«ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΥΝ»: ΜΙΑ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗΣ

Η παράσταση «Οι γυναίκες επιστρέφουν», από την πλατφόρμα ΣΕΖΟΝ Γυναίκες, βασίστηκε σε αυθεντικές μαρτυρίες για να ρίξει φως σε μια άγνωστη εποποιία γυναικών στην Κύπρο μετά την τουρκική εισβολή.

Δύο εποποιίες εύψυχων γυναικών. Η μία στην Κύπρο, μετά την εισβολή της Τουρκίας. Η άλλη στην Αργεντινή του δικτάτορα Βιντέλα (1976-1983). Η πρώτη παραμένει σχεδόν άγνωστη για μας τους Ελλαδίτες. Και αγνοημένη.

Ίσως γιατί ξεχνάμε ότι εκεί ζει ένα κομμάτι του Ελληνισμού που ήθελε την Ένωση με την Ελλάδα, όπως κατέδειξε το δημοψήφισμα του 1950. Ίσως γιατί τα σχολικά μας βιβλία γράφουν ελάχιστα για την προσφορά του Κυπριακού Ελληνισμού στους εθνικούς αγώνες (1821, 1940). Ίσως γιατί η Κύπρος… πέφτει μακριά.

Η παράσταση «Οι γυναίκες επιστρέφουν», ενταγμένη στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, ήρθε από την Κύπρο και υπενθυμίζει την εποποιία μιας δράκας γυναικών. Το υλικό της παράστασης είναι προϊόν διετούς έρευνας από την πλατφόρμα ΣΕΖΟΝ Γυναίκες.

Και τι υλικό! Αυθεντικές μαρτυρίες από γυναίκες που συμμετείχαν στο εγχείρημα για ειρηνικές πορείες προς τα Κατεχόμενα, με στόχο να ευαισθητοποιήσουν τη διεθνή κοινή γνώμη για το θέμα των Αγνοουμένων, για το δικαίωμα να επιστρέψουν στον τόπο που γεννήθηκαν και εν γένει για τις επιπτώσεις της τούρκικης εισβολής.

Σκηνή από την παράσταση «Οι γυναίκες επιστρέφουν». © Σωκράτης Σωκράτους

Γυναίκες με πείσμα και αποφασιστικότητα, που τα κατάφεραν. Μετά την πρώτη πορεία το 1975 προς την Αμμόχωστο, στην οποία μετέσχον 30.000 γυναίκες –πολλές από το εξωτερικό–,τα θερμά μηνύματα συμπαράστασης καθώς και ψηφίσματα (π.χ. από το Ευρωκοινοβούλιο) συντήρησαν επί χρόνια τη διεθνοποίηση του εγχειρήματος.

Οι γυναίκες σπάνε τα δεσμά

Ο τρόπος που οργανώθηκε και λειτούργησε ο πυρήνας των Γυναικών αυτών παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Ιδού ορισμένα στοιχεία όπως «κατατέθηκαν» στην παράσταση:

• Η πρωτοβουλία αναπτύχθηκε σε μια εξόχως πατριαρχική κοινωνία. Όμως –κι αυτό ήταν μια ευχάριστη έκπληξη– οι άντρες (σύζυγοι, αδέλφια, συγγενείς, φίλοι) όχι μόνο δεν εναντιώθηκαν στο εγχείρημα, αλλά προέτρεπαν τις γυναίκες να συνεχίσουν και επιδοκίμαζαν τον αγώνα τους.
• Αντιθέτως, σύσσωμο το πολιτικό δυναμικό της Κύπρου καθώς και τα μίντια τήρησαν εντελώς αρνητική στάση, θεωρώντας ότι το (ακομμάτιστο) αυτό κίνημα δημιουργεί προβλήματα στις διεθνείς προσπάθειες να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες της εισβολής.
  Φυσικά, δεν έλειψαν ειρωνείες και απαξιωτικά σχόλια σχεδόν από το σύνολο των Μέσων Ενημέρωσης. Όμως ούτε η εχθρική αυτή αντιμετώπιση αναχαίτισε τις Γυναίκες, ούτε ο κίνδυνος να συλληφθούν από την Αστυνομία και τις δυνάμεις Κατοχής.
• Από την πρώτη στιγμή δηλώθηκε ότι το δικαίωμα να επιστρέψουν στον τόπο που γεννήθηκαν έχουν και οι Τουρκοκύπριοι. Κι έτσι δεν είναι τυχαίο ότι τον αγώνα των Ελληνοκυπρίων γυναικών χαιρέτισαν και αρκετές Τουρκοκύπριες.

Ελληνοκύπρια μητέρα σε διαδήλωση στη Λευκωσία το 1975, κρατώντας φωτογραφία του αγνοούμενου γιου της. © AP Photo/BA

Οι πορείες και η κατάληψη της Ακρόπολης

Την ιδέα για τον συγκεκριμένο αγώνα είχε μια Εγγλέζα, η Helen, ογκολόγος το επάγγελμα, που είχε παντρευτεί Έλληνα της Κύπρου και κατοικούσαν στην Αμμόχωστο.

Ο θάνατος του συζύγου της κατά την εισβολή ώθησε την Helen να συζητήσει το εγχείρημα «της επιστροφής» με άλλες γυναίκες. Βρήκε θερμή ανταπόκριση. Αποφασίστηκε να τηρηθεί μυστικότης κατά την προετοιμασία και να είναι απολύτως ειρηνικές οι πορείες.

Πορείες ήσυχες, χωρίς συνθήματα και κραυγές, ακόμη κι όταν αντιμετώπιζαν την άρνηση των δυνάμεων του ΟΗΕ να προχωρήσουν πέρα από την ουδέτερη ζώνη και τη γραμμή αντιπαράταξης.

Εννοείται ότι αψηφούσαν τον κίνδυνο να συλληφθούν από τις κατοχικές δυνάμεις, οι οποίες ήταν σε επιφυλακή για να τις εμποδίσουν και να τις συλλάβουν.

Σκηνή από την παράσταση «Οι γυναίκες επιστρέφουν». © Σωκράτης Σωκράτους

Κάποια στιγμή, το 1988, οι Γυναίκες αποφάσισαν να έρθουν στην Αθήνα και να καταλάβουν την Ακρόπολη ώστε να γίνει ευρύτερα γνωστός ο αγώνας τους. Όμως δεν ήταν αυτός ο κύριος λόγος: ήταν η επίσκεψη του Οζάλ στην Ελλάδα και οι συνομιλίες με τον τότε πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου, που θα αφορούσαν και το Κυπριακό.

Η κατάληψη έγινε. Αλλά οι Γυναίκες αντιμετωπίστηκαν με ιδιαίτερη σκληρότητα από την ελληνική Αστυνομία, γεγονός που ανάγκασε την Μελίνα Μερκούρη να αποδοκιμάσει την συμπεριφορά της Αστυνομίας.

Θυμήσου την Αργεντινή

Η παράσταση στην κατάμεστη αίθουσα άρχισε με αναφορά στην εποποιία των γυναικών της Αργεντινής. Επρόκειτο για απλή αναφορά-υπόμνηση. Αλλά ήταν αφορμή να θυμηθούμε τα γεγονότα ή να τα ψάξουν αργότερα όσοι τα αγνοούσαν. Ιδού εν τάχει:

Στην Αργεντινή του δικτάτορα Βιντέλα (1976-1983) μια χούφτα γυναίκες διαδήλωναν κάθε Πέμπτη στην Πλατεία του Μαΐου, όπου βρίσκεται το προεδρικό Μέγαρο.

Οι «Μητέρες της Πλατείας του Μαΐου» διαδηλώνουν στο Μπουένος Άιρες τον Δεκέμβριο του 1979. © Eduardo Di Baia/AP Photo

Οι ψυχωμένες γυναίκες –«Μητέρες της Πλατείας του Μαΐου» τις αποκαλούσαν– αψηφώντας τη στυγνή χούντα του Βιντέλα απαιτούσαν να μάθουν για την τύχη των χιλιάδων αγνοουμένων τους οποίους είχε συλλάβει το καθεστώς και, όπως αποδείχτηκε, είχε δολοφονήσει.

Σημειωτέον ότι τότε αρκετά ΚΚ, μεταξύ των οποίων και το ΚΚΕ, θεωρούσαν… κεντρώα τη δικτατορία του Βιντέλα, λόγω των καλών σχέσεων της Αργεντίνικης χούντας με την Σοβιετική Ένωση. Αργότερα, το ΚΚΕ προέβη σε ειλικρινή αυτοκριτική για το ατόπημα αυτό.

Την πρώτη διαμαρτυρία ξεκίνησαν 14 γυναίκες –απολίτικες νοικοκυρές– που είχαν χάσει τα παιδιά τους. Σύντομα διευρύνθηκε ο κύκλος των Γυναικών που διαδήλωναν ειρηνικά.

Οι «Μητέρες της Πλατείας του Μαΐου» σε διαδήλωση στις 8 Δεκεμβρίου 1983. © Eduardo Di Baia/AP Photo

Αργότερα, παρά τη δολοφονία τριών γυναικών του κινήματος, τις φυλακίσεις και τις διώξεις άλλων, οι «Μητέρες της Πλατείας του Μαΐου» συνέχισαν τον αγώνα τους και συγκέντρωσαν το υφήλιο ενδιαφέρον.

Και δεν σταμάτησαν ούτε όταν έπεσε η δικτατορία. Αξίωναν –και το πέτυχαν– να οδηγηθούν σε δίκη οι ιθύνοντες της χούντας, καθώς και τα τσιράκια τους (βασανιστές, δολοφόνοι κ.ά.).

Δύο συγκλονιστικές στιγμές

Επιστροφή στην παράσταση. Λιτό σκηνικό, βίντεο από τις πορείες των Γυναικών και εξαιρετικές ερμηνείες από τον γυναικείο θίασο. Βοήθησε λειτουργικά η επιλογή να απευθύνονται στο κοινό, υποδυόμενες γυναίκες που συμμετείχαν στο εγχείρημα.

Συνομιλούσαν μεταξύ τους αποδίδοντας γεγονότα, δυσκολίες, εντάσεις και πολλά αξιοσημείωτα περιστατικά. Επιλέξαμε δύο από αυτά. Που δύσκολα θα διαγραφούν από τη μνήμη μας.

Το πρώτο: Σε μια από τις πορείες προσχωρεί στον πυρήνα των Γυναικών που βάδιζαν σιωπηλές μια γυναίκα που κρατούσε στα χέρια της μια πλαστική σακούλα. Δεν την είχαν ξαναδεί.

Τότε, μία από τις Γυναίκες τη ρώτησε χαμηλόφωνα γιατί κουβαλάει τη σακούλα μαζί της. «Έχω μέσα ρούχα κι άλλα πράγματα για τον γιο μου. Θα τα χρειαστεί»… Ο γιος της ήταν Αγνοούμενος. Αλλά η μάνα του ήλπιζε ότι κάποτε θα βρεθεί και θα τον συναντήσει…

Σκηνή από την παράσταση «Οι γυναίκες επιστρέφουν». © Σωκράτης Σωκράτους

Το δεύτερο: Μετά από μια πορεία, κάποιες γυναίκες κατέφυγαν στην εκκλησία της Αγίας Μαρίνας. Προσευχήθηκαν για την σωτηρία τους και έφυγαν γρήγορα για να μην τις συλλάβουν οι Τούρκοι. Φεύγοντας, ορισμένες έκοψαν κλωναράκια από ένα λουλούδι που ονομάζεται Υπομονή (ενδημεί στην Κύπρο).

Όμως στη βιασύνη τους έπεσαν από τα χέρια τους τα κλωναράκια. Αλλά μια από αυτές σταμάτησε, γύρισε πίσω, πήρε ένα και επιστρέφοντας στο σπίτι της το φύτεψε. «Αν αυτό πιάσει, θα΄ χω κι εγώ υπομονή», είπε μέσα της...

Έτσι κλείνει η παράσταση. Μια φροντισμένη παράσταση μνήμης και γυναικείας χειραφέτησης που καθήλωσε το κοινό. Δεν ήταν τυχαίο το θερμό χειροκρότημα, ούτε τα δακρυσμένα μάτια αρκετών
θεατών…

Για την ιστορία: Σκηνοθέτις της παράστασης «Οι γυναίκες επιστρέφουν», η Μαγδαλένα Ζήρα. Μαζί με την Νέδη Αντωνιάδη μελέτησαν το υλικό (μαρτυρίες κλπ) και το απέδωσαν πιστά. Παίζουν: Νέδη Αντωνιάδη, Σοφία Καλλή, Γιόλα Κλείτου, Ζωή Κυπριανού, Ιωάννα Παπαμιχαλοπούλου και Μαρί Χατζηχριστοδούλου.

ΥΓ: Το σημερινό σημείωμα αφιερώνεται στην Ελένη, στη Σοφία, στον Σωτήρη και στον Σάββα.