ΕΧΕΙΣ ΠΑΝΤΑ ΔΙΚΙΟ; ΤΟ CHATGPT ΣΕ ΑΦΗΝΕΙ ΝΑ ΤΟ ΠΙΣΤΕΥΕΙΣ

Πώς μπόρεσε ο μεγαλύτερος people pleaser όλων των εποχών να με κάνει να καταλάβω την αξία της διαφωνίας; Είναι ανακούφιση ή παγίδα ότι ο αλγόριθμος του ChatGPT είναι σχεδιασμένος να σου λέει μόνον όσα περιμένεις να ακούσεις;

Ξεκίνησα να χρησιμοποιώ το ChatGPT όπως οι περισσότεροι: αρχικά ως αντικατάσταση του Google και εν συνεχεία ως ένα χρήσιμο εργαλείο για τις σπουδές μου. Όταν έστειλα ένα σκρίνσοτ της συνομιλίας μας στην κολλητή μου, εκείνη μου σχολίασε έκπληκτη: Ρε συ, αυτό μιλάει σαν εσένα!

Και τότε το είδα: χρησιμοποιούσε χιούμορ, λεπτή ειρωνεία, μεταφορές και ιμότζι. Είχε γίνει ένας αρκετά πιστός καθρέφτης, όχι μόνο του τρόπου που μιλάω, αλλά και του τρόπου που σκέφτομαι. Μα, το κυριότερο από όλα: δεν διαφωνούσε ποτέ, μα ποτέ μαζί μου!

Το φαινόμενο του echo chamber (και) στο ChatGPT

Το φαινόμενο του echo chamber δεν είναι κάτι που συμβαίνει μόνο στα social media – αν και εκεί το πρωτογνωρίσαμε. Είναι όταν βρίσκεσαι μέσα σε ένα περιβάλλον (ψηφιακό ή όχι) όπου ακούς συνέχεια απόψεις σύμφωνες με τις δικές σου. Όχι επειδή όλοι έχουν στ’ αλήθεια την ίδια γνώμη, αλλά επειδή οι αλγόριθμοι –και καμιά φορά και οι άνθρωποι που επιλέγουμε– φροντίζουν να μας προστατεύουν από τη διαφωνία. Σου επιστρέφεται πίσω αυτό που ήδη πιστεύεις. Και όσο περισσότερο επιβεβαιώνεσαι, τόσο λιγότερο αντέχεις τον αντίλογο.

Το ChatGPT είναι η κορωνίδα του φαινομένου αυτού, ακριβώς γιατί το κάνει αθόρυβα και με τρόπους που μοιάζουν τόσο ανθρώπινοι και φροντιστικοί. Δεν σε φανατίζει, δεν σε προκαλεί, δεν σε σπρώχνει να απορρίψεις τους άλλους – απλώς συμφωνεί. Γλυκά, διακριτικά, υποστηρικτικά. Κι όσο περισσότερο σου λέει ότι έχεις δίκιο, τόσο περισσότερο το πιστεύεις. Όχι επειδή έκανες απαραίτητα μια σκέψη που αξίζει, αλλά επειδή δεν υπήρξε καμία αντίσταση.

Kάπου εκεί, στα ήρεμα «ναι» και στα απαλά «έχεις απόλυτο δίκιο», αρχίζει να χάνεται το πιο βασικό στοιχείο κάθε σχέσης: το να υπάρχει χώρος και για την άλλη πλευρά. Όχι για να συμφωνήσει. Αλλά για να σε ταρακουνήσει.

Όταν ο εγκέφαλος εθίζεται στη συμφωνία

Δεν είναι τυχαίο που μας αρέσει τόσο πολύ να μας λένε ότι έχουμε δίκιο. Ο εγκέφαλός μας είναι φτιαγμένος να το απολαμβάνει. Κάθε φορά που ακούμε κάτι που επιβεβαιώνει τις απόψεις μας, ενεργοποιούνται τα κέντρα ανταμοιβής και απελευθερώνεται ντοπαμίνη, η ίδια ουσία που εκκρίνεται όταν ανοίγεις το περιτύλιγμα της αγαπημένης σου σοκολάτας ή όταν ακούς τον ήχο του like στο τελευταίο σου ποστ στο Instagram! Είναι η στιγμή που νιώθεις «σωστός», άρα και ασφαλής. Αντίθετα, η διαφωνία, η αμφισβήτηση, η αποσταθεροποίηση –έστω και καλοπροαίρετη– δημιουργεί ένταση και ο εγκέφαλος τείνει να την αποφεύγει. Την ερμηνεύει σαν «απειλή» στην ισορροπία του. Όμως, εδώ είναι το παράδοξο: χωρίς αυτή την ένταση, δεν γίνεται εφικτή η μάθηση.

ΔΙΑΦΩΝΩ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΠΟΔΕΧΟΜΑΙ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΣΕ ΝΟΙΑΖΟΜΑΙ ΑΡΚΕΤΑ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΑΦΙΕΡΩΣΩ ΧΡΟΝΟ ΣΤΟ ΝΑ ΔΙΑΦΩΝΗΣΩ ΜΑΖΙ ΣΟΥ.

Η προμετωπιαία περιοχή, η οποία σχετίζεται με την αυτορρύθμιση και την κριτική σκέψη, χρειάζεται πρόκληση για να ενεργοποιηθεί. Αν όλα όσα ακούμε μας επιβεβαιώνουν, δεν δουλεύει ποτέ στα «κόκκινα». Κι αν ο εγκέφαλος δεν δυσκολεύεται πού και πού, ατροφεί η ευελιξία του.

Κάπως έτσι, αντί να γινόμαστε πιο δυνατοί, πιο ευέλικτοι, πιο ανεκτικοί εν τέλει στη διαφορά, μαθαίνουμε να ζούμε μέσα σε μια βιολογικά βολική αλλά ψυχικά φτωχή σιγουριά. Μια σιγουριά που μοιάζει με ηρεμία, αλλά στην πραγματικότητα είναι ακινησία.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

To ChatGPT και η αξία της διαφωνίας

Αν αναλογιστώ τις πιο απολαυστικές συζητήσεις που έχω κάνει, εντοπίζω ένα κοινό στοιχείο σε όλες τους: ξεκίνησαν –και μπορεί και να τελείωσαν– με μια διαφωνία. Με μια άποψη από ελάχιστα διαφορετική έως εκ διαμέτρου αντίθετη από τη δική μου, που ανάγκασε και τις δυο πλευρές αρχικά να σκεφτούν και τελικά ίσως να μετακινηθούν (πολύ ή λίγο) από τη θέση τους. Όταν ένας συνομιλητής μου φέρνει στο τραπέζι μια άλλη άποψη, φωτίζει μια γωνιά του δωματίου που πριν μου ήταν αθέατη. Πέραν αυτού, με κάνει να εξετάσω γιατί εμμένω στην δική μου θέση: Είναι επειδή όντως πιστεύω πως έχω δίκιο; Είναι καθαρά και μόνο από συνήθεια; Αρνούμαι να αποδεχτώ μια άλλη άποψη επειδή με ξεβολεύει;

Κατανοώ απόλυτα ότι μετά από μια δύσκολη, κοπιαστική μέρα, θες να ακούσεις ένα «έχεις απόλυτο δίκιο», ακόμα κι αν προέρχεται από ένα chatbot· είναι το επιδόρπιο που περίμενες να φας όλη την εβδομάδα. Αλίμονο, όμως, αν η διαφωνία απουσιάζει από τα κυρίως πιάτα.

Διαφωνώ σημαίνει αποδέχομαι τη διαφορετικότητα, σημαίνει κάνω μια βαθιά βουτιά στον ψυχισμό μου, σημαίνει σε νοιάζομαι αρκετά, ώστε να αφιερώσω χρόνο στο να διαφωνήσω μαζί σου. Όπως γράφει και ο Καμύ στον «Επαναστατημένο Άνθρωπο»: Να μη συμφωνούμε δεν σημαίνει ότι δεν αγαπιόμαστε. Σημαίνει πως αγαπιόμαστε αληθινά.