ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΓΚΙΛΓΚΑΜΕΣ: ΤΙ ΜΑΣ ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ ΠΟΥ ΓΡΑΦΤΗΚΕ ΠΟΤΕ

Χίλια πεντακόσια χρόνια πριν από τα ομηρικά έπη, το πρώτο σημαντικό λογοτεχνικό κείμενο στην ιστορία μαρτυρά την αιώνια ανάγκη του ανθρώπου για αυτογνωσία και αυτοβελτίωση.

Η ανάγκη του ανθρώπου για ενδοσκόπηση, αυτογνωσία και αυτοβελτίωση είναι βαθύτερη και πολύ πιο μακρόχρονη από όσο ίσως υποθέτουμε. Αν υπάρχει ένα ιστορικό ντοκουμέντο που μας βοηθά να το γνωρίζουμε, είναι το λεγόμενο «Έπος του Γκιλγκαμές», το αρχαιότερο γνωστό λογοτεχνικό έργο, η πρώτη εκδοχή του οποίου φέρεται να γράφτηκε στη Μεσοποταμία, στην περιοχή του σημερινού Ιράκ, πάνω από 3.000 χρόνια πριν.

Το κείμενο χαράχτηκε με σφηνοειδή γραφή πάνω σε πήλινες πλάκες, τις οποίες ανέσυρε μερικώς η αρχαιολογική σκαπάνη στα τέλη του 19ου αιώνα. Ωστόσο, ως έπος είχε επιβιώσει στην προφορική μνήμη των λαών της Καυκασίας ανά τους αιώνες, με κάποιες ίσως διαφορετικές εκδοχές ανά αιώνα και ανά περιοχή (τη λεγόμενη βαβυλωνιακή, τη σουμεριακή και την ασσυριακή). Σε κάθε περίπτωση, εντυπωσιάζει το γεγονός ότι παρόλο που αποσπάσματά του συνεχίζουν να αγνοούνται, έστω τα 2/3 της ιστορίας που διασώζονται ξεχειλίζουν από ζωντάνια και πανανθρώπινη διαχρονικότητα!

Γραμμένο λιτά μα εκφραστικά, το «Έπος του Γκιλγκαμές» καταβυθίζεται στις πιο σκοτεινές αβύσσους της ανθρώπινης συνείδησης, διερευνά τις έννοιες της ταπεινότητας, της φιλίας, του πόθου, της απώλειας, τον φόβο του θανάτου, την αναζήτηση της αθανασίας – προτείνει, εν τέλει, το νόημα της ζωής ή έστω έναν δρόμο προς την αυτοβελτίωση.

AP Photos

Πώς διδάσκει το «Έπος του Γκιλγκαμές» αυτοβελτίωση;

Για το αρχαιότερο γραπτό έπος της ανθρωπότητας άκουσα πρώτη φορά πριν από μερικούς μήνες σε μια δημόσια ομιλία του Θοδωρή Παπακώστα, γνωστού ως Archeostoryteller, ενώ ολόκληρη την ιστορία έμαθα παρακολουθώντας ένα από τα πολύ ενδιαφέροντα βίντεο του The Mythologist, στο YouTube. Την παραθέτω παρακάτω σχετικά περιληπτικά, ωστόσο σημαντικά νοήματα συναντά κανείς σε κάθε φάση της:

Ο Γκιλγκαμές ήταν βασιλιάς της Ουρούκ. Μισός θεός, από την πλευρά της μητέρας του, και μισός άνθρωπος από τη μεριά του πατέρα του. Σύμφωνα με τον μύθο, επρόκειτο για έναν εξαιρετικά κακό βασιλιά και άνθρωπο, ιδιαίτερα καταπιεστικό, εγωιστή και ασεβή, κάτι που μια ορισμένη στιγμή ενόχλησε του θεούς, οι οποίοι αποφάσισαν να του στείλουν έναν άνθρωπο, τον Ενκιντού για να του δώσει ένα μάθημα.

Μεγάλο μίσος γεννήθηκε ανάμεσα στους δύο άνδρες όταν συναντήθηκαν και ο μόνος τρόπος που βρήκαν για να λύσουν τις διαφορές τους ήταν παλεύοντας. Καθώς, όμως, αποδείχθηκε πως ήταν ισοδύναμοι, αποφάσισαν πως δεν είχε νόημα να αντιμάχονται άλλο και προτιμήσαν να γίνουν φίλοι. Με τον καιρό, ο Ενκιντού άρχισε να βαριέται την καθημερινότητά τους στην Ουρούκ, οπότε ο Γκιλγκαμές του πρότεινε να δοκιμάσουν μια περιπέτεια: να μπουν σε ένα δάσος όπου θα έπρεπε να βρουν και να σκοτώσουν έναν φοβερό δαίμονα, τον Χουμπάμπα.

Alamy / Visualhellas.gr

Μέσα στο δάσος συναντούν τη μητέρα του Γκιλγκαμές, τη θέα Νινσούν, η οποία δίνει την ευλογία της στους δύο άνδρες και κατά κάποιον τρόπο «υιοθετεί» τον Ενκιντού. Στην αναζήτηση του δαίμονα, όσο σκοτεινιάζει, έχουν βοηθό τους τον θεό του Ήλιου, χάρη στον οποίο σκοτώνουν τον δαίμονα και παίρνουν χαρούμενοι το ταξίδι της επιστροφής.

Πολύ σύντομα τον Γκιλγκαμές ερωτεύεται η θέα Ιστάρ (η πρόγονος της δικής μας θεάς Αφροδίτης), όμως εκείνος δεν ανταποκρίνεται, οπότε η θεά εξοργίζεται και θέλει να τιμωρήσει τόσο εκείνον όσο και τον Ενκιντού. Στέλνει, λοιπόν, έναν τεράστιο ταύρο να τους κατασπαράξει, τον οποίο επίσης καταφέρνουν να σκοτώσουν. Μάλιστα, ο Ενκιντού λέγεται πως πήρε ένα κομμάτι από τον νεκρό ταύρο, με το οποίο... χτύπησε τη θεά στο κεφάλι. Ως απάντηση, η Ιστάρ του έστειλε μια ασθένεια και πολύ σύντομα ο φίλος του Γκιλγκαμές πέθανε.

Alamy / Visualhellas.gr

Ο πόνος του ήταν αβάσταχτος και ξαφνικά, για πρώτη φορά, παθαίνει μία «υπαρξιακή κρίση». Αρχίζει να τον απασχολεί η θνητότητά του, το γεγονός ότι νομοτελειακά, κάποια στιγμή θα πεθάνει κι εκείνος. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να διαχειριστεί. Έτσι, αρχίζει να αναζητά το μυστικό της αθανασίας. Μαθαίνει πως για να το βρει πρέπει να συναντήσει τον Ουτναπίστιμ, τον μοναδικό άνθρωπο που γλίτωσε από τον μεγάλο κατακλυσμό που διέλυσε τα πάντα (προφανώς από τον Κατακλυσμό αυτό προέρχεται και η βιβλική αφήγηση με την Κιβωτό του Νώε). Για να τον συναντήσει πρέπει να πείσει έναν βαρκάρη να διασχίσει κάποια πολύ επικίνδυνα νερά. Ο μύθος λέει πως για ανεξήγητο λόγο ο Γκιλγκαμές χτύπησε τον βαρκάρη και έτσι αναγκάστηκε να κωπηλατήσει μόνος μέχρι τον Ουτναπίστιμ, με την ελπίδα να του αποκαλύψει το μυστικό της αθανασίας.

Ο Ουτναπίστιμ, για να του χαρίσει μια τόσο σπουδαία πληροφορία, θέτει τον Γκιλγκαμές σε μια δοκιμασία: Να μείνει για 6 μέρες και 7 νύχτες ξύπνιος. Αρχικά αυτό του φάνηκε εύκολο, όμως μόλις ακούμπησε σε έναν βράχο αποκοιμήθηκε αμέσως και απέτυχε. Ο Ουτναπίστιμ του έδωσε μια δεύτερη ευκαιρία: Να βουτήξει σε βαθιά, αφιλόξενα νερά και στον πυθμένα τους να βρει ένα φυτό που θα του δώσει την αθανασία. Αυτή τη φορά τα κατάφερε, όμως στον δρόμο της επιστροφής ένα φίδι του έφαγε το φυτό, έτσι απέτυχε ξανά. Απογοητευμένος και ηττημένος αποφασίζει να γυρίσει στην πόλη του, την Ουρούκ. Ξέρει πως δεν θα γίνει ποτέ αθάνατος, όμως το ταξίδι αυτό του έχει δώσει πολλά, ακόμα πιο σπουδαία μαθήματα.

ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗ ΜΑΣ, ΤΟ ΜΟΝΟ ΠΟΥ ΜΑΣ ΑΠΟΜΕΝΕΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΠΟΥΜΕ.

Η ιστορία τελειώνει εκεί ακριβώς όπου άρχισε: Ένας κακός άνθρωπος δοκιμάζεται μέσα από μια σειρά περιπετειών σε ένα ταξίδι ζωής που τον μεταμορφώνει. Συνειδητοποιεί πολλά χάρη σε αυτό, με κυριότερο την ανθρώπινη φύση του – και το εφήμερο αυτής. Και είναι ακριβώς αυτός ο ανθρώπινος περιορισμός που στη διάρκεια των περιπετειών του τον μετατρέπει σε ήρωα.

iStock

O Γκιλγκαμές, γυρίζοντας στην Ουρούκ, ξέρει πως μια μέρα θα πεθάνει, έτσι σκοπός του δεν είναι πια η αθανασία. Μαθαίνει, λοιπόν, ότι ο καλύτερος τρόπος για να ζει κανείς μια ουσιαστική ζωή είναι αφήνοντας πίσω του μια κληρονομιά καλών πράξεων, χάρη στις οποίες οι άλλοι σε θυμούνται.

Αν υπάρχει κάτι που το «Έπος του Γκιλγκαμές» διδάσκει τους ανθρώπους ανά τους αιώνες, είναι ότι στο τέλος της ζωής μας, το μόνο που μας απομένει είναι οι ιστορίες που μπορούμε να πούμε.