ΤΙ ΘΑ ΣΥΜΒΕΙ ΑΝ Η ΡΩΣΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΕΙ ΠΥΡΗΝΙΚΑ ΟΠΛΑ

Ο πόλεμος στην Ουκρανία αναζωπύρωσε τον φόβο ότι η Ρωσία μπορεί να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Αυτό στάθηκε αφορμή για μια μελέτη που έφερε στο φως κάποια νέα δεδομένα, αλλά επιβεβαίωσε και μια ζοφερή πραγματικότητα.

«Θέλουν να μας επιβάλουν στρατηγική ήττα, θέτουν ως στόχο τις πυρηνικές μας βάσεις, για τον λόγο αυτόν, είμαι αναγκασμένος να ανακοινώσω σήμερα ότι η Ρωσία διακόπτει την συμμετοχή της στην συνθήκη για τα στρατηγικά επιθετικά όπλα». Τάδε έφη Βλαντίμιρ Πούτιν, στις 21 Φεβρουαρίου 2023. Ήταν στο πλαίσιο του καθιερωμένου ετήσιου διαγγέλματός του προς το Έθνος, ενώπιον του ρωσικού κοινοβουλίου. Η συνθήκη στην οποία αναφέρθηκε είναι η New START, που είχε τεθεί σε ισχύ το 2011 μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, με στόχο τον περιορισμό των στρατηγικών πυρηνικών οπλοστασίων των δύο πλευρών.

Αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί το «κερασάκι στην τούρτα» της όλης συζήτησης για την πιθανότητα χρήσης πυρηνικών όπλων, που ξεκίνησε πριν ακόμα εκδηλωθεί η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Περισσότερο από έναν χρόνο τώρα, ο κίνδυνος μιας τέτοιας επίθεσης πλανάται όχι μόνο πάνω από την Ουκρανία αλλά από ολόκληρη την ανθρωπότητα, καθώς οι συνέπειες θα είναι ανυπολόγιστες σε πολλά επίπεδα.

Μιλάω για όλα αυτά με τον Δημήτρη Δρικάκη, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Λευκωσίας, ο οποίος συνυπογράφει με τον Ιωάννη Κοκκινάκη μια μελέτη με τίτλο «Ο αντίκτυπος μιας πυρηνικής έκρηξης σε ανθρώπους σε εσωτερικούς χώρους». Δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση Physics of fluids στα μέσα Ιανουαρίου 2023 και –αν κάποιος θέλει να δει τη θετική πλευρά των συμπερασμάτων της– έδειξε υπό ποιες προϋποθέσεις κάποιος θα μπορούσε να σωθεί πέρα από τη ζώνη της απόλυτης καταστροφής. Μόνο που αυτή η «θετική πλευρά» είναι σταγόνα σε έναν πολύ ζοφερό ωκεανό.

Ο καθηγητής Δημήτρης Δρικάκης.

Μηχανολόγος-μηχανικός, με ειδίκευση στον τομέα της ρευστοδυναμικής και της υπολογιστικής επιστήμης, ο Δημήτρης Δρικάκης είναι ιδρυτής του Ινστιτούτου Προηγμένης Μοντελοποίησης και Προσομοίωσης (Institute for Advanced Modelling and Simulation). Όπως μου εξηγεί με πολύ απλά λόγια, η ρευστομηχανική ή ρευστοδυναμική μελετά ό,τι ρέει, από τον αέρα και το νερό μέχρι την κυκλοφορία του αίματος στις φλέβες μας. Με τη συνεισφορά και άλλων επιστημών και τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης, φτάνουμε στην Υπολογιστική Ρευστομηχανική, που μπορεί να μας δώσει μια προσομοίωση για το τι θα σήμαινε μια επίθεση με βαλλιστικό πύραυλο εξοπλισμένο με πυρηνικές κεφαλές. Ένα σύγχρονο όπλο, από αυτά που είναι γνωστό ότι περιλαμβάνονται στο ρωσικό οπλοστάσιο.

– Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο θέμα τη δεδομένη στιγμή;

Το έναυσμα για να γίνει αυτή η εργασία δόθηκε με την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία και τη ρητορική που υπήρχε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, καθώς διάφορες πλευρές έλεγαν ότι θα χρησιμοποιηθούν πυρηνικά όπλα. Τις δεκαετίες του ’50, του ’60 και του ’70 είχαν μελετηθεί εκτενώς οι κίνδυνοι από τη χρήση πυρηνικών όπλων, αλλά με τις συμφωνίες που ακολούθησαν για την παύση των πυρηνικών δοκιμών και τον περιορισμό των πυρηνικών εξοπλισμών άρχισε να κατευνάζεται κάπως ο φόβος ότι θα χρησιμοποιηθούν. Δεν σταμάτησαν βέβαια να υπάρχουν πυρηνικά οπλοστάσια, απλώς δεν υπήρχε αυτή η ρητορική που αναπτύχθηκε τους τελευταίους 16 μήνες.

Αλληλουχία φωτογραφιών από τα στρατιωτικά αρχεία των ΗΠΑ, τραβηγμένων με αυτόματη μηχανή σε απόσταση 6 μιλίων μακριά από την πρώτη δοκιμή ατομικής βόμβας, που πραγματοποιήθηκε στο Αλαμογκόρντο, στο Νέο Μεξικό, στις 16 Ιουλίου 1945. Στις 6 και στις 9 Αυγούστου της ίδιας χρονιάς, οι ΗΠΑ έριξαν τις ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι αντίστοιχα. © U.S. Army/AP Photo

– Έχετε εικόνα για πόσα πυρηνικά όπλα μιλάμε σήμερα στον κόσμο;

Υπάρχουν αυτές οι πληροφορίες στο ίντερνετ. Χωρίς να θυμάμαι απέξω τα νούμερα, μπορώ να πω ότι είναι αρκετά για να καταστρέψουν τον πλανήτη πάρα πολλές φορές. Όταν έχεις πυρηνικά όπλα, από ένα σημείο και μετά ο ακριβής αριθμός δεν έχει κανένα νόημα. Το θέμα είναι ότι κάποιες χώρες, όπως η Ρωσία, φτιάχνουν καινούργιες πυρηνικές κεφαλές. Και, όταν υπάρχει η ρητορική ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάποιο τέτοιο όπλο, η κατάσταση γίνεται αρκετά δύσκολη και αβέβαιη.

– Τι θα συμβεί αν χρησιμοποιηθεί σήμερα ένα πυρηνικό όπλο;

Μια πυρηνική έκρηξη, ανάλογα με το μέγεθός της, σε κάποια ακτίνα θα καταστρέψει τα πάντα. Πέρα από αυτήν την ακτίνα, υπάρχει μία ζώνη στην οποία δεν θα καταστραφούν όλα τα κτήρια. Κάποια κτήρια που έχουν καλή αντοχή θα παραμείνουν στη θέση τους και οι άνθρωποι που είναι σε αυτά έχουν μία πιθανότητα να επιβιώσουν. Και υπάρχει μια τρίτη ζώνη όπου οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να επιβιώσουν.

Στη ζώνη της απόλυτης καταστροφή, είναι τόσο δυνατή η ακτινοβολία και η θερμότητα, που θα πεθάνεις. Όταν είσαι στη ζώνη που εμείς μελετήσαμε, την αμέσως επόμενη, και είσαι μέσα σε ένα κτήριο το οποίο θα αντέξει από την έκρηξη, κάναμε δύο διαπιστώσεις: Πρώτον, ότι έχεις μια πιθανότητα να σωθείς, εάν πας σε ορισμένα σημεία του κτηρίου. Γιατί, τι γίνεται; Το κρουστικό και το ωστικό κύμα έρχεται, σπάει τα παράθυρα και μπαίνει μέσα, αλλά από κει και πέρα διαδίδεται με έναν τρόπο πολύπλοκο. Κάποια σημεία θα έχουν μεγαλύτερη φθορά, κάποια λιγότερη, και βρήκαμε ότι αυτά τα σημεία μπορείς, ας πούμε, να τα προβλέψεις.

Το δεύτερο –που είναι πολύ σημαντικό και δεν το περιμέναμε ούτε εμείς– είναι ότι η δύναμη του ανέμου πίσω από το ωστικό κύμα είναι αυτή που πιθανότατα θα σε σκοτώσει. Γιατί είναι πολλαπλάσια από το βάρος σου, που σημαίνει ότι μπορεί να σε πάρει να σε πετάξει σε έναν τοίχο και να σε διαλύσει.

Στη μελέτη μας δείξαμε σε ποια σημεία εντός του κτηρίου μπορεί κάποιος να σωθεί. Βέβαια, θα υπάρχουν και οι επιπτώσεις από την ακτινοβολία, αλλά το κοιτάς ένα βήμα τη φορά. Δηλαδή, αν σωθείς σε πρώτη φάση, μπορείς μετά να μετακινηθείς αρκετά χιλιόμετρα μακριά.

– Διάβασα ότι μιλάμε για ένα περιθώριο 5 με 10 δευτερολέπτων για να προφυλαχτείς.

Ναι, έχεις λίγα δευτερόλεπτα για να φτάσεις στα πιο προφυλαγμένα σημεία. Σε μια πυρηνική έκρηξη, θα δεις μακριά ένα φως –πριν προλάβεις να ακούσεις τίποτα– και θα έχεις στη διάθεσή σου κάποια δευτερόλεπτα  για να πας είτε σε ένα δωμάτιο χωρίς ανοίγματα είτε σε κάποια γωνία, όπου μειώνεται η ένταση του ωστικού κύματος και η δύναμη του ανέμου. Όταν δεις αυτό το φως, θα πρέπει να τρέξεις αμέσως. Αν ξέρεις τι πρέπει να κάνεις, δεν είναι λίγος ο χρόνος. Μπορείς να προφυλαχθείς. Αλλά σίγουρα είναι λίγος σε απόλυτη τιμή.

Συντρίμμια στη Χιροσίμα, μετά τη ρίψη της ατομικής βόμβας στις 6 Αυγούστου 1945, ισχύος μεγαλύτερης από 20.000 τόνους ΤΝΤ. © AP Photo

– Μπορούμε να δώσουμε μια τάξη χιλιομετρική μεγέθους για την έκταση που θα έχουν οι ζώνες της καταστροφής;

Εξαρτάται από την έκρηξη. Η έκρηξη που μελετήσαμε ήταν περίπου 750 κιλοτόνων. Σε μια τέτοια έκρηξη δημιουργείται μια πύρινη σφαίρα που μπορεί να φτάσει περίπου τα 12 χιλιόμετρα. Στα πρώτα δύο χιλιόμετρα μιλάμε για την απόλυτη καταστροφή. Από τα 4 χιλιόμετρα και μετά θα έχουμε αυτό που λέμε το moderate blast damage ή medium damage ζώνη. Εκεί μπορεί να αντέξουν κάποια κτήρια.

Γενικά, υπάρχει μία ζώνη στην οποία δεν μπορείς να σωθείς, μία ζώνη στην οποία έχεις πιθανότητα να σωθείς και υπάρχει μία τρίτη στην οποία έχεις μεγαλύτερη πιθανότητα να σωθείς. Εξαρτάται από το τι πυρηνικό όπλο θα χρησιμοποιήσει ο επιτιθέμενος. Γιατί οι σύγχρονοι βαλλιστικοί πύραυλοι μπορούν να μεταφέρουν πολλές πυρηνικές κεφαλές.

– Τα συμπεράσματά σας είναι κάτι που μπορεί να ληφθεί υπόψη, ας πούμε, και για την κατασκευή κτηρίων;

Ναι, βέβαια. Δεν μελετήσαμε πώς θα γίνει μία κατασκευή καλύτερη, αλλά σίγουρα ξέρουμε ότι όταν έχεις ενισχυμένο σκυρόδεμα, και συνδυασμό σκυροδέματος με μεταλλικές ράβδους ή ανθρακονήματα, τέτοια κτήρια είναι πολύ ισχυρά. Βέβαια, κανένας δεν θα κάνει ένα κτήριο που να αντέχει σε πυρηνική έκρηξη συγκεκριμένα – αν και δεν ξέρεις στο μέλλον τι μπορεί να γίνει. Στη δεκαετία του ’50 φτιάχνανε τα λεγόμενα bunkers, υπόγεια καταφύγια στα οποία πήγαινε ο κόσμος να κρυφτεί, μάλιστα κάποιοι πλούσιοι έφτιαχναν τέτοιους χώρους και στα σπίτια τους. Αλλά μπορεί να υπάρξει πρόβλεψη στον σχεδιασμό ενός κτηρίου για πιο προφυλαγμένα σημεία.

Δύο γυναίκες επιδεικνύουν καταφύγιο για «οικογενειακή χρήση» στο Μιλγουόκι των ΗΠΑ, 12 Σεπτεμβρίου 1958. © AP Photo

Υπάρχει όμως και κάτι άλλο εξαιρετικά σημαντικό: Εμείς θέλαμε να δείξουμε στην επιστημονική κοινότητα και σε αυτούς που παίρνουν τις αποφάσεις ότι ο πυρηνικός πόλεμος δεν είναι αστείο. Οι άνθρωποι τείνουμε να έχουμε βραχυπρόθεσμη μνήμη. Ξεχνάμε το τι έγινε το ’50, το ’60 – κυρίως οι νέες γενιές δεν έχουν ιδέα τι συνέβαινε τότε. Αυτό που θα γίνει είναι ένας Αρμαγεδδών και πρέπει να το καταλάβουν και οι πολιτικοί. Γιατί οι περισσότεροι από αυτούς που παίρνουν τις αποφάσεις δεν έχουν ιδέα τι σημαίνει ένας πυρηνικός πόλεμος, ποια θα είναι η επίδραση. Πρέπει όλοι να κάνουμε προσπάθειες να μη γίνει. Αυτό είναι το βασικό μήνυμα που εγώ προσωπικά θέλω να περάσω στον κόσμο, ως επιστήμονας ερευνητής.

Υπάρχουν και άλλα πράγματα που μπορούμε να πούμε, π.χ. για το πυρηνικό εργοστάσιο που φτιάχνεται στην Τουρκία. Εκεί δεν μιλάμε για όπλα, αλλά ενέχει μεγάλους κινδύνους, όπως μια αστοχία της κατασκευής – είδαμε τι έγινε στους πρόσφατούς σεισμούς. Όταν έχεις ένα πυρηνικό εργοστάσιο, αυξάνεται πολλαπλώς ο κίνδυνος για το τι μπορεί να συμβεί. Είναι πολύ σοβαρά θέματα, που ο κόσμος δεν τα παίρνει σοβαρά, οι πολιτικοί δεν τα παίρνουν σοβαρά, η κοινωνία γενικότερα τα αγνοεί, αλλά όταν συμβούν θα είναι καταστροφικά σε βαθμό που δεν περιγράφεται.

Το πυρηνικό μανιτάρι στο Ναγκασάκι. © U.S. Army Signal Corps/AP Photo

– Οπότε μιλάμε και για κινδύνους σε σχέση με μια ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας.

Ναι. Εγώ προσωπικά είμαι υπέρ της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας. Είναι από τις πιο πράσινες μορφές ενέργειας, εφόσον μεταχειρίζεσαι κατάλληλα τα πυρηνικά απόβλητα. Αλλά είναι διαφορετικό όταν φτιάχνονται πυρηνικοί αντιδραστήρες από μία χώρα όπως η Γαλλία και διαφορετικό όταν φτιάχνονται από ανθρώπους στην Τουρκία. Δεν είναι μόνο η τεχνογνωσία που απαιτείται για την κατασκευή, είναι και η συντήρηση και η λειτουργία. Σε μια χώρα όπως είναι τώρα η Τουρκία, δεν νομίζω ότι μπορούμε να έχουμε τέτοια εμπιστοσύνη.