ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ: Η ΕΛΛΗΝΙΔΑ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙ PERFORMANCE ART ΔΙΠΛΑ ΣΤΗ ΜΑΡΙΝΑ ΑΜΠΡΑΜΟΒΙΤΣ
Η Δέσποινα Ζαχαροπούλου κάνει πολλά περισσότερα από performance art. Η νέα συνεργασία της με το ίδρυμα της θρυλικής Μαρίνα Αμπράμοβιτς γίνεται αφορμή για να γνωρίσουμε ένα μέρος του πολυσύνθετου κόσμου της.
Ενώ στη Royal Academy of Arts του Λονδίνου παρουσιάζεται μια μεγάλη αναδρομική έκθεση για την 76χρονη «γιαγιά της performance art», τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς, το ίδρυμα που έχει ιδρύσει η ίδια κάνει «κατάληψη» στο Southbank Centre της πόλης, από τις 4 έως τις 8 Οκτωβρίου 2023. Εκεί, σε όλους τους χώρους του Queen Elizabeth Hall, το Marina Abramović Institute (ΜΑΙ) παρουσιάζει μια σειρά νέων έργων μεγάλης διάρκειας, τα οποία εμπνεύστηκαν σύγχρονοι δημιουργοί ειδικά για το μέρος. Ανάμεσά τους είναι η Ελληνίδα Δέσποινα Ζαχαροπούλου, που θα παρουσιάσει μια performance με τίτλο «Δοκιμή/Essay/Essai», διάρκειας πέντε ημερών.
Είναι η τρίτη φορά που η Δέσποινα Ζαχαροπούλου συνεργάζεται με το MAI. «Η πρώτη φορά ήταν το 2016, στην έκθεση “AS ONE” στο Μουσείο Μπενάκη στην οδό Πειραιώς, όπου σε συνεργασία με το Ίδρυμα Μαρίνα Αμπράμοβιτς και τον Οργανισμό ΝΕΟΝ παρουσίασα την performance διάρκειας επτά εβδομάδων (324 ωρών) “Corner Time”», λέει η ίδια. «Η δεύτερη φορά ήταν το 2018, στην πρώτη Μπιενάλε Τέχνης της Μπανγκόκ, στην Ταϊλάνδη, όπου πραγματοποίησα το έργο διάρκειας τριών εβδομάδων (168 ωρών) “Protreptic”».
Το να συστήσεις τη Δέσποινα Ζαχαροπούλου δεν είναι κάτι απλό. «Κάτι που δεν γνωρίζει αρκετός κόσμος στον οποίο έχω συστηθεί κυρίως μέσω της performance art είναι η ετερόκλητη καλλιτεχνική μου πορεία έως τώρα και η παράλληλη δραστηριότητά μου στον ακαδημαϊκό χώρο», επισημαίνει. «Ξεκίνησα τις σπουδές μου στη σχολή Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και εν συνεχεία πραγματοποίησα μεταπτυχιακές σπουδές στις εικαστικές τέχνες (Μεταπτυχιακό Εικαστικών Τεχνών, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών), την αρχιτεκτονική (Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Σχεδιασμός-Χώρος-Πολιτισμός, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου) και το θεατρικό ένδυμα (Μεταπτυχιακό Εικαστικών Τεχνών – Ειδίκευση: Ένδυμα Θεάτρου, Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Αμβέρσας, με υποτροφία του ΙΚΥ), για να καταλήξω στο Λονδίνο όπου ολοκλήρωσα τις διδακτορικές σπουδές μου πάνω στην performance (Βασιλικό Κολέγιο Τέχνης του Λονδίνου, με υποτροφία του Ιδρύματος Ωνάση)».
«Ταυτοχρόνως», προσθέτει, «όλα αυτά τα χρόνια, έχω εργαστεί ως αρχιτέκτων, σκηνογράφος και ενδυματολόγος, αποκτώντας παράλληλα και ακαδημαϊκή διδακτική εμπειρία σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Σε όλη αυτή την μη γραμμική διαδρομή, η performance μπροστά σε κοινό ήταν αυτό το οποίο με δόνησε ακαριαία και με έκανε να αισθανθώ πως συνάντησα επιτέλους την εικαστική μου γλώσσα, μία γλώσσα την οποία μπορούσα να αφουγκραστώ περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.
»Τα τελευταία τρία χρόνια, η σχέση μου με τις παραστατικές τέχνες έχει αρχίσει να διευρύνεται ακόμη περισσότερο, μέσα από την ένταξή μου στη θεατρική ομάδα Πείρα(γ)μα και τη συνεργασία μου σε θεατρικές παραγωγές με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Γιάννη Καρούνη. Τα τελευταία δύο χρόνια εργαζόμαστε πάνω στην εξέλιξη της δικής μας μεθόδου διδασκαλίας, την οποία ονομάζουμε «Ενεργό Σώμα» (Active Body) και που αναπτύσσουμε υπό τη μορφή ετήσιου εργαστηρίου υποκριτικής.
»Παράλληλα, εδώ και έξι χρόνια είμαι ακαδημαϊκή υπεύθυνη του καλοκαιρινού προγράμματος πάνω στη σύγχρονη τέχνη του Βασιλικού Κολεγίου Τέχνης του Λονδίνου. Πλέον, ο χρόνος και η ενέργειά μου μοιράζονται μεταξύ Ελλάδας και Αγγλίας, διερευνώντας το εύρος και το πορώδες του ορίου μεταξύ performance art, θεάτρου και διδασκαλίας μέσα σε εργαστηριακά και ακαδημαϊκά περιβάλλοντα».
Καμιά απάντησή της δεν είναι σύντομη, τουλάχιστον όχι σε ό,τι αφορά τη δουλειά της. Από αυτήν ξεκινήσαμε τη συνέντευξη, για να περάσουμε από την τέχνη στη φιλοσοφία και να καταλήξουμε στην καθημερινή ζωή.
Η Δέσποινα Ζαχαροπούλου και η Μαρίνα Αμπράμοβιτς
– Τι έχετε κρατήσει από τις δύο προηγούμενες συνεργασίες σας με το MAI;
Και στις δύο περιπτώσεις, αυτό που κρατώ είναι η ελευθερία και ο χώρος που μου δόθηκε να υλοποιήσω performances μεγάλης κλίμακας μπροστά σε χιλιάδες επισκέπτες, και ούσα κομμάτι μιας ομάδας καλλιτεχνών παγκοσμίου εμβέλειας που ασχολούνται με ζωντανά έργα μακράς διάρκειας. Επίσης, η εμπειρία και η γνώση της ίδιας της Μαρίνα Αμπράμοβιτς και κατ’ επέκταση των συνεργατών της: Serge Le Borgne, Paula Garcia, Billy Zhao και Θάνο Αργυρόπουλο, οδήγησε σε πολύτιμες συζητήσεις και προβληματισμούς κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας αλλά και της παρουσίασης των δύο προηγούμενων έργων μου, με αποτέλεσμα να ωριμάσω και να κάνω ακόμη πιο στιβαρά τα μεθοδολογικά μου εργαλεία ως καλλιτέχνης.
– Πώς καταλήξατε στο concept που παρουσιάζετε αυτή τη φορά;
Η performance που παρουσιάζω στο πλαίσιο του Marina Abramovic Takeover στο Southbank Centre ονομάζεται «Δοκιμή/Essay/Essai» και συνιστά συνέχεια της ακαδημαϊκής και εικαστικής μου έρευνας πάνω στην performance ως φιλοσοφία, και στη φιλοσοφία ως ενσώματη πρακτική και μέθοδο. Ταυτοχρόνως, το συγκεκριμένο έργο πάει ένα βήμα παραπέρα την έως τώρα ενασχόλησή μου με τη χρήση γραπτών συμβολαίων ως πρωτόκολλων διακυβέρνησης (governmentality) του συσχετισμού performer και κοινού.
Στο έργο «Δοκιμή/Essay/Essai» προσκαλώ το κοινό να εισέλθει στον χώρο της performance, ένα άτομο τη φορά, αφού υπογράψει ένα συμβόλαιο (επίσης, υπογεγραμμένο από εμένα) όπου θα δηλώνει εκ των προτέρων και εγγράφως πόσο χρόνο επιθυμεί να μείνει μέσα στο δωμάτιο που θα βρίσκομαι. Αυτή είναι η πρώτη φορά που προσκαλώ τον θεατή να αποφασίσει μόνος του και να δεσμευτεί εγγράφως σχετικά με τον χρόνο θα αφιερώσει στο έργο. Επίσης, είναι η πρώτη φορά που ορίζω την συνθήκη του ενός θεατή τη φορά.
Μέσα από αυτές τις μεθοδολογικές κινήσεις, ο κύριος στόχος μου για το έργο «Δοκιμή/Essay/Essai» είναι να διερευνήσω τις συνθήκες μέσα στις οποίες μπορεί κανείς να φιλοσοφήσει. Αυτές οι συνθήκες δεν θα είναι προκαθορισμένες με κανέναν τρόπο, αλλά θα προκύψουν κατά τη διάρκεια της συνάντησής μου με τον εκάστοτε θεατή. Έτσι, ο τίτλος «Δοκιμή/Essay/Essai» έρχεται να εκφράσει αυτήν ακριβώς τη διάσταση του έργου ως πειράματος, δοκιμής, άσκησης, προσπάθειας αλλά και εξέτασης, με τον τρόπο που ο Foucault, χρησιμοποιώντας τον όρο essai, επιχείρησε να εκφράσει τη δυνατότητα αλλαγής μέσω της σκέψης που λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια συμβάντων παρρησίας.
– Τι θα συμβεί αν κάποιος θεατής θελήσει να παρατείνει ή να συντομεύσει την παραμονή του μαζί σας, αντί να τηρήσει τον χρόνο του συμβολαίου;
Σε όλα μου τα έργα με συμβόλαια, ο θεατής λαμβάνει μόνο την πληροφορία που υπάρχει στο συμβόλαιο και τίποτα άλλο πέρα από αυτό. Ως εκ τούτου, καλείται να δράσει όπως αυτός κρίνει χωρίς καμία περαιτέρω διευκρίνιση από εμένα ή το προσωπικό του μουσείου/οργανισμού που συμβαίνει το έργο.
– Θα μείνω λίγο στη Μαρίνα Αμπράμοβιτς, δεδομένου ότι η περφόρμανς σας παρουσιάζεται στο πλαίσιο της έκθεσής της. Τι σημαίνει για έναν δημιουργό όπως εσείς να συνεργάζεται μαζί της;
Θεωρώ τεράστια τιμή που η Μαρίνα Αμπράμοβιτς και οι συνεργάτες-επιμελητές Serge Le Borgne και Paula Garcia του Ινστιτούτου Μαρίνα Αμπράμοβιτς με επέλεξαν για να συμμετάσχω στη έκθεση έργων μακράς διάρκειας στο Southbank Centre, η οποία συμπληρώνει την ατομική έκθεση της Αμπράμοβιτς στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Λονδίνου. Η συνεργασία μου με μία τόσο σπουδαία καλλιτέχνη της performance art σημαίνει, επίσης, ευθύνη από μέρους μου ως performer-εικαστικού αλλά και αναγνώριση της πορείας μου έως τώρα, όχι μόνο για την ποιότητα των έργων μου, αλλά και για τον τρόπο που αυτά έρχονται να συνομιλήσουν με την εξαιρετικά σημαντική παρακαταθήκη που έχει αφήσει η Μαρίνα Αμπράμοβιτς στις επόμενες γενιές καλλιτεχνών.
– Θα σας ενδιέφερε να αναβιώσετε κάποια από τις θρυλικές της performances, όπως γίνεται από άλλους στην αναδρομική της;
Το ζήτημα της αναβίωσης ενός ζωντανού έργου είτε από τον ίδιο τον καλλιτέχνη που το δημιούργησε είτε από κάποιον άλλο, είναι ιδιαιτέρως πολύπλοκο και εγείρει πολλαπλά ερωτήματα που άπτονται του ίδιου του μέσου της performance art και του εφήμερου χαρακτήρα του, όπως και της εκθεσιακής επιμελητικής πρακτικής που καλείται να παρουσιάσει ζωντανά έργα σε μουσειακά περιβάλλοντα.
Σχετικά με το έργο της Αμπράμοβιτς που με συγκινεί ιδιαίτερα, παρόλο που είναι πάρα πολλά αυτά που με αγγίζουν, θα επέλεγα το Rhythm O που πραγματοποίησε το 1974, διότι το θεωρώ ένα έργο-σταθμό στον επαναπροσδιορισμό του συσχετισμού καλλιτέχνη και κοινού. Όπως είναι ήδη γνωστό, στην εν λόγω performance, η Αμπράμοβιτς τοποθέτησε 72 αντικείμενα πάνω σε ένα τραπέζι (περίστροφο, φωτογραφική μηχανή, μαστίγιο κλπ.) και προσκάλεσε το κοινό, μέσω γραπτής ανακοίνωσης στον τοίχο της γκαλερί, να κάνει με αυτά τα αντικείμενα ό,τι επιθυμεί πάνω στο σώμα της, αναλαμβάνοντας η ίδια την ευθύνη. Εκτός από το θάρρος και το ρίσκο που συνοδεύουν ένα τέτοιο έργο, ο λόγος που με συγκινεί ιδιαιτέρως είναι το γεγονός πως επιτυγχάνει να άρει –έστω και για έξι ώρες που είναι η διάρκειά του– κάθε δεδομένη συνθήκη διαχείρισης της χρήσης των σωμάτων από άλλα σώματα, εγείροντας ερωτήματα ηθικής φύσεως.
H πραγματικότητα της performance art
– Ποιο θα λέγατε ότι είναι το πιο καθοριστικό στοιχείο μιας Performance όσον αφορά τη σχέση με τον θεατή;
Είτε είμαι εγώ ο θεατής, είτε ο καλλιτέχνης ενός ζωντανού έργου, θεωρώ πως το καθοριστικό στοιχείο μιας performance όσον αφορά τη σχέση με τον θεατή είναι αυτό που λαμβάνει χώρα εντός του έργου να μην είναι μία «δράση προς θέαση» αλλά ένα συμβάν το οποίο συνδημιουργείται, τροφοδοτείται και ανανεώνεται από την ενδο-δράση (intra-action) καλλιτέχνη και θεατή.
Δανείζομαι τον όρο «ενδο-δράση» από τη φιλόσοφο και φυσικό επιστήμονα Karen Barad, για να δηλώσω πως, κατ’ εμέ, αυτό που έχει σημασία σε μία performance είναι: ο καλλιτέχνης αλλά και ο θεατής να εισέρχονται και να υπάρχουν εντός του έργου χωρίς κάποια δεδομένη υποκειμενικότητα, αλλά έτοιμοι να συν-διαμορφωθούν μέσα από το πλέγμα των δυνάμεων που θα αναπτυχθούν κατά τη συνάντησή τους.
– Η βία, ο πόνος και το τραύμα έχουν υπάρξει δομικά στοιχεία σε έργα σας. Τι είναι αυτό που σας ωθεί προς αυτά, ειδικά όταν αφήνουν σημάδια επάνω σας;
Έννοιες όπως η βία, ο πόνος και το τραύμα υπάρχουν σε έργα μου, είτε με έκδηλο τρόπο, (σημάδια στο σώμα), είτε πιο άδηλα (χρήση γραπτών συμβολαίων για τη διακυβέρνηση βίας και συναίνεσης). Αν σκεφτεί κανείς πως δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει πονέσει στη ζωή του, που να μην του έχει ασκηθεί βία ή να μην την έχει ασκήσει ο ίδιος με κάποιον τρόπο, τότε παύει να μοιάζει αξιοπερίεργο οποιοδήποτε έργο τέχνης θίγει αυτά τα ζητήματα. Άλλωστε, η ίδια η ζωή δεν σηματοδοτείται από το πρωταρχικό τραύμα της γέννησης; Αυτής της βίαιης απόσπασης από το κλειστό, υγρό και ασφαλές περιβάλλον της μήτρας και της μετάβασης σε έναν άγνωστο και, σε πρώτη επαφή, εχθρικό κόσμο;
Μέσα από τα έργα μου και από τα θέματα που με απασχολούν ως καλλιτέχνη, στοχάζομαι πάνω στους τρόπους με τους οποίους ο βίος κάθε ανθρώπου μορφοποιείται αδιαλείπτως καθώς σώματα ασκούν δυνάμεις πάνω σε άλλα σώματα. Κάποιες φορές, οι δυνάμεις αυτές είναι τόσο ισχυρές που μπορεί να αφήσουν ακόμη και ένα ίχνος ή ένα αποτύπωμα. Αυτό το «σωματικό ίχνος» (corporeal trace) το ονομάζω τραύμα. Σε αυτό το αέναο παιχνίδι των δυνάμεων ανάμεσα σε σώματα, που μας αλλάζει και μας μορφοποιεί, παρουσιάζω το σώμα μου, ως performer, ευάλωτο (vulnerable) και σε διαρκή μετασχηματισμό μέσα από τις αλλεπάλληλες χρήσεις του. Αυτό που με ωθεί προς αυτή την κατεύθυνση είναι η διερεύνηση μιας νέας, ρευστής υποκειμενικότητας, που είναι μη ανταλλάξιμη και που ορίζεται μόνο από την επανάληψη και επιστροφή σε μια κατάσταση συνεχούς γίγνεσθαι.
– Ποιο είναι το δυσκολότερο πράγμα που έχετε κάνει στο πλαίσιο της τέχνης σας;
Δεν υπάρχει δυσκολότερο πράγμα διότι δεν υπάρχει ποτέ κάτι το εύκολο στον τρόπο που επιλέγω να ασχολούμαι με την performance art. Για να γίνω πιο συγκεκριμένη, κάθε φορά που καλούμαι να πραγματοποιήσω κάποιο έργο αισθάνομαι πάντα ότι δεν θέλω να το κάνω, ψάχνω κάποιο δρόμο διαφυγής, φοβάμαι, νιώθω ανασφαλής, εκτεθειμένη και ευάλωτη. Μόνο όταν αισθάνομαι σαν να είμαι έτοιμη να πραγματοποιήσω ένα άλμα στο κενό, μόνο τότε νιώθω ότι έχει νόημα να πραγματοποιήσω κάποιο έργο. Αν δεν υπάρχει ρίσκο, δυσκολία και τα πράγματα είναι εύκολα, τότε για ποιο λόγο να κάνω μια performance;
Για να μην παρεξηγηθώ, αυτό δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι κάποιο έργο πρέπει να συμπεριλαμβάνει πόνο, έντονη σωματική κούραση ή κάτι παρόμοιο. Το ρίσκο και η δυσκολία σχετίζονται πρωτίστως με το γεγονός ότι κάποιος βγαίνει από τη ζώνη ασφαλείας του, από αυτό που έχει ήδη κατακτήσει και του είναι πλέον οικείο.
– Έχουν υπάρξει άβολες στιγμές, όταν η performance περιλαμβάνει αλληλεπίδραση με τους θεατές;
Σαφέστατα και έχουν υπάρξει άβολες στιγμές όταν η performance περιλαμβάνει αλληλεπίδραση με τους θεατές. Όμως, αυτές συνιστούν κομμάτι του έργου και θέτουν ερωτήματα, όχι μόνο στον ίδιο τον καλλιτέχνη και στους άμεσα εμπλεκόμενους θεατές, αλλά και σε αυτούς τους θεατές που ενδεχομένως να είναι παρόντες, όπως, επίσης, και στο ίδιο το εκθεσιακό πλαίσιο και τους φορείς που εμπλέκονται με τη διοργάνωση εκθέσεων ζωντανών έργων performance art.
Η Δέσποινα Ζαχαροπούλου θεωρεί ότι τα πάντα είναι «ενσώματα»
– Τι προετοιμασία απαιτείται σε σωματικό επίπεδο για να μπορέσει ο οργανισμός σας να ανταποκριθεί στις ακραίες (τουλάχιστον για τα δεδομένα του μέσου ανθρώπου) συνθήκες μιας performance;
Σε έργα performance μακράς διάρκειας, η προετοιμασία που απαιτείται σχετίζεται κυρίως με τη ρύθμιση του σώματος ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί τόσες πολλές ώρες σε απόλυτη συγκέντρωση, χωρίς τροφή και νερό. Ως εκ τούτου, η προετοιμασία που ακολουθώ για τέτοιου είδους έργα συμπεριλαμβάνει νηστεία, ξηρασία, απομόνωση, ξεκούραση, διαλογισμό και όσο γίνεται σιωπή, αποχή από οθόνες και συναναστροφές με κόσμο. Επίσης, η ίδια η Μαρίνα Αμπράμοβιτς έχει επινοήσει τη δική της μέθοδο προετοιμασίας υπό τη μορφή πενταήμερου εργαστηρίου που ονομάζει «Cleaning the House», το οποίο έχω παρακολουθήσει δύο φορές έως τώρα, στην Ελλάδα και στην Ταϊλάνδη. Από εκεί και πέρα, ανάλογα με τις συγκεκριμένες απαιτήσεις που μπορεί να έχει το εκάστοτε έργο, η προετοιμασία προσαρμόζεται αναλόγως. Για παράδειγμα, αν κάποια performance απαιτεί μυϊκή ενδυνάμωση, η προετοιμασία της θα συμπεριλαμβάνει και αντίστοιχες σωματικές ασκήσεις.
– Σε πνευματικό επίπεδο, ποια είναι για εσάς τα πιο σημαντικά «εργαλεία»;
Πρώτα από όλα, να ξεκαθαρίσω πως δεν τάσσομαι υπέρ του δυϊσμού πνεύματος-σώματος. Φρονώ, όπως άλλωστε και όλοι οι φιλόσοφοι με τους οποίους συνδιαλέγομαι (Golding, Deleuze, Nietzsche, Barad και άλλοι), πως τα πάντα –συμπεριλαμβανομένης και της ίδιας της σκέψης– είναι ενσώματα. Άλλωστε, ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, ο Αϊνστάιν με την περίφημη εξίσωση E=mc2 έδειξε πως ο κόσμος δεν είναι παρά ένα συνεχές πεδίο ύλης-ενέργειας.
Ως εκ τούτου, δεν είμαι καν σίγουρη πώς εννοείτε τον όρο «πνευματικό επίπεδο». Αν αναφέρεστε στα εργαλεία που ενδεχομένως να επιστρατεύω ως προετοιμασία των διακυμάνσεων της σκέψης πριν από μία performance μακράς διάρκειας, όπως απήντησα ήδη, σε γενικές γραμμές, αποφεύγω τη διάχυση της σκέψης, απομονώνομαι, διαλογίζομαι και συγκεντρώνομαι. Ανάλογα με το έργο που καλούμαι να πραγματοποιήσω, μπορεί να θεωρείται θεμιτή η ενεργοποίηση της σκέψης προς συγκεκριμένες οδούς μέσα από την ανάγνωση επιλεγμένων κειμένων, ή και όχι. Εξαρτάται πάντα από τις απαιτήσεις που έχει το εκάστοτε έργο.
– Θυμάμαι σε ένα ντοκιμαντέρ για τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς που αναφερόταν στην ψυχοθεραπεία. Είναι κάτι που σας έχει απασχολήσει ποτέ;
Η επιστήμη της ψυχοθεραπείας είναι ένας κλάδος που απασχολεί και αφορά όλο και περισσότερο κόσμο, ιδιαιτέρως σήμερα που φαινόμενα όπως πανδημίες και πόλεμοι επηρεάζουν ψυχικά τον ανθρώπινο πληθυσμό σε παγκόσμια κλίμακα. Η τέχνη, σε οποιαδήποτε έκφανσή της, παρ’ όλα τα οφέλη που μπορεί να έχει για τον ίδιο τον καλλιτέχνη και για τον θεατή, δεν θα πρέπει να συγχέεται, κατά την άποψή μου, με οποιουδήποτε είδους θεραπεία, συμπεριλαμβανομένης και της ψυχοθεραπείας. Οι ψυχοθεραπευτές οφείλουν να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι επαγγελματίες με πιστοποιημένες επιστημονικές μεθόδους για την αντιμετώπιση των ψυχικών νοσημάτων. Η τέχνη είναι κάτι άλλο. Η τέχνη έχει την ικανότητα να λειτουργεί ως πολλαπλότητα και, ως εκ τούτου, να δείχνει, χωρίς να αναπαριστά, μιλώντας άμεσα σε όλες μας τις αισθήσεις.
– Υπάρχουν εκφάνσεις ή περίοδοι της ζωής σας που να διαχωρίζονται από την καλλιτεχνική δημιουργία;
Όχι. Θεωρώ ότι για έναν καλλιτέχνη τα πάντα είναι έργο σε εξέλιξη, σπουδή και πρακτική. Από τον τρόπο που κοιμάται ή κινείται μέσα στον χώρο, μέχρι τα ρούχα που θα φορέσει και πώς αυτά διαμεσολαβούν στη διεπαφή του με τον κόσμο.
– Τι σας χαλαρώνει;
Η φύση, ο ύπνος, να περνώ χρόνο με την οικογένειά μου και κυρίως με τον τεσσάρων μηνών γιο μου.
– Σκέφτεστε τον εαυτό σας σε βάθος χρόνου; Έχετε μακροχρόνια σχέδια ή επιθυμίες για το μέλλον;
Δεν σκέφτομαι τον εαυτό μου σε βάθος χρόνου. Προτιμώ να αφουγκράζομαι το εδώ και τώρα, και οποιαδήποτε συνέχεια ή αλλαγή κατεύθυνσης να συμβαίνει μέσα από αυτή τη διαδικασία.
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
