ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΩΦΕΛΙΜΟ ΝΑ ΞΕΧΝΑΣ ΠΑΡΑ ΝΑ ΘΥΜΑΣΑΙ

Το να ξεχνάς είναι μια διαδικασία χρήσιμη στη δημιουργία αναμνήσεων. Η μνήμη είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα αρχείο του παρελθόντος. Είναι το πρίσμα μέσα από το οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας, τους άλλους και τον κόσμο. Ένας νευροεπιστήμονας εξηγεί πώς λειτουργεί.

Είναι γεγονός ότι μεγαλώνοντας φθίνει η ικανότητά μας να θυμόμαστε πρόσωπα, πράγματα και καταστάσεις. Αν και στο μυαλό μας έχουμε συνήθως το χειρότερο σενάριο, η απώλεια μνήμης δεν σηματοδοτεί απαραίτητα κάτι κακό, ούτε και είναι άλλωστε.

Ο Dr Charan Ranganath, καθηγητής Ψυχολογίας και Νευροεπιστημών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, ο οποίος τα τελευταία 30 χρόνια ερευνά τη λειτουργία του εγκεφάλου πίσω από την ικανότητά μας να θυμόμαστε και να ξεχνάμε, υποστηρίζει ότι πολλές από τις κοινές πεποιθήσεις σχετικά με τη μνήμη είναι λανθασμένες.

Στο βιβλίο του Why We Remember εξηγεί ότι τα προφανή «ελαττώματα» του εγκεφάλου συχνά προκύπτουν από τα πιο χρήσιμα χαρακτηριστικά του, στην προσπάθειά του να δημιουργήσει μια γνωστική ευελιξία απαραίτητη για την επιβίωσή μας.

«Η μνήμη είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα αρχείο του παρελθόντος. Είναι το πρίσμα μέσα από το οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας, τους άλλους και τον κόσμο», γράφει.

Ξεχνάς εύκολα; Μάθε πώς σχετίζονται οι ελλιπείς αναμνήσεις με τη μάθηση

Οι αναμνήσεις σχηματίζονται μέσω της δυναμικής των αλλαγών στις νευρωνικές συνάψεις. Ορισμένες από αυτές τις συνάψεις αποδεικνύονται πιο ελλιπείς σε σχέση με άλλες, που θα γίνουν ισχυρότερες και πιο αποτελεσματικές. Υπάρχει μια αρχή στη μάθηση που λέει ότι βασίζεται σε λάθη. Τι σημαίνει αυτό;

Ότι κάθε φορά που προσπαθείς να θυμηθείς κάτι (για παράδειγμα, μια διαδρομή που έκανες), οι αναμνήσεις σου θα είναι πάντα λίγο ατελείς. Κι αυτό επειδή ο εγκέφαλος προσπαθεί να τραβήξει αυτές τις αναμνήσεις και να τις συγκρίνει με τις πραγματικές πληροφορίες, ώστε μέσα από αυτή τη διαδικασία να ενισχυθούν οι βέλτιστες συνάψεις και να απορριφθούν οι μη αποτελεσματικές.

Αν ξεχνάς, ο εγκέφαλός σου γυμνάζεται!

Με πιο απλά λόγια, προκαλείς τον εαυτό σου να ανασύρει το υλικό που προσπαθεί να απομνημονεύσει. Είναι σα να ψάχνεις σε μια αποθήκη ποια πράγματα χρειάζεσαι και να «πετάς» τα υπόλοιπα. Ο εγκέφαλος μέσα από τη διαδικασία της αναγκαστικής λήθης, του ξεσκαρταρίσματος δηλαδή, δυναμώνει τις συνάψεις που χρειάζεται και βελτιώνεται. Κάνει με κάποιον τρόπο... γυμναστική, δεν τεμπελιάζει!

Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι τεχνικές ενεργητικής μάθησης –όπως η οδήγηση σε μια γειτονιά αντί να την ψάχνεις απλώς στους χάρτες της Google ή η πρακτική εφαρμογή αντί της απλής ανάγνωσης– είναι τόσο αποτελεσματικές. Ξέρεις ότι θα μάθεις καλύτερα την Ιστορία αν κρατήσεις σημειώσεις, απλώς μπορεί να σου πάρει περισσότερο χρόνο.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Η λήθη είναι μια πολύ χρήσιμη και ωφέλιμη διαδικασία για τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου. Πηγαίνεις π.χ. σε ένα ξενοδοχείο και μέσα στα πρώτα λεπτά μαθαίνεις τα κατατόπια. Χρειάζεσαι αυτή τη μνήμη για να κινηθείς πιο εύκολα εκεί τις μέρες που πρόκειται να μείνεις. Χρειάζεται να θυμάσαι για πάντα το δωμάτιο, τους διαδρόμους και το λόμπι αυτού του ξενοδοχείου; Όχι βέβαια. Κάτι τέτοιο θα κούραζε τρομερά τον εγκέφαλό σου.

Με τον ίδιο τρόπο που δεν γεμίζεις πράγματα το σπίτι σου (εκτός αν έχεις διαταραχή αποθησαύρισης), διότι στο τέλος δεν θα μπορούσες να βρεις αυτό που θέλεις, ο εγκέφαλος ξεσκαρτάρει τις περιττές πληροφορίες. Φαντάζεσαι να θυμόσουν όλα τα πρόσωπα που βλέπεις κάθε πρωί στον δρόμο προς τη δουλειά σου; Δεν το χρειάζεσαι.

Γιατί γινόμαστε πιο ξεχασιάρηδες καθώς μεγαλώνουμε;

Το πρόβλημα καθώς μεγαλώνουμε δεν είναι ότι δεν μπορούμε να σχηματίσουμε αναμνήσεις, αλλά ότι δεν εστιάζουμε στις πληροφορίες που πρέπει να συγκρατήσουμε. Σύμφωνα με έρευνα, γινόμαστε πιο αφηρημένοι και μια σειρά από άχρηστα πράγματα δουλεύουν εις βάρος του σημαντικού υλικού που μας ενδιαφέρει.

Έτσι, όταν προσπαθείς να ανακαλέσεις τις χρήσιμες αναμνήσεις, ο χώρος του εγκεφάλου σου έχει φορτωθεί με σαβούρα κι εσύ δεν μπορείς να βρεις εύκολα τις πληροφορίες που ψάχνεις. Κυριολεκτικά λοιπόν δεν ξεχνάς, απλώς δεν ξεσκαρτάρεις αποτελεσματικά πληροφορίες. Θα τις βρεις όμως αν σου δοθεί περισσότερος χρόνος. Μάλιστα, αξίζει να το προσπαθήσεις.

Στρατηγικές για να μην ξεχνάς

Σύμφωνα με τον Dr Ranganath, υπάρχουν τρεις βασικές τεχνικές:

1. Ιδιαιτερότητα

Οι αναμνήσεις μας ανταγωνίζονται μεταξύ τους, οπότε όσο περισσότερο μπορείς να κάνεις κάτι να ξεχωρίζει, τόσο το καλύτερο. Ζωντανές αναμνήσεις που συνδέονται με μοναδικά αξιοθέατα, ήχους και συναισθήματα είναι που θα μείνουν. Το να εστιάζεις στις αισθητηριακές λεπτομέρειες, σε αντίθεση με τις γνωστικές προσεγγίσεις, σε βοηθά πραγματικά να θυμάσαι καλύτερα.

2. Οργάνωση

Η δεύτερη στρατηγική είναι να ενθαρρύνεις την καλύτερη οργάνωση των αναμνήσεών σου με τρόπο που να τις κάνει πιο ουσιαστικές. Αυτό περιλαμβάνει τη συσχέτιση των πληροφοριών που θέλεις να μάθεις με πληροφορίες που έχεις ήδη.

3. Σύνδεση με σημάδια

Η αναζήτηση μιας ανάμνησης είναι δύσκολη και επιρρεπής σε σφάλματα. Αν όμως συνδέσεις κάτι που πρέπει να κάνεις με κάποιο σημάδι, όπως ένα τραγούδι, μία εικόνα ή μία συμβουλή, θα σου είναι πιο εύκολο να το θυμάσαι, μάλιστα θα παρατηρήσεις ότι ξεπηδάει από το κεφάλι σου κάθε φορά που το συσχετιζόμενο σημάδι παρουσιάζεται μπροστά σου.

Ποιος είναι ο ρόλος των άλλων στη δημιουργία αναμνήσεων

Μερικές φορές, το μοίρασμα με τους άλλους μπορεί να βοηθήσει επίσης. Για παράδειγμα, το να διηγηθείς μια ιστορία στους άλλους βελτιώνει τη δική σου μνήμη τη στιγμή που το κάνεις, καθώς σε αναγκάζει να ξεσκαρτάρεις τις αναμνήσεις σου. Από την άλλη, ενισχύει νέες νευρωνικές συνάψεις, καθώς πλέον η ιστορία συνδέεται και με τις αντιδράσεις των άλλων.

Η συμμετοχή των άλλων στις αναμνήσεις μας είναι πολύ καίρια. Αν μάλιστα πρόκειται για κοινά βιώματα ή και ακόμη και για μεγαλύτερα γεγονότα που επηρεάζουν μια ολόκληρη κοινότητα, τότε μιλάμε για τη συλλογική μνήμη. Κάποιες φορές, μέσα στο πλαίσιο της συλλογικής μνήμης η αντικειμενικότητα των γεγονότων μπορεί να επηρεαστεί από τα προσωπικά βιώματα με τα οποία τα έχει συνδέσει ο καθένας. Πρόκειται για μία ακόμη «ατέλεια» του εγκεφάλου, ωστόσο χαριτωμένη και δημιουργική.