ΜΗΠΩΣ ΓΙΝΟΜΑΣΤΕ ΕΠΙΚΡΙΤΙΚΟΙ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΤΟ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΜΕ;

Οι άνθρωποι κρίνουμε συχνά από συνήθεια, χωρίς καν να το σκεφτόμαστε. Κατά κανόνα, δεν γνωρίζουμε τι κρύβεται πίσω από αυτή μας την τάση. Ποια είναι λοιπόν τα συναισθήματα που μπορούμε να αναγνωρίσουμε αν παρατηρήσουμε τις επικριτικές μας σκέψεις;

Σε όλους μας έχει συμβεί: Βλέπουμε κάτι να συμβαίνει κάπου κοντά μας και το κρίνουμε: Τη μαμά που το παιδί της ξεφεύγει από την προσοχή της και το χάνει στην παιδική χαρά, το ζευγάρι που μαλώνει στη μέση του δρόμου επειδή έχουν αργήσει, τη γυναίκα που η φούστα της είναι πολύ κοντή, τον πατέρα που η κόρη του δεν έχει καλοχτενισμένα κοτσιδάκια…

Μέχρι που κάποια φορά τυχαίνει να είμαστε εμείς εκείνη η μαμά που το παιδί διέφυγε της προσοχής μας. Εκείνη η γυναίκα που αισθάνεται άσχημα επειδή την κοιτάνε περίεργα στον δρόμο κρίνοντας ότι η φούστα της είναι πολύ κοντή. Εκείνος ο μπαμπάς που, αν τον γνωρίζαμε, θα ξέραμε πως μεγαλώνει μόνος την κόρη του και δεν έχει μάθει ακόμη να κάνει κοτσιδάκια…

Έχουμε συνηθίσει να κρίνουμε συνεχώς τους άλλους, είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης μας. Αρκετές φορές δεν συνειδητοποιούμε καν ότι το κάνουμε. Οι ειδικοί εξηγούν ότι η κριτική τάση που έχουμε είναι εγγενής στους ανθρώπους, και αυτό αποδεικνύεται επίσης από έρευνες που δείχνουν ότι, όταν ερχόμαστε σε επαφή με ένα νέο πρόσωπο, ο εγκέφαλός μας αποφασίζει μέσα σε ένα δέκατο του δευτερολέπτου αν είναι ελκυστικό και αξιόπιστο.

Το να κρίνουμε βλάπτει πρώτα εμάς

Το να κρίνουμε, να επικρίνουμε και να καταδικάζουμε τακτικά τους άλλους μπορεί να μειώσει την ενσυναίσθησή μας, να μας κάνει λιγότερο δεκτικούς σε νέες προοπτικές και πιο επιρρεπείς σε αντιδραστικές απαντήσεις. Επιπλέον, το να γινόμαστε πολύ επικριτικοί επηρεάζει αρνητικά τη διάθεσή μας, καθώς όλες οι έρευνες δείχνουν ότι όσο περισσότερο κρίνουμε, τόσο χειρότερα νιώθουμε μετά.

Αξιολογούμε ή κρίνουμε;

Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε τι ακριβώς κάνουμε και τι μας συμβαίνει. Πώς μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι κρίνουμε ίσως υπερβολικά και τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό;

Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι σε τι διαφέρει η αξιολόγηση από την κριτική. Το να αξιολογούμε είναι κάτι το φυσιολογικό. Όλοι θα αξιολογήσουμε μια κατάσταση, ένα πρόσωπο, μια συνθήκη… Πότε όμως περνάμε από την αξιολόγηση στην κρίση; Σε αυτό το σημείο χρειάζεται να διατηρούμε την επαγρύπνησή μας και να παρατηρούμε με κάθε ευκαιρία τι κάνουμε και πώς σκεφτόμαστε.

ΤΟ ΝΑ ΕΚΦΡΑΖΟΥΜΕ ΜΙΑ ΨΥΧΡΗ ΚΑΙ ΑΥΣΤΗΡΗ ΚΡΙΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΔΙΚΕΣ ΜΑΣ ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΕΣ ΚΑΙ ΚΡΥΜΜΕΝΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ.

Κάνουμε, για παράδειγμα, αρνητικές υποθέσεις με βάση την εμφάνιση ή τη συμπεριφορά κάποιου; Αν καταλάβουμε ότι συμβαίνει, είναι καλό να απομακρυνθούμε λίγο, να το παρατηρήσουμε και στη συνέχεια να αφιερώσουμε χρόνο για να ηρεμήσουμε και να μπορέσουμε να το ελέγξουμε.

Θα μας βοηθήσει να θέσουμε στον εαυτό μας ερωτήσεις του τύπου: Γιατί έχει σημασία αυτό για μένα; Απλώς παρατηρώ ή προσθέτω τη δική μου ερμηνεία, με αποτέλεσμα να κρίνω; Αν τελικά συνειδητοποιήσω ότι κρίνω, αυτή η επικριτική μου σκέψη αφορά πραγματικά το άλλο άτομο, ή μήπως αφορά το πώς αισθάνομαι για τον εαυτό μου;

Τι κρύβεται πίσω από την κριτική μας;

Το να εκφράζουμε μια ψυχρή και αυστηρή κρίση για τους άλλους μπορεί να αποκαλύψει περισσότερα για δικές μας ανασφάλειες και κρυμμένους φόβους, παρά για τον πραγματικό χαρακτήρα του άλλου ατόμου και για τη συμπεριφορά του. Το να κρίνουμε αυστηρά και υπερβολικά τους άλλους είναι ένας τρόπος να προσπαθήσουμε να καθησυχάσουμε τον εαυτό μας ότι εμείς –σε αντίθεση με εκείνους– κάνουμε τα πράγματα «σωστά», να νιώσουμε υπερήφανοι για το πώς τα έχουμε καταφέρει και να τονώσουμε τον εγωισμό μας.

Ένα άλλο συναίσθημα που μπορεί να κρύβεται πίσω από την ανάγκη μας για επίκριση μπορεί να είναι ο φθόνος ή η ζήλια, που μας ωθούν να υποβιβάσουμε κάποιον κάνοντας καταδικαστικές παρατηρήσεις. Όμως, κάθε φορά που θα ξεκινήσουμε να κρίνουμε, είναι σκόπιμο να στρέψουμε το βλέμμα στον εαυτό μας και να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε γιατί νιώθουμε όπως νιώθουμε, γιατί έχουμε τόσο μεγάλη ανάγκη να κρίνουμε τους άλλους στη δεδομένη συνθήκη.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Ας πάρουμε, για παράδειγμα, το ενδεχόμενο να κρίνουμε τους άλλους αναφορικά με τις συνήθειές τους. Γιατί να κρίνουμε κάποιον επειδή πίνει πολύ; Γιατί μας φαίνεται υπερβολικό; Μήπως σκεφτόμαστε έτσι ώστε να νιώσουμε καλύτερα για τον εαυτό μας, που δεν χρειαζόμαστε τόσο αλκοόλ για να αισθανθούμε άνετα; Μήπως έρχεται στο μυαλό μας κάποια αρνητική εμπειρία που είχαμε, ή ακόμα και μια στερεοτυπική εικόνα για τους ανθρώπους που καταναλώνουν πολύ αλκοόλ, κάνοντάς μας να νιώθουμε απογοήτευση και αποξένωση; Μήπως φοβόμαστε για το πώς μπορεί να καταλήξει αυτή η συνήθεια, ή έχουμε κατά νου ότι θα μπορούσαμε να την υιοθετήσουμε κι εμείς;

ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ ΕΙΝΑΙ ΣΚΟΠΙΜΟ ΝΑ ΜΗΝ ΚΡΙΝΟΥΜΕ ΚΑΘΟΛΟΥ, ΝΑ ΑΔΙΑΦΟΡΟΥΜΕ, ΟΤΑΝ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΜΑΣ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΑΜΕΣΑ.

Ας αντικαταστήσουμε την κριτική με ενδιαφέρον και ενσυναίσθηση

Πολλές φορές, η κριτική γίνεται μια κακή συνήθεια από την οποία δυσκολευόμαστε να απομακρυνθούμε. Άλλωστε, είναι πιο εύκολο να κρίνουμε επιφανειακά από το να σκεφτόμαστε βαθιά. Είναι όμως στο χέρι μας να το σταματήσουμε.

Όταν νιώθουμε την παρόρμηση να κρίνουμε κάποιον αυστηρά, είναι καλύτερο να προσπαθήσουμε να δείξουμε ενσυναίσθηση απέναντι στο άτομο αυτό και ενδιαφέρον τόσο για τις συνθήκες υπό τις οποίες αντιδρά όπως αντιδρά, όσο και για τις προσωπικές του περιστάσεις. Αξίζει να σκεφτούμε τι μπορεί να περνάει αυτός ο άνθρωπος, τι ίσως δεν βλέπουμε ή δεν γνωρίζουμε για την προσωπική του ιστορία. Όταν δείχνουμε ενδιαφέρον και κατανοούμε τις συνθήκες υπό τις οποίες δρα και αντιδρά κάποιος, είναι πιο πιθανό να αναπτύξουμε συμπόνια για εκείνον.

Έστω, για παράδειγμα, ότι ένας συνάδελφος που μέχρι πρότινος δεν έδινε δικαιώματα, τώρα δεν τηρεί τις προθεσμίες. Ενώ μας είναι ίσως εύκολο να πούμε ότι έγινε αδιάφορος, είναι σκόπιμο να αναρωτηθούμε αν υπάρχουν κρυμμένοι παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά του, όπως προσωπικές προκλήσεις ή προβλήματα στην οικογένεια ή στις διαπροσωπικές του σχέσεις.

Και, βέβαια, μερικές φορές είναι σκόπιμο να μην κρίνουμε καθόλου, να αδιαφορούμε και να λέμε απλώς «δεν πειράζει» ή «δεν με αφορά», όταν πρόκειται για καταστάσεις και συμπεριφορές που δεν μας επηρεάζουν άμεσα.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τη Δρ. Ναταλία Κουτρούλη, ψυχολόγο με εκπαίδευση στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία και τη Συμβουλευτική.