ΜΠΟΡΕΙ ΕΝΑ ΑΠΛΟ ΤΡΙΚ ΝΑ ΜΑΣ ΚΑΝΕΙ ΚΑΛΥΤΕΡΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ;

Μπορούμε να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι; Ένα απλό νοητικό τρικ, η φιλοσοφία της αγάπης και η ιστορία του Καλού Σαμαρείτη μπορούν να μας δείξουν τον δρόμο.

Με αφορμή την υπόθεση Λιγνάδη, είχα επικοινωνήσει με έναν ποινικολόγο, ο οποίος είχε επισημάνει πως κάθε κατηγορούμενος θεωρείται αθώος μέχρι αποδείξεως του εναντίου σε τελεσίδικο στάδιο. Θυμάμαι χαρακτηριστικά πως τόνισε ότι αυτό είναι κάτι που θα θέλαμε να ισχύει για εμάς, αν βρεθούμε ποτέ σε αυτήν τη θέση. Κι όμως, συχνά το καταδικάζουμε όταν εφαρμόζεται σε άλλους.

Αυτή τη νοοτροπία την «κουβαλάμε» και όταν κρίνουμε τις πράξεις των ανθρώπων γύρω μας. Εκτοξεύουμε δριμύ κατηγορώ όταν τις διαπράττουν άλλοι, ενώ είμαστε πολύ πιο… ελαστικοί όταν τις διαπράττουν δικοί μας άνθρωποι ή εμείς οι ίδιοι. Έτσι είναι η ανθρώπινη φύση.

Ωστόσο, όπως βεβαιώνει η Meghan Sullivan, καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Wilsey Family College του Πανεπιστημίου Notre Dame με ειδίκευση στην ανθρώπινη ευημερία, υπάρχει ένας πολύ απλός τρόπος να είμαστε πιο δίκαιοι και τελικά, καλύτεροι άνθρωποι. Ανταποκρινόμενη στο κάλεσμα του Big Think, αναφέρει: «Στη σημερινή κοινωνία συχνά ξεχωρίζουμε την αγάπη από τη φιλοσοφία της ηθικής με ιδιαίτερα σημαντικούς τρόπους. Αντιλαμβανόμαστε την αγάπη πρωτίστως ως ψυχολογικό φαινόμενο, κάτι πάνω στο οποίο δεν έχουμε ιδιαίτερο έλεγχο. Όταν σκεφτόμαστε την ηθική, αναζητούμε αρχές και κανόνες χωρίς εξαιρέσεις και συναισθήματα.Πώς γίνεται ένα τόσο κεντρικό συναίσθημα και μια τόσο θεμελιώδης συμπεριφορά στη ζωή μας να φαίνονται εντελώς ανεξάρτητα από τις ηθικές αξίες;»

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Η Sullivan αναφέρθηκε σε μια περίφημη ρήση του Αριστοτέλη, που έλεγε πως όταν αγαπάς πραγματικά έναν φίλο, τον βιώνεις ως έτερον ήμισυ: «Όταν υποφέρει, νιώθεις σαν να ζεις κι εσύ το δράμα του. Η “ηθική της αγάπης”, γνωστή και ως προσέγγιση στην ηθική που βασίζεται στην αγάπη, λέει πως τα ίδια συναισθήματα θα έπρεπε να επεκτείνονται και σε αγνώστους. Πώς μπορούμε να περιηγηθούμε στη ζωή μας σε μια εποχή που η πολιτική, η οικονομία και η τεχνολογία μάς οδηγούν στο να γινόμαστε όλο και πιο απομονωμένοι και διχασμένοι;»

Σύμφωνα με την ίδια, το παραπάνω ερώτημα δίνει ένα ισχυρό έναυσμα για να σκεφτούμε σοβαρά τις αρχαίες ηθικές παραδόσεις, «που θέτουν την αγάπη στο επίκεντρο του τρόπου με τον οποίο ζούμε και συνυπάρχουμε στην κοινωνία».

Το κενό με την παραβολή του Καλού Σαμαρείτη

Η Sullivan εξηγεί πως «η ηθική της αγάπης λέει ότι πρέπει να αγαπάμε τον πλησίον μας με την ίδια ένταση που αγαπάμε τον εαυτό μας». Μία από τις ρίζες της προσέγγισης αυτής στη χριστιανική παράδοση βρίσκεται στη δημοφιλή Παραβολή του Καλού Σαμαρείτη: Μια φορά κι έναν καιρό, ένας ταξιδιώτης δέχθηκε επίθεση από ληστές, που τον χτύπησαν άγρια. Ένας Εβραίος ιερέας πέρασε από το σημείο αλλά δεν σταμάτησε. Το ίδιο έκανε ένας Λευίτης. Παραμέρισε και συνέχισε τον δρόμο του. Τότε, όπως λέει ο Ιησούς, εμφανίστηκε ένας Σαμαρείτης, ο οποίος έσπευσε στον τόπο της επίθεσης και έσωσε τον τραυματισμένο. Έμεινε δίπλα του όλο το βράδυ, φροντίζοντας τις πληγές του για να τον κρατήσει στη ζωή.

Η ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΛΕΕΙ ΝΑ ΕΞΑΣΚΟΥΜΑΣΤΕ ΣΤΟ ΝΑ ΑΝΤΙΔΡΟΥΜΕ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΕ ΑΓΝΩΣΤΟΥΣ ΟΠΩΣ ΘΑ ΑΝΤΙΔΡΟΥΣΑΜΕ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΕ ΑΓΑΠΗΜΕΝΑ ΠΡΟΣΩΠΑ.

Αυτό που φαίνεται να λέει ο Ιησούς είναι ότι έχουμε την ηθική υποχρέωση να κάνουμε ό,τι έκανε ο Σαμαρείτης. Είναι, όμως, τα πράγματι έτσι; Από την Παραβολή του Καλού Σαμαρείτη φαίνεται να προκύπτει ένας φιλοσοφικός διάλογος. Η επικρατέστερη ερμηνεία είναι πως πρόκειται για μια υπενθύμιση της ηθικής υποχρέωσής μας να βοηθάμε τους άλλους. Ωστόσο, σύμφωνα με τη Sullivan, αυτή η παραβολή δεν αφορά τόσο την υποχρέωση, όσο την αγάπη και, κυρίως, το πώς μπορούμε να βρούμε έναν λόγο να αγαπήσουμε κάποιον που είναι εντελώς άγνωστος.

Το απλό τρικ για να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι

Σύμφωνα με την ειδικό, η οποία ερευνά το ζήτημα εδώ και δεκαετίες, η «ηθική της αγάπης» έχει τρεις βασικές συνιστώσες:

• Αν υπάρχεις, αξίζεις την αξιοπρέπεια. Αυτό που δίνει ηθική σημασία στην ύπαρξή μας είναι η αξιοπρέπεια. Δεν χρειάζεται να κάνεις κάτι για να την αξίζεις, αρκεί το ότι υπάρχεις.
• Η αγάπη ως βάση της ηθικής σκέψης. Θα πρέπει να θεμελιώνουμε τη λογική μας στην διαπροσωπική αγάπη, δηλαδή να αγαπάμε τον άλλον άνθρωπο επειδή έχει εγγενή αξιοπρέπεια.
• Η εφαρμογή αυτών των αρχών στον πραγματικό κόσμο. Σε κάθε είδους συζήτηση ή ηθικό δίλημμα που αντιμετωπίζουμε ενώ προσπαθούμε να πορευτούμε σε μια πολύπλοκη κοινωνία, στόχος μας είναι να διαμορφώσουμε έναν ηθικό κώδικα που να αξίζει να ακολουθηθεί.

Όπως λέει, «αν διαβάζετε ειδήσεις καθημερινά, θα βρείτε αρκετές με τις οποίες διαφωνείτε ηθικά. Διαβάζετε για ανθρώπους που πήραν τραγικές αποφάσεις και σκέφτεστε ότι όχι μόνο δεν τους αγαπάτε, αλλά τους εύχεστε και τα χειρότερα, σαν να είναι εχθροί σας. Η ηθική της αγάπης λέει πως πρέπει να εξασκούμαστε όλο και περισσότερο στο να φανταζόμαστε ότι αντιδρούμε σε αγνώστους όπως θα αντιδρούσαμε σε αγαπημένα μας πρόσωπα. Φανταστείτε ότι αυτός ο άγνωστος είναι ο γονιός σας, ο αδελφός ή ο καλύτερός σας φίλος. Θα νιώθατε το ίδιο επίπεδο αποστροφής; Έτσι αντιλαμβανόμαστε ότι η αγάπη είναι περίπλοκη.

»Μπορεί να έχετε συγγενείς που αγαπάτε και ψηφίζουν εντελώς διαφορετικά. Ή φίλους που ανήκουν σε άλλη φυλή. Ή να έχετε ερωτευτεί ανθρώπους που έχουν πάρει ολέθριες αποφάσεις. Αυτό που ζητά η “ηθική της αγάπης” είναι να συλλογιστείτε πως στην καθημερινότητά σας δεν βάζετε τέτοιου είδους όρους και προϋποθέσεις στην αγάπη. Οπότε γιατί να το κάνετε όταν πρόκειται για τους άλλους;»

Τόσο απλά, εκπαιδευόμαστε σιγά σιγά και γινόμαστε καλύτεροι άνθρωποι.