ίδιο ισχύει και για ένα παιδί με πρόβλημα ψυχικής υγείας ή αναπηρία. Από την άλλη, σε ένα παιδί εφηβικής ηλικίας μπορεί να έχεις μια εικόνα για τις παρέες του, τα μέρη που συχνάζει και πολλές φορές υπάρχει έντονο το στοιχείο του επηρεασμού, π.χ. από το διαδίκτυο, από ένα φυσικό πρόσωπο, από κάποια ομάδα», εξηγεί η Ειρήνη.

Η διαδικασία ενεργοποίησης του Amber Alert στην Ελλάδα

Παίρνει, λοιπόν, τηλέφωνο ένας γονιός, ένας φροντιστής, η Αστυνομία στην Ευρωπαϊκή Γραμμή για τα Εξαφανισμένα Παιδιά 116000. Έχεις αναρωτηθεί τι ακολουθεί; «Αν μας πάρει κάποιος γονιός/φροντιστής, το πρώτο πράγμα που κάνουμε είναι να πάρουμε τα στοιχεία του παιδιού και τις απαραίτητες πληροφορίες, κάτι που δεν είναι πάντα εφικτό, καθώς ο άνθρωπος που μας καλεί βρίσκεται σε πανικό. Με απλές και σαφείς οδηγίες θα τον κατευθύνουμε στο να υποβάλει άμεσα δήλωση εξαφάνισης στον πλησιέστερο τμήμα Δίωξης και Εξιχνίασης εγκλημάτων. Είναι απαραίτητο να λάβουμε υπεύθυνες δηλώσεις, ώστε να προχωρήσουμε σε δημοσιοποίηση στοιχείων ανηλίκου», περιγράφει η Ειρήνη.

Σε περίπτωση που κριθεί απαραίτητο, κινητοποιείται και η Ομάδα Έρευνας και Διάσωσης Εξαφανισμένων Παιδιών, που αποτελείται από εργαζόμενους και εθελοντές, οι οποίοι πηγαίνουν στο σημείο της εξαφάνισης μαζί με κοινωνικό λειτουργό ή ψυχολόγο. «Φυσικά, είμαστε πάντα σε επικοινωνία με την αστυνομία (ή και την εισαγγελία) και δρούμε υπό την καθοδήγηση της πρώτης. Σε δασικό περιβάλλον (όχι σε αστικό) τον συντονισμό αναλαμβάνει η ΕΜΑΚ, που μας υποδεικνύει σε ποιο σημείο να ψάξουμε. Αν χρειαστεί, έχουμε στη διάθεσή μας και την κυνοφιλική μας ομάδα, τους σκύλους έρευνας και διάσωσης», συμπληρώνει.

Οι μεγαλύτερες προκλήσεις

«Κατά τη διάρκεια ενός Amber alert, η μεγαλύτερη πρόκληση είναι το συναισθηματικό φορτίο. Ο άνθρωπος που θα μας καλέσει είναι πανικόβλητος, αγχωμένος, νιώθει τύψεις, πολλές φορές ο λόγος του δεν έχει ειρμό. Οπότε, καλούμαστε να τον ηρεμήσουμε και να λάβουμε γρήγορα τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε. Ταυτόχρονα, χρειάζεται η αντίδρασή μας να είναι άμεση. Είμαστε μια γραμμή έκτακτης ανάγκης, οπότε όλες οι ενέργειες πρέπει να γίνουν στο εδώ και τώρα». Εξίσου έντονα είναι τα πράγματα στο πεδίο, «γι’ αυτό έχουμε πάντα μαζί κοινωνικό λειτουργό ή ψυχολόγο, για να στηρίξει οικογένεια, συγγενείς, φίλους, γείτονες», συμπληρώνει η Μάνια Αλεξοπούλου, Συντονίστρια Κέντρου Διαχείρισης Κρίσεων.

Ένα ακόμα δύσκολα διαχειρίσιμο κομμάτι είναι η ματαίωση που μπορεί να νιώσεις αν έχεις βγει πολλές φορές στο πεδίο, αλλά δεν έχεις καταφέρει να εντοπίσει το παιδί. «Σε αυτήν την περίπτωση, είναι σημαντικό να εστιάσουμε στο πόσο σπουδαίο ρόλο παίζει η φυσική μας παρουσία εκεί, γιατί μια πληροφορία που θα δοθεί σήμερα μπορεί να βοηθήσει στην εύρεση του παιδιού την επόμενη μέρα ή να οδηγήσει σε μεγαλύτερη κινητοποίηση. Το Amber alert είναι ένα εξαιρετικό σύστημα, αλλά από μόνο του δεν αρκεί. Χρειάζεται να είσαι εκεί με φυσική παρουσία και να αναζητάς το παιδί».

Στηρίζοντας τους ανθρώπους του «Χαμόγελου του Παιδιού»

Πώς αντέχει ένας άνθρωπος την πίεση; Πώς διαχειρίζεται το άγχος, την αγανάκτηση, τη λύπη; Η παροχή εποπτείας είναι απαραίτητη, λένε, για να στηριχθούν οι άνθρωποι του «Χαμόγελου». Επίσης, «μετά από μια επιχείρηση κάνουμε debriefing και εκεί υπάρχει πάντα ψυχολόγος. Αν κάποιος χρειάζεται περισσότερη υποστήριξη, οι ειδικοί είναι κοντά του», εξηγεί η Μάνια.

Ο ρόλος της ομάδας είναι πολύ σημαντικός μέσα στο πλαίσιο αυτό. Όλοι οι άνθρωποι του «Χαμόγελου» θα στηρίξουν τον συνάδελφο. Όταν υπάρχει ανάγκη, θα κοιτάξει με τον τρόπο του ο καθένας και στον χρόνο που συνήθως δεν έχει, να βάλει ένα χεράκι. Ειδικά στη γραμμή, που κινείσαι ενάντια στο ρολόι. Ο μηχανισμός του «Χαμόγελου» έχει στηθεί έτσι ώστε κανείς να μην μένει μόνος του. «Ακόμα και το βράδυ, που υπάρχει ένα άτομο στη γραμμή, το άτομο αυτό ξέρει ότι αν συμβεί κάτι όλοι θα συσπειρωθούν».

Η ενεργός συμμετοχή της κοινωνίας

«Χρειάζεται να ενεργήσουμε συλλογικά, για να βοηθήσουμε και να προστατεύσουμε ένα παιδί. Σε μια εξαφάνιση, η παραμικρή πληροφορία μπορεί να φανεί χρήσιμη και να βοηθήσει στο να σωθεί μια ζωή. Είναι προτιμότερο να πούμε κάτι για το οποίο δεν είμαστε σίγουροι από το να μην μιλήσουμε γιατί φοβόμαστε ότι κάνουμε λάθος. Από κει και πέρα, ξέρουμε εμείς πώς θα μεταφέρουμε την πληροφορία και πού». Στην περίπτωση μιας εξαφάνισης, δεν χρειάζεται μόνο η αστυνομία, το «Χαμόγελο» ή η εθελοντική ομάδα έρευνας. Σε μια εξαφάνιση χρειάζονται και οι πολίτες. Η γνωστοποίηση είναι μεγάλο όπλο. Επίσης, ας μην ξεχνάμε ότι γνωρίζουν καλύτερα την περιοχή τους.

Αν δεις, λοιπόν, ένα παιδί μόνο του, μην το αγνοήσεις. Ενημερώσου για τα παιδιά που αγνοούνται (μπες στο www.hamogelo.gr) και ζήτα καθοδήγηση από την Ευρωπαϊκή Γραμμή για τα Εξαφανισμένα Παιδιά 116000. Ρώτα τους ανθρώπους που βρίσκονται στο χώρο αν γνωρίζουν το παιδί ή την οικογένειά του. Ρώτα το ίδιο το παιδί αν έχει χαθεί ή θέλει βοήθεια, αλλά μην του ζητήσεις πολλά προσωπικά στοιχεία, γιατί μπορεί να φοβηθεί. Καθησύχασέ το χωρίς να να το αγγίξεις ή να το αγκαλιάσεις. Ενημέρωσε τις αρμόδιες αστυνομικές αρχές και μην φύγεις από το σημείο αν δεν βεβαιωθείς ότι το παιδί είναι ασφαλές.

Πώς μπορείς να βοηθήσεις…

• Στο κατάστημα στο ισόγειο του κτιρίου θα βρεις –μεταξύ άλλων– το «Μη με λησμόνει», ένα μικρό λουλούδι με μπλε πέταλα που αποτελεί σύμβολο της Διεθνούς Ημέρας Εξαφανισμένων Παιδιών. Μπορείς να το προμηθευτείς και μέσω του e-shop του οργανισμού.
• Στηρίζοντας κάποια από τις crowdfunding καμπάνιες του οργανισμού.
• Κατεβάζοντας στο κινητό σου τη δωρεάν εφαρμογή Missing Alert Application, που δίνει τη δυνατότητα σε όλους τους πολίτες να ενημερώνονται άμεσα για εξαφανίσεις, να συμμετέχουν στις έρευνες και να προστατεύουν ευάλωτα άτομα του περιβάλλοντός τους.
• Καλώντας δωρεάν στην εικοσιτετράωρη Ευρωπαϊκή Γραμμή για τα Εξαφανισμένα Παιδιά 116000, όπου βρίσκονται επαγγελματίες κοινωνικοί λειτουργοί και ψυχολόγοι 365 μέρες τον χρόνο.
• Στην ιστοσελίδα του οργανισμού θα βρεις έναν πρακτικό οδηγό με συμβουλές πρόληψης, αντιμετώπισης και διαχείρισης περιστατικών εξαφανισμένων παιδιών, που απευθύνεται τόσο σε γονείς/φροντιστές/κηδεμόνες, όσο και σε παιδιά.