ΠΩΣ ΝΑ ΜΠΕΙΣ ΣΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΩΝ ΓΙΟΡΤΩΝ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΑΔΕΙΑΣΕΙ ΤΟ ΠΟΡΤΟΦΟΛΙ ΣΟΥ

Ειδικοί εξηγούν γιατί έχουμε την τάση να ξοδεύουμε περισσότερα χρήματα την περίοδο των γιορτών και παραδίδουν μαθήματα «οικονομικής ψυχραιμίας», ώστε να απολαύσουμε τη μαγεία των Χριστουγέννων χωρίς να τινάξουμε το budget μας στον αέρα.

Βαδίζοντας με σταθερά βήματα προς τις γιορτές, την πιο όμορφη για πολλούς εποχή του χρόνου, ανακαλείς για άλλη μια φορά τη γνωστή ατμόσφαιρα που τις περιβάλλει: στολίδια, επίκαιρα εδέσματα, συναντήσεις, αγκαλιές, πάρτι με φίλους και ψώνια!

Κάπου ανάμεσα στα φωτάκια του δέντρου, τα μελομακάρονα και την ηχώ από το πολυαγαπημένο «Last Christmas» που θα παιανίσει για χιλιοστή φορά, εμφανίζεται και το γνώριμο άγχος: σε μια τόσο δύσκολη οικονομικά εποχή τουλάχιστον για τους περισσότερους από εμάς–, πώς θα μπορέσεις να ανταπεξέλθεις στα έξοδα των ημερών και να αποφύγεις το βατερλό του τραπεζικού σου λογαριασμού;

Εάν αισθάνεσαι κι εσύ ότι ο Δεκέμβριος είναι ένας μήνας που επιφέρει χρηματικό (και ενίοτε ψυχικό) κόστος, ίσως θα ήταν χρήσιμο να γνωρίζεις ότι η υπερκατανάλωση κατά τη διάρκεια των γιορτών έχει βαθιές ρίζες στην ψυχολογία μας. Σύμφωνα με τους ειδικούς, δεν πρόκειται απλώς για ζήτημα έλλειψης αυτοελέγχου. Έχει να κάνει με το πώς ο εγκέφαλός μας αντιλαμβάνεται το στρες, την ανταμοιβή και την κοινωνική πίεση.

Σύμφωνα με έρευνα, όσοι βιώνουν οικονομικό στρες έχουν 40% μεγαλύτερη πιθανότητα να κάνουν παρορμητικές αγορές στις γιορτές. Matthias Cooper / Pexels

Οι γιορτές και η ανταμοιβή της στέρησης

O Nathan Astle, πιστοποιημένος σύμβουλος οικονομικών, γάμου και οικογένειας, λέει ότι τα Χριστούγεννα συμβαίνει συνήθως το εξής: ενώ έχουμε περιορίσει τον εαυτό μας όλο τον χρόνο, ίσως λόγω εργασιακών δυσκολιών ή γενικότερης οικονομικής στενότητας, έρχονται οι γιορτές και ξαφνικά υπάρχει αυτή η πολιτισμική «άδεια» να ξοδέψουμε. Το αντιμετωπίζουμε με χιούμορ λέγοντας «πάντα ξοδεύω παραπάνω τα Χριστούγεννα!», αλλά τελικά δεν είναι και τόσο αστείο όταν έρχεται ο λογαριασμός της πιστωτικής τον Ιανουάριο.

Όπως εξηγεί ο ίδιος, πρόκειται για την «ανταμοιβή της στέρησης». Όταν έχουμε περάσει μήνες με άγχος και στερήσεις, φτάνουμε στο σημείο να σκεφτούμε: «Ξέρεις κάτι; Το αξίζω!» Και τότε αρχίζουμε να δικαιολογούμε κάθε αγορά, ειδικά όταν όλοι γύρω μας κάνουν το ίδιο.

ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΩΝ ΓΙΟΡΤΩΝ Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΜΑΣ ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΕΙ ΤΟΝ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟ ΤΩΝ «ΔΙΑΚΟΠΩΝ»: Ο,ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΕΙΝΑΙ ΓΙΑ ΛΙΓΟ, ΑΡΑ ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ.

Κάπως έτσι, από το «ένα δωράκι ακόμα και τέλος!», βρισκόμαστε με καμιά δεκαριά ή και περισσότερες σακούλες στα χέρια. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Cambridge (2023), οι άνθρωποι που βιώνουν οικονομικό στρες παρουσιάζουν 40% μεγαλύτερη πιθανότητα να κάνουν παρορμητικές αγορές κατά τη διάρκεια των γιορτών.

Το «γιορτινό» ενάντια στο «λογιστικό» εγώ

Ο Δρ. Brad Klontz, συγγραφέας, ομιλητής, καθηγητής και ψυχολόγος που ασχολείται με οικονομικά θέματα, εξηγεί ότι σχετικά με τα χρήματα, συνυπάρχουν μέσα μας δυο «εγώ»:

• Το γιορτινό-συναισθηματικό «εγώ», που θέλει να ζήσουμε τη στιγμή και μας λέει «αγόρασέ το».
• Το λογιστικό-λογικό «εγώ», που μας υπενθυμίζει ότι «έπειτα έρχεται ο λογαριασμός».

Φαίνεται λοιπόν, ότι κατά τη διάρκεια των Γιορτών υπερισχύει ο γιορτινός μας εαυτός και η λογική ατονεί, έστω και παροδικά.

Την περίοδο των γιορτών, τα καταστήματα κάνουν ό,τι μπορούν για να ξοδεύουμε. iStock

Η ψευδαίσθηση της γιορτινής εξαίρεσης

«Χριστούγεννα είναι, δεν πειράζει!» Ίσως μακράν η πιο επικίνδυνη φράση του Δεκεμβρίου, καθώς μπορεί τάχιστα να ανεβάσει το νούμερο στη ζυγαριά και να κατεβάσει το υπόλοιπο του τραπεζικού σου λογαριασμού. Η Δρ. Elizabeth Dunn, καθηγήτρια ψυχολογίας στο University of British Columbia, εξηγεί ότι κατά την περίοδο των Γιορτών ο εγκέφαλός μας ενεργοποιεί τον μηχανισμό των «διακοπών»: ό,τι συμβαίνει είναι για λίγο, άρα επιτρέπεται.

Σύμφωνα με την ίδια, αυτή η εορταστική εξαίρεση είναι επικίνδυνη, γιατί δημιουργεί γνωστική ασυμφωνία: ξέρουμε ότι υπερβαίνουμε τα όριά μας, αλλά το δικαιολογούμε συναισθηματικά (βλέπε την επίμαχη φράση). Το αποτέλεσμα; Ο Ιανουάριος έρχεται με υπερχρεωμένους λογαριασμούς και ενοχές.

Πώς θα χαρείς τις γιορτές και εσύ και το πορτοφόλι σου;

Οι ειδικοί επισημαίνουν μερικούς τρόπους που θα μας βοηθήσουν να γιορτάσουμε τα Χριστούγεννα χωρίς να μας κοπεί απότομα η χαρά με το νέο έτος.

Όσο κι αν τα μετράμε, τις γιορτές ο συναισθηματικός μας εαυτός μπορεί να παίρνει το πάνω χέρι. iStock

Κάνε προϋπολογισμό με νηφαλιότητα

Με απλά λόγια, αποφάσισε τώρα το budget που έχεις να διαχειριστείς για τα δώρα και γενικότερα τα Χριστουγεννιάτικα ψώνια, όσο ακόμα δεν σε έχουν συνεπάρει οι στολισμένες βιτρίνες, οι προσφορές και οι υπόλοιποι καταναλωτικοί πειρασμοί. Αποφάσισε με σύνεση ποιο είναι το χρηματικό όριό σου. Όχι το «όσο πάει», προσπάθησε να στοχεύσεις σε ένα πραγματικό νούμερο.

Η έρευνα των Garbinsky και Blanchard (2024) μιλάει για «financial mindfulness», τη χρηματοοικονομική ενσυνειδητότητα θα λέγαμε, και προτείνει έναν διαφορετικό τρόπο για να προσεγγίζουμε τον προϋπολογισμό μας: όχι ως περιορισμό, αλλά ως πράξη επίγνωσης.

ΘΥΜΗΣΟΥ ΟΤΙ Η ΓΕΝΝΑΙΟΔΩΡΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΠΝΕΕΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΩΝ ΓΙΟΡΤΩΝ ΔΕΝ ΑΦΟΡΑ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΤΑ ΠΑΝΑΚΡΙΒΑ ΔΩΡΑ.

Οι ερευνητές περιγράφουν έτσι την ικανότητα να παρακολουθείς τη σχέση σου με τα χρήματα χωρίς άγχος ή ενοχές, να αναγνωρίζεις πού πηγαίνουν τα χρήματά σου και γιατί, και να παίρνεις οικονομικές αποφάσεις με ηρεμία και όχι παρορμητικά. Έτσι, η αφηρημένη υπόσχεση που δίνεις στον εαυτό σου ότι «φέτος τα Χριστούγεννα  δεν θα ξοδέψω πολλά χρήματα» (που σπάνια τηρείς) μπορεί να γίνει συγκεκριμένος στόχος: π.χ «φέτος θα ξοδέψω 200 ευρώ».

Ζήτησε βοήθεια από έναν εγκρατή φίλο

Μπορεί να ακούγεται λίγο παιδικό, αλλά ένας άνθρωπος του οικείου περιβάλλοντός μας ο οποίος τα πηγαίνει καλύτερα με τα χρήματα από ό,τι εμείς ενδέχεται να βοηθήσει την κατάσταση.

Πες λοιπόν σ’ ένα άτομο που εμπιστεύεσαι ποιο είναι το budget σου για τις εορταστικές αγορές και ζήτησέ του να σε ρωτάει κάθε τόσο πώς τα πας με τον προϋπολογισμό σου. Ιδανικά, κάνε και μερικά από τα ψώνια σου μαζί του.

iStock

Όχι ότι χρειάζεσαι «μπαμπούλα» αλλά, όπως εξηγεί η  Dr. Wendy Wood, συγγραφέας, συμπεριφορική ψυχολόγος και πρύτανης στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια, η κοινωνική λογοδοσία αυξάνει την αυτοπειθαρχία μας. Με απλά λόγια, όταν γνωρίζουμε ότι κάποιος άλλος θα μάθει τι κάνουμε, μειώνονται οι πιθανότητες να λειτουργήσουμε με ακραία παρόρμηση.

Μην φοβάσαι να πεις όχι στις υπερβολές των γιορτών

Προσπάθησε να αποφύγεις την ιδέα ότι θα θεωρηθείς τσιγκούνης εάν δεν κάνεις ακριβά δώρα ή περιττά έξοδα και πες όχι στις υπερβολές που ενδεχομένως σου επιβάλλει το κοινωνικό και το οικογενειακό περιβάλλον, ή ακόμα και ο εαυτός σου.

H Brené Brown, συγγραφέας, ακαδημαϊκός και podcaster, που έχει ασχοληθεί εκτενώς με το ζήτημα της ντροπής, της ευαλωτότητας και του θάρρους, λέει χαρακτηριστικά: «Τα όριά μας είναι το σημείο όπου αρχίζει η αγάπη προς τον εαυτό μας».

Μερικά δώρα μπορεί να είναι πολύτιμα χωρίς να κοστίζουν ακριβά. Cottonbro Studio / Pexels

Μην ξεχνάς τα δώρα που δεν κοστίζουν

Θυμήσου ότι η γενναιοδωρία που διαπνέει το πνεύμα των Χριστουγέννων δεν αφορά απαραίτητα τα πανάκριβα δώρα. Μια πράξη καλοσύνης, η συντροφιά σε κάποιον που νιώθει μόνος τις γιορτινές μέρες, ένα εγκάρδιο μήνυμα και άλλες πολλές εκδηλώσεις αγάπης έχουν μεγάλη επίδραση στην ψυχολογία των αγαπημένων σου, αποδεικνύοντας ότι ίσως τα πιο πολύτιμα δώρα είναι εκείνα που δεν κοστίζουν.