Ο «ΕΓΚΑΡΣΙΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ» ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΚΑΙ Η ΑΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

O «Εγκάρσιος Προσανατολισμός» του Δημήτρη Παπαϊωάννου έφερε στη σκηνή της Στέγης μια παράσταση για τις μεγάλες αγωνίες και τις μικρές χαρές της ζωής.

Οι παραστάσεις του Δημήτρη Παπαϊωάννου γίνονται sold out πριν καλά καλά αρχίσει η προπώληση. Η τωρινή, που παρουσιάζεται στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Ο τίτλος της είναι «Εγκάρσιος Προσανατολισμός» και είχα διαβάσει αρκετές φορές τι σημαίνει μέχρι να εντυπωθεί στον εγκέφαλό μου (είναι η έλξη που νιώθουν τα έντομα προς το φως από φυσικού τους).

Δεν ήθελα να ξέρω τίποτα περισσότερο πριν πάω. Ήθελα απλώς να αφεθώ στη θέση του θεατή και να «τεστάρω» το θέαμα με ένα και μοναδικό κριτήριο: Αν θα με συγκινήσει.

Στις παραστάσεις χορού, ειδικά σύγχρονου και χωρίς ένα συμπαγές μουσικό έργο να σε συνεπαίρνει, μπορεί να μείνεις να αναρωτιέσαι ποιο είναι το νόημα αυτού που βλέπεις. Κάποιες φορές, εκτιμάς τη δεινότητα των χορευτών αλλά φεύγεις με αυτή την απορία. Άλλες, όμως, νιώθεις να συντονίζεται με ό,τι συμβαίνει στη σκηνή. Νιώθεις πως η παράσταση σου λέει κάτι – κάτι που ενδεχομένως ο δημιουργός να μην εννοεί ακριβώς όπως εσύ το καταλαβαίνεις, αλλά αυτό «ακούς» και σε συγκινεί με τον τρόπο του. Έτσι ένιωσα στον «Εγκάρσιο Προσανατολισμό». Και έφυγα νιώθοντας τυχερός που τον είδα.

© Julian Mommert

Ο «Εγκάρσιος Προσανατολισμός» και οι κοσμογονίες του

Δυο κατευθύνσεις πήρε μέσα μου η παράσταση: Από τη μία, είχα την αίσθηση πως παρακολουθώ την εξέλιξη του κόσμου, από το «Big Bang» ενός ελαττωματικού λαμπτήρα φθορισμού προς την εμφάνιση ζωής στον πλανήτη, την εξέλιξη των ειδών, την άνοδο και την πτώση του ανθρώπινου είδους – μέχρι να επέλθει πάλι μια κοσμογονία εξισορροπητική. Από την άλλη, ένιωθα πως βλέπω τον κύκλο της ζωής ενός ανθρώπου, με όλες τις κατραπακιές και τις αγωνίες που του επιφυλάσσει αυτό το «ταξίδι».

© Julian Mommert

Ναι, κυριάρχησε πολλές στιγμές η αίσθηση της αγωνίας. Την απάλυνε η εντύπωση ότι υπήρχαν διάσπαρτες μικρές χαρές, λίγο πολύ όπως συμβαίνει στη ζωή στ’ αλήθεια. Χαρές που μπορεί να κρύβουν κάποτε και μόχθο. Σε μια ανέμελη σκηνή, που ήταν σαν να βλέπεις ένα παιχνίδι φίλων στην ακροθαλασσιά, έπρεπε να ισορροπήσουν μετακινώντας έναν «ογκόλιθο». Σαν την προσπάθεια που πρέπει να καταβάλεις σε μια σχέση, σαν τα εμπόδια που πρέπει να υπερπηδήσεις για να έρθει η στιγμή που θα πάρεις μια μεγάλη ανάσα.

Η υπέροχη πρώτη ύλη

Στα μάτια μου είδα εξωγήινους και πρωτόπλαστους. Τη γέννηση και τον θάνατο. Την αψεγάδιαστη ομορφιά της νιότης και τον αναπόφευκτο ερχομό του γήρατος. Τον έρωτα και την κακοποίηση. Τον Θησέα και τον Μινώταυρο. Ερμαφρόδιτα πλάσματα – ή μήπως προϊστορικά είδη; Είδα να χτίζεται ένας σημερινός «πύργος της Βαβέλ», με τους ρυθμούς που καταπίνουν τους ανθρώπους. Και να γκρεμίζονται όλα σαν σε κατακλυσμό, με το νερό να φέρνει κάθαρση και ηρεμία.

© Julian Mommert

Θυμάμαι σε παλαιότερη παράσταση του Παπαϊωάννου να δημιουργούν οι χορευτές κλασικά έργα τέχνης, σαν ταμπλό βιβάν. Ο «Εγκάρσιος Προσανατολισμός» (που γεννήθηκε στο στούντιο που έχει δημιουργήσει ο Δημήτρης Παπαϊωάννου στο Μέγαρο Μουσικής, στο πλαίσιο residency) είχε και τέτοιες στιγμές, αλλά πιο αφαιρετικές. Είχε και υπέροχες «ψευδαισθήσεις», όπως ο κολυμβητής που «καταδύεται» στον βυθό και το «νερό» που αναπηδά πάνω του όταν βγαίνει.

Τα ίδια τα σώματα των χορευτών ήταν λες κι είχαν βγει από πίνακες ζωγραφικής, λες κι είχαν ξαναπεράσει από τη Γη πριν από αιώνες και κάποιοι μεγάλοι δημιουργοί τα αποτύπωσαν στους καμβάδες που βλέπεις τώρα σε κορυφαία μουσεία του κόσμου.

Ο ευνουχισμός

Υπήρχε μια σκηνή που δεν άφηνε περιθώρια για παρερμηνείες: Έδειχνε έναν ευνουχισμό. Μετά την παράσταση, αναζήτησα συνεντεύξεις του Δημήτρη Παπαϊωάννου και βρήκα την εξήγηση σε μία που είχε δώσει στον Βλάση Κωστούρο για τη Vogue, πριν ακόμη ο «Εγκάρσιος Προσανατολισμός» αποκτήσει τίτλο.

«Το έργο γεννήθηκε από ένα σοκ που βίωσα πρόσφατα, όταν ο πατέρας μου πέρασε μια σύντομη αλλά σοβαρή περιπέτεια υγείας, κατά τη διάρκεια της οποίας τον είδα ξαφνικά να γίνεται πάρα πολύ γέρος», είχε πει στο τεύχος Μαρτίου του ’20. «Ενώ ήταν ταύρος, τον είδα να πέφτει. Αυτή η εικόνα με έβαλε σε σκέψεις σκοτεινές. Κατάλαβα ότι έρχεται η σειρά μου, ότι ως γιος είμαι το κομμάτι μιας παράξενης διαδοχής».

«Αν είσαι υγιής πατέρας, προετοιμάζεις τον γιο σου να σε σκοτώσει. Με την ευρεία έννοια, προετοιμάζεις το καινούργιο να σε σκοτώσει. Ακριβέστερα, παραδέχεσαι ως διάδοχο αυτόν που μπορεί, με την αξία του να σε ξεπεράσει».

Κι αν δεν είσαι υγιής πατέρας; «Τον ευνουχίζεις», είχε απαντήσει.

«Εγκάρσιος Προσανατολισμός» και «Για Πάντα»

Η αίσθηση που μου άφησε ο «Εγκάρσιος Προσανατολισμός» μού θύμισε μια άλλη, πολύ διαφορετική παράσταση του Δημήτρη Παπαϊωάννου, το «Για Πάντα». Ήταν, αν θυμάμαι καλά, η τελευταία που έκανε με την Ομάδα Εδάφους πριν από τις Τελετές των Ολυμπιακών του 2004.

Σε μια σκηνή ο ίδιος, γυμνός, κυλούσε σε έναν διάδρομο ενώ γιατροί και νοσοκόμες έκαναν στο σώμα του ενέσεις, έβαζαν ορούς και δεν θυμάμαι κι εγώ τι άλλο. Ήταν πριν από 20 χρόνια, που γεφυρώθηκαν στο μυαλό μου με τον «Εγκάρσιο Προσανατολισμό» χάρη στην ίδια αίσθηση της αγωνίας για το ευάλωτο του ανθρώπου και τις δοκιμασίες που τον περιμένουν στην πορεία της ζωής του. Ευτυχώς, διάσπαρτες τον περιμένουν και μικρές χαρές. Όπως τέτοιες μεγάλες παραστάσεις.