Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΕΦΕΡΕ ΤΗ ΓΥΜΝΗ ΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΣΤΟ ΗΡΩΔΕΙΟ
Θα μπορούσες να πεις τολμηρή τη ματιά του Δημήτρη Παπαϊωάννου στην παράσταση που δημιούργησε για το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Αν όμως έχεις παρακολουθήσει τη δουλειά του, δεν θα σε είχε ξαφνιάσει καθόλου.
«Παίρνεις την πέτρα και γίνεται σώμα. Παίρνεις το σώμα και γίνεται κομμάτια σώματος. Παίρνεις τη σκιά και γίνεται σώμα δίπλα στο σώμα που επιστρέφει πάλι σε αυτό το επίπεδο που σαν παιδιά φανταζόμαστε. Δεν είμαστε ολόκληροι άνθρωποι χωρίς αυτό. Αυτό είναι αλήθεια. Αλλά δεν είμαστε ολόκληροι άνθρωποι αν δεν φανταστούμε. Όλοι μαζί κιόλας. Είναι πολύ σημαντικό πράγμα η λειτουργία αυτή της τέχνης. Σαν το χάδι. Το πιο σημαντικό στη ζωή. Η αρχετυπική μεταμόρφωση. Και η αλχημιστική δύναμη της τέχνης». Με αυτά τα λόγια του Δημήτρη Παπαϊωάννου κλείνει η συλλεκτική έκδοση που πλαισίωσε την εκδήλωση THIS THAT KEEPS ON – a personal archaeology.
Η εμβληματική αυτή παραγωγή δημιουργήθηκε μετά από ανάθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης για να σηματοδοτήσει την έναρξη των εορτασμών για τα 40 χρόνια από την ίδρυσή του. Παρουσιάστηκε στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού για μία και μοναδική fundraising βραδιά, στις 3 Οκτωβρίου 2025.
Η προσωπική αρχαιολογία του Δημήτρη Παπαϊωάννου
Όπως ανέφερε ο Δημήτρης Παπαϊωάννου σε μια συζήτηση με τον Δρ Παναγιώτη Ιωσήφ, Επιστημονικό Διευθυντή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, «η συγκεκριμένη ανάθεση μού δίνει την ευκαιρία να κάνω κάτι που πάντα ήθελα: κάποιες εφευρέσεις που έκανα στο θέατρο – είτε ως οπτικοποιημένες έννοιες είτε ως σωματικές εφευρέσεις – να τις βάλω να κατοικήσουν στο ίδιο σπίτι. Αυτό που κάνω εδώ είναι μια πρώτη προσπάθεια να δω πώς συνδιαλέγονται αυτά τα θραύσματα μεταξύ τους. Είναι, δηλαδή, το πρώτο αποτέλεσμα μιας ανασκαφής στην προσωπική μου αρχαιολογία».
Αν λάβει κανείς υπόψη ότι από τις πιο σημαντικές στιγμές στην πορεία του Δημήτρη Παπαϊωάννου ήταν η Τελετή Έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνα 2004, ίσως περίμενε να αναδυθούν κατά κάποιο τρόπο ειδώλια, όπως είχε γίνει τότε με θεαματικό τρόπο.
Τίποτα τέτοιο δεν συνέβη – για την ακρίβεια, δεν χρησιμοποιήθηκε στην παράσταση ούτε μία εικόνα ειδωλίου, αυτής της αρχετυπικής μορφής που είναι τόσο συνυφασμένη με τον Κυκλαδικό πολιτισμό.
Συνέβησαν όμως πολλά άλλα θαυμαστά, αποδίδοντας στη σκηνή του Ηρωδείου με ποιητικές εικόνες ό,τι ο δημιουργός θεωρεί πως συνιστά την ουσία των Κυκλάδων.
Οι Κυκλάδες του Δημήτρη Παπαϊωάννου
«Έτυχε η ζωή μου – κι οι αγάπες μου – να είναι εκεί», εξήγησε ο Δημήτρης Παπαϊωάννου στη συζήτηση με τον Δρ Ιωσήφ, η οποία είναι διαθέσιμη και στην ιστοσελίδα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. «Είναι για μένα πατρίδα, φαντασιακή πατρίδα. Αυτό το τοπίο. Οι Κυκλάδες είναι σαν κομμάτια σπασμένης πέτρας πάνω σε ένα επίπεδο νερό».
Σύμφωνα με τον ίδιο, το THIS THAT KEEPS ON είναι –όπως κάθε δουλειά του– «μια πορεία για να καταλάβουμε τι είμαστε. Μια αγωνία. Και ένα fantasy ride, ένα λούνα παρκ συνειρμών. Όταν κάτι γίνεται υπερβολικά κατανοητό, φροντίζω να βάλω κάτι που δυναμιτίζει τη γραμμική κατανόηση προς χάριν μιας πρόσκλησης για ονειρική απόλαυση». Λόγω της περίπτωσης, όπως ανέφερε, το έκανε φορώντας τα κυκλαδικά του «ρούχα».
Όποιος έχει παρακολουθήσει τη δουλειά του, σίγουρα αναγνώρισε εικόνες που έχει δει και σε άλλες παραστάσεις του, όπως ο «Εγκάρσιος Προσανατολισμός». Μέχρι να έρθει η ιδέα του φινάλε, ίσως και να σκεφτόταν ότι δεν βλέπει τίποτα ιδιαίτερα καινούργιο – χωρίς αυτό να μειώνει στο ελάχιστο την απόλαυση του υπέροχου αυτού θεάματος. Είμαι σίγουρος ότι αν η παράσταση επαναλαμβανόταν με προσιτά εισιτήρια, θα ήταν sold out για πολλές βραδιές. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Η αναμέτρηση με τις απαρχές του κόσμου
Η έναρξη της παράστασης έφερε έναν εργάτη να σκάβει με αξίνα βίαια τη σκηνή, όπως πιθανότατα έχει συμβεί στο παρελθόν σε παράνομες ανασκαφές, που αποστέρησαν πολλά αρχαιολογικά ευρήματα από το επιστημονικό τους πλαίσιο. Μόνο που τώρα η σκαπάνη δεν έφερε στο φως ένα άγαλμα, αλλά ένα σώμα με σάρκα και οστά – και αναλογίες που πιθανώς θα ζήλευαν οι γλύπτες της αρχαιότητας.
«Είναι η πρόσκληση του παρελθόντος να μιλήσει», ανέφερε ο Δημήτρης Παπαϊωάννου. «Η ανάδυση και η ανασύνθεση έρχονται μετά. Ένα ντυμένο σώμα που μοιάζει, την ώρα που σκάβει, να ξεθάβει τον ίδιο του τον εαυτό· ό,τι μπαίνει μέσα βγαίνει έξω· ενώ θάβεται, αναδύεται. Κι αυτό που αναδύεται είναι μια σκέψη: ένας άνθρωπος αναλογίζεται τις απαρχές του κόσμου και θέλει να μετρηθεί μαζί τους».
«Η εκταφή αυτή είναι ο πολιτισμός που ξεθάβει το αρχέτυπο», είχε πει επίσης. «Είναι το ντυμένο σώμα και το γυμνό σώμα: ένας διάλογος που απαντάται συχνά στη δουλειά μου. Το σύγχρονο μυαλό και η αρχέγονη φύση· για εμάς τους Έλληνες, το παρελθόν και το παρόν μας, η μεγάλη ιστορία μας που είναι θαμμένη από κάτω. Η ελληνική ιστορία σχετίζεται απευθείας με το γυμνό σώμα».
Η αποθέωση του γυμνού
«Η ελληνική μυθολογία δεν ντρέπεται για τη σεξουαλικότητα και το σώμα», πρόσθεσε ο Δημήτρης Παπαϊωάννου. Αν κάποτε επιχειρούσε το γυμνό στις παραστάσεις του να έχει μια διακριτικότητα (θυμάμαι τον ίδιο στο «Για πάντα» να κινείται γυμνός στη σκηνή χωρίς να φαίνεται τίποτα «επίμαχο»), κι αν στους Ολυμπιακούς κάλυψε έντεχνα τη γύμνια της ελληνικής αρχαιότητας για να δημιουργήσει ένα θέαμα κοινής αποδοχής, πλέον έχει κατακτήσει το δικαίωμα να μην τον απασχολούν αυτά.
«Είναι πολύ συγκινητικά τα γυμνά ανθρώπινα σώματα που έχουν προλάβει να ξεχάσουν τη γύμνια τους», ανέφερε ο ίδιος. «Χωρίς πια την ντροπή, χωρίς τη σεξουαλικοποίηση του γυμνού». Στο THIS THAT KEEPS ON το γυμνό έχει μια αφοπλιστική κανονικότητα. Είναι το γυμνό των αγαλμάτων αλλά και των γυμνιστών στις παραλίες των Κυκλάδων.
«Η γενιά μου ήταν μια γενιά χίπικη», εξήγησε ο Δημήτρης Παπαϊωάννου. «Υπάρχουν πολλές γωνιές στις Κυκλάδες που ζήσαμε αυτή την ουτοπία του ελεύθερου σώματος και του απενεχοποιημένου έρωτα και της απλής όμορφης και ανέμελης ζωής. Αυτούς ζωγράφιζα. Έτσι ήμουν».
Σήμερα, κλείνει θα έλεγε κανείς το μάτι σε όσους τον θεωρούν «θεσμικό», κρεμώντας – όπως έκανε στο THIS THAT KEEPS ON – κουδούνια από τα γεννητικά όργανα των δικών του «Σατύρων», ή χρησιμοποιώντας με απόλυτα φυσικό τρόπο στη συζήτηση με τον Επιστημονικό Διευθυντή του Μουσείου λέξεις όπως «κάβλα» και «γαμήσι».
Το θεαματικό φινάλε
Προς το τέλος της παράστασης, η σκηνή του Ηρωδείου είχε μετατραπεί σε μια υδάτινη επιφάνεια, σαν το Αιγαίο με τις διάσπαρτες Κυκλάδες. Και με την ευρηματική χρήση των σκηνικών αντικειμένων, ο Δημήτρης Παπαϊωάννου είχε ορθώσει μπροστά της μια συστάδα βράχων που θα μπορούσαν να έχουν ξεπηδήσει από μια ηφαιστειακή έκρηξη, για να γίνουν «κερκίδες» ενός θεαματικού ηλιοβασιλέματος.
«Στα πιο μακρινά μέρη, τα δυσπρόσιτα από τον πολιτισμό, είναι το ηλιοβασίλεμα το θέατρο: κάθε μέρα μια άλλη παράσταση φωτός», είπε ο δημιουργός. «Μαζεύονται οι άνθρωποι και κοιτούν. Το ηλιοβασίλεμα. Είναι από τις ωραιότερες στιγμές που μπορείς να ζήσεις. Γυμνός σε ένα ζεστό, φιλόξενο μέρος, μέσα στην ομορφιά, να βλέπεις το φως να πέφτει. Εγώ το έχω ζήσει στις Κυκλάδες. Η γλυκιά ζέστη και η φιλική θάλασσα. Και το φως που φεύγει. Είναι για μένα πάντα μία επιστροφή στην πατρίδα».
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
