ΔΕΝ ΠΕΤΑΣ ΠΟΤΕ ΤΙΠΟΤΑ; ΜΗΠΩΣ ΕΧΕΙΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΑΠΟΘΗΣΑΥΡΙΣΗΣ;

Η διαταραχή αποθησαύρισης έχει να κάνει με την αδυναμία κάποιου να αποχωριστεί αντικείμενα ελάχιστης αξίας, με αποτέλεσμα να μετατρέπει άθελά του τον χώρο του σε αποθήκη. Υπάρχει θεραπεία;

Σπίτια - αποθήκες με στοίβες πραγμάτων να φράζουν τους διαδρόμους, τις εισόδους, τα παράθυρα. Κούτες, εφημερίδες, παλιά μεταλλικά αντικείμενα, άχρηστα πράγματα που πίσω τους κρύβουν ανθρώπινες ζωές. Ποιοι και πώς ζουν μέσα σε όλο αυτό τον σωρό πραγμάτων; Έχω δύο τέτοια σπίτια στη γειτονιά μου. Σαν βρώμικα παλιατζίδικα. Ίσως και να τα έχεις δει σε κάποιο βρετανικό reality ή σε κάποια σειρά.

Εκείνο όμως που ίσως δεν ήξερες είναι ότι οι άνθρωποι που συσσωρεύουν με τέτοιον «αρρωστημένο» τρόπο, πάσχουν από μια συγκεκριμένη διαταραχή, που αποκαλείται διαταραχή αποθησαύρισης. Η διαταραχή αναγνωρίστηκε επίσημα σχετικά πρόσφατα, το 2013, και καταχωρήθηκε στο DSM-5 (εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας για την αξιολόγηση και τη διάγνωση καταστάσεων ψυχικής υγείας).

Υπάρχει όντως η διαταραχή αποθησαύρισης;

Οι άνθρωποι που πάσχουν από αυτή τη διαταραχή έχουν επίμονη δυσκολία να απαλλαγούν ή να αποχωριστούν τα υπάρχοντά τους, λόγω της ανάγκης που νιώθουν να τα σώσουν. Μην φανταστείς ότι πρόκειται για αντικείμενα μεγάλης αξίας που υπό μία λογική θα άξιζε να «σωθούν». Τα αντικείμενα αυτά συνήθως έχουν μικρή ή καθόλου χρηματική αξία.

iStock

Το πρόβλημα εδώ έγκειται στο ότι οι προσπάθειες αποχωρισμού από τα υπάρχοντα δημιουργούν σημαντική αγωνία και οδηγούν στο τέλος, πάντα, στην απόφαση για τη διάσωσή τους. Το χειρότερο δε είναι ότι η ακαταστασία που προκύπτει διαταράσσει την ικανότητα χρήσης των χώρων διαβίωσης.

Περίπου το 2,6% του συνολικού πληθυσμού παγκοσμίως υπολογίζεται ότι πάσχει από τη διαταραχή αποθησαύρισης, ποσοστό που διαμοιράζεται εξίσου σε άντρες και γυναίκες. Μαζί με τη διαταραχή της αποθησαύρισης συνήθως συνυπάρχουν κι άλλες ψυχιατρικές διαγνώσεις, ιδιαίτερα άγχος και κατάθλιψη, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και σπανιότερα σχιζοφρένεια.

Το χαρακτηριστικό όμως της διαταραχής είναι η ηλικία. Παρότι το πρόβλημα ξεκινά σχετικά νωρίς - στα εφηβικά χρόνια - στις πιο μικρές ηλικίες δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό. Τα περισσότερα άτομα με σοβαρό πρόβλημα είναι άνω των 60 ετών, αφού η διαταραχή επιδεινώνεται με τα χρόνια.

Δεν έχει σχέση με τη συλλογή

Η αποθησαύριση δεν είναι το ίδιο με τη συλλογή. Οι συλλέκτες μαζεύουν αντικείμενα με συγκεκριμένη θεματολογία, π.χ. γραμματόσημα ή αποκόμματα εφημερίδων από τη στήλη των αθλητικών, επειδή τρέφουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον προς αυτά. Ο τρόπος που γίνεται η συλλογή είναι οργανωμένος, για παράδειγμα τα τοποθετούν σε ειδικά άλμπουμ ή προθήκες, και χαίρονται να τα επιδεικνύουν στους άλλους ή ακόμη και να τα θαυμάζουν μόνοι τους.

iStock

Η απόκτηση αντικειμένων σε άτομα που αποθησαυρίζουν είναι παρορμητική και με μικρό ενεργό σχεδιασμό. Τα αντικείμενα δεν έχουν σταθερό θέμα, είναι συνήθως μηδενικής αξίας (αλληλογραφία, παλιές εφημερίδες και περιοδικά, τσάντες μεταφοράς) και συσσωρεύονται με τέτοιον τρόπο, ώστε στο τέλος προκαλείται μια χαοτική ακαταστασία.

Ποια είναι τα σημάδια της

Σύμφωνα με το Εθνικό Σύστημα Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου, τα άτομα με διαταραχή αποθησαύρισης συνήθως:

• μαζεύουν και διατηρούν αντικείμενα που ενδέχεται να έχουν μικρή ή καθόλου χρηματική αξία, όπως ανεπιθύμητη αλληλογραφία και τσάντες μεταφοράς ή αντικείμενα που σκοπεύουν να επαναχρησιμοποιήσουν ή να επισκευάσουν
• δυσκολεύονται να κατηγοριοποιήσουν και να οργανώσουν τα αντικείμενα στον χώρο τους
• δυσκολεύονται να πάρουν αποφάσεις, επειδή δεν μπορούν να «ξεσκαρτάρουν» την επιλογή που δεν τους ταιριάζει
• δυσκολεύονται να διαχειριστούν καθημερινές εργασίες, όπως το μαγείρεμα, ο καθαρισμός και η πληρωμή λογαριασμών
• προσκολλώνται σε αντικείμενα, αρνούμενοι να αφήσουν τους άλλους να τα αγγίξουν ή να τα δανειστούν
• σταδιακά αποκτούν κακές σχέσεις με την οικογένεια ή τους φίλους τους

Υποψιάζεσαι κάποιον;

Το βασικό πρόβλημα της διαταραχής είναι ότι δείχνει σημάδια στις νεότερες ηλικίες, τότε που θα μπορούσε κάποιος να προλάβει την εξέλιξή της, αλλά όταν πλέον γίνεται φανερή, είναι τόσο καλά εδραιωμένη που δύσκολα «θεραπεύεται».

Σύμφωνα με την Κλίμακα, έναν ΜΚΟ για την ψυχική υγεία που σχεδιάζει και υλοποιεί δράσεις και προγράμματα για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού, εκτός από τα βασικά χαρακτηριστικά της δυσκολίας απόρριψης και της ακαταστασίας, πολλά άτομα με διαταραχή αποθησαύρισης έχουν επίσης προβλήματα όπως αναποφασιστικότητα, τελειομανία, αναβλητικότητα, αποδιοργάνωση και περισπασμό. Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν να συμβάλουν σε μεγάλο βαθμό στα προβλήματα λειτουργίας τους και στη συνολική σοβαρότητα της κάθε περίπτωσης.

Επίσης, σε μια μελέτη, βρέθηκε πως τα άτομα με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) έχουν σημαντικά υψηλότερη συχνότητα συμπτωμάτων αποθησαύρισης σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό. Αυτό δείχνει ότι τα άτομα με ΔΕΠΥ θα πρέπει να εξετάζονται προληπτικά.

Επίσης, η αποθησαύριση ζώων μπορεί να σχηματίσει έναν ειδικό τύπο διαταραχής. Πρόκειται για ανθρώπους που μαζεύουν δεκάδες ή και περισσότερα ζώα, τα οποία συνήθως φυλάσσονται σε ακατάλληλο χώρο, δημιουργώντας ανθυγιεινές και μη ασφαλείς συνθήκες τόσο για τους ίδιους όσο και για τα ζώα.

Μερικά (πιθανά) χαρακτηριστικά των ανθρώπων με διαταραχή αποθησαύρισης

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η συσσώρευση είναι μια κατάσταση από μόνη της (χωρίς τη συνοδεία άλλων ψυχικών διαταραχών) και συχνά συνδέεται με την αυτοπαραμέληση. Αυτοί οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να:

• ζουν μόνοι
• είχαν στερημένη παιδική ηλικία, είτε λόγω έλλειψης υλικών αγαθών είτε λόγω κακών σχέσεων με την οικογένεια
• έχουν οικογενειακό ιστορικό διαταραχής αποθησαύρισης
• έχουν μεγαλώσει σε ένα ακατάστατο σπίτι και δεν έμαθαν ποτέ να δίνουν προτεραιότητα και να ταξινομούν αντικείμενα

Οι άνθρωποι που αποθησαυρίζουν έχουν σκέψεις, όπως: «Μπορεί να το χρειαστώ κάποια μέρα», «Αν αγοράσω αυτό, θα με κάνει ευτυχισμένο».

Άλλοι μπορεί να αντιμετωπίζουν ένα δύσκολο γεγονός στη ζωή τους, μια σημαντική απώλεια, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου.

Οι προσπάθειες απόρριψης των πραγμάτων προκαλούν πολύ έντονα συναισθήματα με αποτέλεσμα το άτομο να αναβάλει ή να μην αποφασίζει το τι μπορεί να πεταχτεί.

Το άτομο μπορεί να μαζεύει αντικείμενα για λόγους που δεν είναι προφανείς στους άλλους, όπως για συναισθηματικούς λόγους ή για να αισθάνεται ότι τα αντικείμενα φαίνονται όμορφα ή χρήσιμα. Οι περισσότεροι άνθρωποι με διαταραχή συσσώρευσης έχουν πολύ ισχυρή συναισθηματική προσκόλληση στα αντικείμενα.

iStock

Για να διαπιστώσεις αν εσύ ή κάποιος δικός σου είναι υποψήφιος, κάνε αυτές τις ερωτήσεις 

• Δυσκολεύεσαι να αποχωριστείς τα υπάρχοντά σου (να πετάξεις, να ανακυκλώσεις, να δωρίσεις ή να πουλήσεις;)
• Είναι τόσο ακατάστατες οι επιφάνειες εργασίας σου, που συχνά δυσκολεύεσαι να τις χρησιμοποιήσεις;
• Σε ποιο βαθμό η συγκέντρωση πραγμάτων και η ακαταστασία επηρεάζουν την καθημερινή σου λειτουργικότητα;
• Πόσο επηρεάζει το σχολείο, την εργασία ή την κοινωνική ή οικογενειακή σου ζωή (π.χ. δυσκολεύεσαι να εργαστείς ή τσακώνεσαι συχνά με τους δικούς σου λόγω της ακαταστασίας);
• Πόση αγωνία σου προκαλεί το να αποχωριστείς κάτι;
• Πώς αισθάνεσαι απέναντι στο ενδεχόμενο να ανακαλύψει κάποιος τον μικρό σου «θησαυρό»;

Υπάρχει θεραπεία;

Δεν είναι εύκολο να αντιμετωπιστεί μια τέτοια διαταραχή κυρίως επειδή οι πάσχοντες είτε δεν αντιλαμβάνονται το πρόβλημα είτε δεν θέλουν να ζητήσουν βοήθεια. Παρόλα αυτά, αν ο ασθενής απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας, η κατάσταση μπορεί να βλετιωθεί σημαντικά και να επανέλθει σε μια φυσιολογική λειτουργικότητα.

Η κύρια θεραπεία είναι η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (CBT). Ο θεραπευτής θα βοηθήσει το άτομο να καταλάβει τι καθιστά δύσκολο να πετάξει τα πράγματα και τους λόγους για τους οποίους έχει δημιουργηθεί η ακαταστασία.

Αυτό θα συνδυαστεί με πρακτικά καθήκοντα και ένα σχέδιο εργασίας. Είναι σημαντικό ο πάσχων να αναλάβει την ευθύνη για την εκκαθάριση της ακαταστασίας από το σπίτι του, γι' αυτό και δεν πρέπει να το κάνεις εσύ γι' αυτόν. Ο θεραπευτής θα το υποστηρίξει και θα το ενθαρρύνει. Θα το βοηθήσει να αναπτύξει στρατηγικές λήψης αποφάσεων και να αμφισβητήσει τις πεποιθήσεις που συμβάλλουν στο πρόβλημα της συσσώρευσης.

Ο πάσχων σταδιακά βελτιώνει την ικανότητά του να πετάει πράγματα, συνειδητοποιώντας ότι τίποτα τρομερό δεν συμβαίνει όταν το κάνει, ενώ ταυτόχρονα βελτιώνεται στην οργάνωση αντικειμένων που επιμένει να κρατά. Στο τέλος της θεραπείας, ακόμη κι αν δεν έχει καθαρίσει όλη η... σαβούρα, εκείνος έχει αποκτήσει καλύτερη κατανόηση του προβλήματός του.

Τέλος, ορισμένα αντικαταθλιπτικά φάρμακα έχει αποδειχθεί ότι βοηθούν μερικούς ανθρώπους με διαταραχές αποθησαύρισης.