Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΑΒΓΟΥ, ΑΠΟ 6 ΜΕΓΑΛΟΥΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΣ
Συνυφασμένο με το θαύμα της ζωής και της γέννησης, το αβγό έχει εμπνεύσει μεγάλους εικαστικούς, με πολλούς και ευφάνταστους τρόπους.
Είναι αλήθεια ότι το Πάσχα στο μυαλό μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τα αβγά. Το βάψιμό τους είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα πασχαλινά έθιμα, για πολλούς ένας άτυπος διαγωνισμός με τον εαυτό μας (και ενίοτε με τη γειτόνισσα!) για τη μικρότερη δυνατή απώλεια αβγών κατά το βράσιμο και το μικρότερο αποτύπωμα χρώματος στο ασπράδι (και στα χέρια μας).
Η παράδοση έχει μετατραπεί στην απόλυτη πρόκληση, με τα views στα tutorials για την τέλεια βαφή να χτυπάνε κόκκινο, ενώ παράλληλα όλο και περισσότερος κόσμος αναζητά νέες εναλλακτικές και πιο φυσικές μεθόδους αλλά και διακοσμητικές ιδέες, κάνοντας τη διαδικασία μια ευχάριστη και δημιουργική πρόκληση για όλη την οικογένεια.
Από τη ζωγραφική μέχρι το κέντημα αβγών, το έθιμο αγγίζει τα όρια της τέχνης. Με αυτές τις σκέψεις, το μυαλό μας κάνει περίεργους συνειρμούς καταλήγοντας στο φιλοσοφικό ερώτημα: Η τέχνη γέννησε το αβγό ή το αβγό την τέχνη;
Σουρεαλιστικές αναζητήσεις διόλου τυχαίες, αν σκεφτεί κανείς ότι το αβγό θεωρούνταν ανέκαθεν το κατεξοχήν σουρεάλ αντικείμενο. Δεν είναι άξιο απορίας συνεπώς που μερικοί από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν το αβγό, την αγνή ομορφιά και τον τεράστιο συμβολισμό του, σε μερικά από τα σημαντικότερα έργα τέχνης του 20ού και 21ου αιώνα. Από τον Ιερώνυμο Μπος μέχρι τον Τζεφ Κουνς, ασπράδια, κρόκοι και τσόφλια έγιναν πρωταγωνιστές όχι μόνο στο στομάχι, αλλά και στο έργο τους.
Ιερώνυμος Μπος: Κοντσέρτο μέσα σε αβγό (1475-1480)
Ο Ιερώνυμος Μπος (1450–1516) ήταν Ολλανδός ζωγράφος και θεωρείται ένας από τους κορυφαίους καλλιτέχνες της Αναγέννησης στη Βόρεια Ευρώπη. Είναι διάσημος για τα γεμάτα παράξενες και ανατριχιαστικές φαντασιώσεις έργα του, με έντονους θρησκευτικούς συμβολισμούς, τα οποία θεωρήθηκαν βλάσφημα στην εποχή τους. Πολλοί τον έχουν χαρακτηρίσει ως πρόδρομο του Νταλί και των υπερρεαλιστών.
Το έργο «Κοντσέρτο μέσα σε αβγό» θεωρείται δημιουργία του Ιερώνυμου Μπος. Πρόσφατα, όμως, εκφράστηκαν αμφιβολίες από ιστορικούς τέχνης οι οποίοι πιστεύουν ότι είναι αντίγραφο βασισμένο σε ένα σχέδιο του Μπος και ανήκει σε μαθητή του, ο οποίος προσπάθησε να μιμηθεί τον χαμένο πίνακα του δασκάλου του.
Ο πίνακας απεικονίζει αυτό ακριβώς που λέει ο τίτλος του: Μια ομάδα μουσικών ξεπροβάλλει μέσα από ένα αβγό τραγουδώντας και παίζοντας μουσικά όργανα. Γεμάτο αλληγορικά στοιχεία, το κοντσέρτο στο αβγό –όπως και πολλά άλλα έργα του Μπος– έχει κάτι το φοβιστικό και αποκρουστικό, όμως παράλληλα διασκεδάζει με τις λεπτομέρειές του. Τα πρόσωπα φανερά απογοητευμένα, διόλου δεν μοιάζουν να απολαμβάνουν το αποτέλεσμα της ερμηνείας τους. Παρ’ όλα αυτά, συνεχίζουν απορροφημένα το κοντσέρτο τους, χωρίς να παρατηρούν ότι πέφτουν θύματα κλοπής από επιτήδειους.
Στα κεφάλια τους, πύργοι μισοκατεστραμμένοι και χωνιά που καπνίζουν, ενώ ζωόμορφα πλάσματα τους συνοδεύουν με μουσικά όργανα.
Γλυπτό στο σπίτι του Σαλβαντόρ Νταλί (1930)
Ο Σαλβαντόρ Νταλί (1904–1989) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Ισπανούς ζωγράφους και σίγουρα μία από τις πιο εκκεντρικές φυσιογνωμίες της σύγχρονης τέχνης. Θεωρείται ίσως ο κορυφαίος σουρεαλιστής ζωγράφος, διάσημος για τα φαντασιακά τοπία που δημιουργούσε με καθημερινά αντικείμενα παραμορφωμένα και μεταμορφωμένα, σε μια απόπειρα εξερεύνησης του ανθρώπινου υποσυνείδητου.
Τα αβγά έπαιζαν σημαντικό συμβολικό ρόλο όχι μόνο στους πίνακες του Νταλί, αλλά και στο σπίτι του στο Πορτ Λιγκάτ, όπου βρίσκονται πολλά απ’ τα γλυπτά του σε σχήμα αβγού. Χτισμένο το 1930, σε ένα μικρό ψαροχώρι στην ακτογραμμή της Κόστα Μπράβα, το σπίτι ήταν η μόνιμη κατοικία του μέχρι το 1982. Μετά τον θάνατο της αγαπημένης του συντρόφου, Γκαλά, μετακόμισε στο κάστρο του Púbol.
Μπαίνοντας στο Πορτ Λιγκάτ, είναι αδύνατο να μην προσέξει κανείς το τεράστιο άσπρο αβγό που στέκεται πάνω σε μία από τις σκεπές στο μπροστινό μέρος του σπιτιού, καλωσορίζοντας τον επισκέπτη στον κόσμο του ιδιόρρυθμου καλλιτέχνη. Γοητευμένος από το σκληρό αλλά εύθραυστο κέλυφος και το μαλακό εσωτερικό του, ο Νταλί συνδέει το αβγό με ενδομητρικές εικόνες, χρησιμοποιώντας το ως σύμβολο ελπίδας και αγάπης.
Τόσο σουρεαλιστικό όσο και τα έργα του, το σπίτι του είναι ένα από τα πιο ιδιαίτερα κτίσματα στην Ισπανία και πλέον λειτουργεί ως μουσείο.
Ρενέ Μαγκρίτ: Η επιστροφή (1940)
Ο Ρενέ Μαγκρίτ (1898–1967), ήταν Βέλγος σουρεαλιστής ζωγράφος, γνωστός για τις απεικονίσεις καθημερινών οικείων αντικειμένων σε ασυνήθιστο πλαίσιο. Μέσα από την τέχνη του ανέτρεπε τους κοινούς κανόνες της καθημερινής ζωής, επιδιώκοντας μια αναδιάταξη αναγνωρίσιμων αντικειμένων.
Έτσι και στο «Le Retour» βλέπουμε πώς αντικείμενα γνώριμα σε μας αποκτούν νέα έννοια και αρχίζουν να υπακούν σε νέους νόμους, αν συσχετιστούν με άλλον τρόπο. Σε ένα παιχνίδι του δημιουργού μεταξύ φυσικής και εικαστικής πραγματικότητας, ο θεατής σχεδόν ασυναίσθητα δεν αποκλείει το πουλί από σύννεφα να γέννησε τα αβγά στη φωλιά.
Το πτηνό μεταμορφώνεται και ταυτίζεται με κάτι άλλο, γίνεται ουρανός, ενώ παράλληλα καταργείται η έννοια του χρόνου, καθώς το μοτίβο του φυσικού φωτός της μέρας βρίσκεται σε έναν σκοτεινό έναστρο ουρανό. Όπως και σε όλα τα έργα του, ο Μαγκρίτ ζωγραφίζει πολλά περισσότερα από αυτά που βλέπει μπροστά του. Ζωγραφίζει την δυνητικότητα, το μέλλον. Πρότυπό του ήταν άλλωστε ο Ντε Κίρικο, «o πρώτος ζωγράφος που ονειρεύτηκε τι θα έπρεπε να ζωγραφίσει και όχι πώς να το ζωγραφίσει», όπως είχε πει o ίδιος ο Μαγκρίτ.
Μαρσέλ Μπρούντθερς: 289 αβγά (1966)
Ο Μαρσέλ Μπρούντθερς (1924–1976) ήταν Βέλγος ποιητής και κινηματογραφιστής, ενώ στα 40 του χρόνια αποφάσισε να ασχοληθεί και με τα εικαστικά. Το έργο του ισορροπούσε μεταξύ μιας ποιητικής και χιουμοριστικής διάθεσης, σε ένα εννοιολογικό επίπεδο. Στην πρώτη του ατομική έκθεση, μάλιστα, κάλυψε με σοβά 50 απούλητα αντίτυπα της ποιητικής του συλλογής «Pense-Bête» (1964), δημιουργώντας ένα γλυπτό.
Με στοιχεία από την ποπ αρτ και τον νεορεαλισμό, στα πρώτα του γλυπτά χρησιμοποιούσε «found objects», καθημερινά οικιακά αντικείμενα, μεταξύ των οποίων και τσόφλια αβγών. Τα τσόφλια εμφανίζονταν συχνά στα έργα του από αυτή την πρώτη περίοδο. Ο ίδιος έλεγε: «Τα πάντα είναι αβγά. Ο κόσμος γεννήθηκε από τον μεγάλο κρόκο, τον ήλιο. Και η κοιλιά του κύματος είναι λευκή. Ενας σωρός από τσόφλια, το φεγγάρι. Σκόνη από τσόφλια τα αστέρια. Τα πάντα, νεκρά αβγά».
Τα τσόφλια με τα οποία δούλευε ήταν περισσεύματα από ένα τοπικό εστιατόριο τα οποία έπαιρνε δωρεάν, μαζί με κελύφη από μύδια που επίσης χρησιμοποιούσε σε έργα του.
Το έργο «289 αβγά» περιλαμβάνει ακριβώς τόσα σπασμένα τσόφλια σε βαθύ κόκκινο φόντο. Το τσόφλια από αβγά ήταν ένας επαναλαμβανόμενος συμβολισμός στα έργα του Μπρούντθερς, τονίζοντας μέσα από τη σχολαστική τοποθέτηση των αβγών σε σειρά την ευθραυστότητα της τέχνης.
Ζαν Μισέλ Μπασκιά: Καφέ αβγά (1981)
Ο Ζαν Μισέλ Μπασκιά ήταν Αμερικάνος καλλιτέχνης του νέο-εξπρεσιονισμού, ο οποίος γεννήθηκε το 1960 και πέθανε σε ηλικία 27 ετών από υπερβολική δόση ηρωίνης. Η έντονη ζωή του, η φιλία με τον μέντορά του, Άντι Γουόρχολ, και τα εμβληματικά του έργα, γεμάτα από έντονους συμβολισμούς και σχεδόν εμμονικά σκιτσαρίσματα, τον έκαναν έναν από τους διασημότερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα.
Η εικονογραφία του συμπεριλάμβανε νεκροκεφαλές, ζωόμορφα πλάσματα αλλά και το χαρακτηριστικό του στέμμα, δοσμένα με αμεσότητα και πνευματική ευφυΐα, στοιχεία που χάρισαν στον Μπασκιά διεθνή αναγνώριση πριν και μετά τον θάνατό του.
Το έργο «Καφέ αβγά» δημιουργήθηκε το 1981 και αποτελεί το πρότυπο μιας σειράς έργων με τα χαρακτηριστικά κεφάλια-κρανία (κάτι μεταξύ αυτοπορτρέτου και φυλετικής αλληγορίας), τις γεμάτες ένταση και ποικιλομορφία πινελιές του Μπασκιά, τις πυκνές στρώσεις και τη φρενήρη ένωση χρώματος, μοτίβων και κειμένου, χαρακτηριστικά της δημιουργικής του ιδιοφυΐας.
Το έργο –όπως και συνολικά η δουλειά του Μπασκιά– έχει έντονους κοινωνικο-πολιτικούς συμβολισμούς, σχολιάζοντας μέσα από τη δυσοίωνη ατμόσφαιρα που δημιουργούν το πρόβλημα του ρατσισμού, του φυλετικού διαχωρισμού και της κατάχρησης εξουσίας,.
Τζεφ Κουνς: Σπασμένο αβγό (1994-2006)
Ο 68χρονος Τζεφ Κουνς είναι Αμερικάνος και θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς αλλά και αμφιλεγόμενους καλλιτέχνες της μεταπολεμικής περιόδου. Ευρύτερα γνωστός για τα επηρεασμένα από την ποπ κουλτούρα γλυπτά του, καθ’ όλη την διάρκεια της καριέρας του καινοτομεί με μια νέα προσέγγιση στα καθημερινά αντικείμενα, προκαλώντας τα όρια της βιομηχανικής/μαζικής παραγωγής. Από πολλούς θεωρείται πρωτοποριακός, ενώ άλλοι απορρίπτουν το έργο του ως κιτς και εμπορικό.
Τα «Σπασμένα αβγά» του Τζεφ Κουνς είναι φτιαγμένα από ανοξείδωτο χάλυβα γυαλισμένο σαν καθρέφτη, με διάφανη χρωματική επίστρωση. Δεν θα μπορούσαν να λείπουν από την πασχαλινή συλλογή μας, όχι μόνο λόγω του χρώματος –που θα ζήλευε κάθε βαφέας αυγών που σέβεται τον εαυτό του–, αλλά και λόγω της ιδέας πίσω από την δημιουργία του καλλιτέχνη.
Τα αβγά ανήκουν στην σειρά του «Celebration», η οποία έχει ως κεντρικό της άξονα την παιδική ηλικία και την ζωή. Η σειρά περιστρέφεται γύρω από αντικείμενα που αντιπροσωπεύουν ημερομηνίες ορόσημο σε ένα ημερολογιακό έτος. Λουλούδια για την άνοιξη, μπαλόνια για γενέθλια, καρδιές για του Αγίου Βαλεντίνου και αβγά για το Πάσχα.
Το Πάσχα έχει ιδιαίτερη σημασία για τον Κουνς με τους συμβολισμούς γύρω από την γέννηση, την ανάσταση, την δημιουργία. Όπως εξήγησε ο ίδιος για το έργο, «ό,τι γεννήθηκε έχει προχωρήσει, αλλά τα απομεινάρια και η μεγαλοπρέπεια της συνεισφοράς του παραμένουν». Τα αβγά αποτελούν μια συνένωση αντίθετων στοιχείων, περιέχοντας κάτι εύθραυστο και εφήμερο σε ένα ανθεκτικό και στέραιο μέσο. Παράλληλα, το λουστραρισμένο και έντονα προκλητικό εξωτερικό χρώμα είναι ένας σχολιασμός του καλλιτέχνη γύρω από τον καταναλωτισμό.