ΦΤΑΙΕΙ Η ΕΦΗΒΕΙΑ Ή ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΣΟΥ ΕΧΕΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ; ΕΙΔΙΚΟΣ ΑΠΑΝΤΑ

Κλειστές πόρτες. Κλάματα. Θυμός και αφορισμοί γεμάτοι μίσος. Μήπως αυτό που συμβαίνει στο παιδί σου δεν είναι απλώς ότι περνάει έντονα την εφηβεία, αλλά έχει κατάθλιψη;

Είναι η δεύτερη φορά που το περνάω ως μαμά: Το αγγελούδι μέσα σε ένα βράδυ γίνεται διαβολάκι. Το μικρό σου παιδί γίνεται έφηβος, η εμπιστοσύνη γίνεται αμφιβολία και η απόλυτη λατρεία μετατρέπεται σε μίσος, απόρριψη, θυμό. Πριν σκεφτείτε εάν έχετε κάνει εσείς κάτι λάθος, θυμηθείτε ότι η εφηβεία είναι μία τρικυμία από ορμόνες, απότομες αλλαγές και ξαφνική ωρίμανση.

Κάθε φορά που βλέπω τον μικρό μου γιο να τσεκάρει τις ημερομηνίες λήξης στα φαγητά, επειδή «δεν με εμπιστεύεται» ή να ρολάρει τα μάτια του όταν του ζητάω να καθίσουμε λίγο παρέα, ξέρω ότι λίγο μετά θα είναι ξανά το γλυκό μου παιδάκι, που γεμάτο ενθουσιασμό θα θέλει να μου δείξει μια καινούργια κατασκευή που σκαρφίστηκε και θα ενθουσιαστεί όταν του προτείνω να πάμε οι δυο μας μια βόλτα.

Υπάρχουν όμως και κάποιες φορές που μία ερωτική απογοήτευση, η απόρριψη από την παρέα στο σχολείο ή ένας τσακωμός με τον κολλητό του μπορεί να τον ρίξουν πιο βαθιά στη θλίψη από όσο έμπαινε μέχρι σήμερα. Τόσο, που επιλέγει να μείνει ώρες μόνος στο δωμάτιό του, μέσα στο απόλυτο σκοτάδι, δεν έχει όρεξη για τίποτα και δεν με αφήνει να διαπεράσω το συναισθηματικό του τείχος ούτε στο ελάχιστο. Είναι οι φορές που αναρωτιέμαι πώς μπορεί ένας γονιός να ξεχωρίσει πραγματικά αν το έφηβο παιδί έχει τα κλασικά «συμπτώματα»-συμπεριφορές της ηλικίας ή αν τελικά περνά κατάθλιψη.

iStock

Φυσιολογικά down

Η Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια Κάτια Τρουμπούκη βάζει για μας τα πράγματα σε μια ξεκάθαρη σειρά: «Η εφηβεία είναι μια περίοδος βιολογικών, γνωστικών και συναισθηματικών αλλαγών», λέει. «Ο έφηβος επαναπροσδιορίζει τον εαυτό του, αποχαιρετά την παιδικότητα και πειραματίζεται με ταυτότητες, αξίες, ρόλους. Δεν μιλάμε απλώς για μια δύσκολη ηλικία, αλλά για μια κρίσιμη αναπτυξιακή περίοδο, κατά την οποία το άτομο αποδομεί την παιδική του ταυτότητα και προσπαθεί να χτίσει μια νέα, πιο ενήλικη εκδοχή του εαυτού του».

Δεν είναι τυχαίο, εξηγεί η ειδικός, που αυτή η φάση συνοδεύεται από:

• οξύθυμη συμπεριφορά και ευερεθιστότητα,
• ανάγκη για απομόνωση,
• θυμό προς αυθεντίες και αίσθηση αδικίας,
• έντονες συναισθηματικές μεταπτώσεις,
• υπαρξιακές αναζητήσεις.

Η αμφιταλάντευση ανάμεσα στην εξάρτηση και την αυτονομία, ο πειραματισμός με ρόλους, η αναζήτηση αποδοχής και το ερωτικό ξύπνημα συνοδεύονται από έντονες ψυχολογικές μεταπτώσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, η ευερεθιστότητα, η κοινωνική απόσυρση, η ραθυμία και η αμφισβήτηση είναι αναμενόμενες και φυσιολογικές, αρκεί να παραμένουν περιοδικές, να μην γενικεύονται σε όλους τους τομείς και να μην συνοδεύονται από αίσθηση κενού ή απελπισίας.

Στο πλαίσιο αυτής της μετάβασης, είναι φυσιολογικό για τους γονείς να αναρωτιούνται αν αυτό που βιώνει το παιδί τους είναι απλώς μια φάση ή μήπως πίσω από αυτές τις συμπεριφορές κρύβεται κάτι πιο ανησυχητικό. Γιατί είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε τη διαφορά; Βλέπετε, ορισμένα στοιχεία της κατάθλιψης στην εφηβεία μοιάζουν με τυπικές συμπεριφορές της ηλικίας.

Πώς εκδηλώνεται η κατάθλιψη στην εφηβεία;

Η κατάθλιψη στην εφηβεία συχνά δεν εκδηλώνεται με την εικόνα της βαθιάς λύπης που βλέπουμε στους ενήλικες. Αντίθετα, μπορεί να καλύπτεται από θυμό, απαξίωση, σωματικά συμπτώματα ή μια γενική αίσθηση ματαιότητας. Ορισμένα προειδοποιητικά σημάδια είναι:

• μόνιμη ευερεθιστότητα και εκρήξεις θυμού, χωρίς φανερό ερέθισμα,
• απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που άλλοτε προκαλούσαν χαρά,
• απομόνωση από φίλους, απομάκρυνση από συνομηλίκους,
• πτώση σχολικής απόδοσης, όχι λόγω κόπωσης ή αντιδραστικότητας, αλλά λόγω έλλειψης συγκέντρωσης και κινήτρου,
• αλλαγές στον ύπνο και στην όρεξη, όπως αϋπνία ή υπερυπνία, υπερφαγία ή ανορεξία,
• αυτοκαταστροφικές σκέψεις ή συμπεριφορές, αυτοτραυματισμός, ιδέες ματαιότητας ή και θανάτου,
• έντονη αυτοκριτική και εκφράσεις όπως: «δεν αξίζω», «κανείς δεν με θέλει», «όλα είναι μάταια».

Υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να πρόκειται για καταθλιπτική διαταραχή αν αυτά τα συμπτώματα διαρκούν πάνω από δύο εβδομάδες, επηρεάζουν πολλαπλούς τομείς της λειτουργικότητας (σχολείο, κοινωνική ζωή, οικογένεια) και δεν φαίνεται να υποχωρούν με τον χρόνο ή με υποστήριξη.

iStock

Πώς θα βοηθήσουμε ένα έφηβο παιδί με κατάθλιψη

Πλησιάστε το παιδί με αγάπη, χωρίς άγχος ή αίσθηση ότι έχετε κάνει εσείς κάποιο λάθος. Θυμηθείτε ότι η κατάσταση δεν έχει να κάνει με σας, αλλά με το ίδιο το παιδί. «Ο τρόπος που ο γονιός ανταποκρίνεται στις αλλαγές του παιδιού μπορεί είτε να ενισχύσει την ψυχική του ανθεκτικότητα είτε να επιτείνει την αίσθηση απόρριψης», λέει η ειδικός. «Οι γονείς καλούνται να είναι παρόντες, διαθέσιμοι και παρατηρητικοί, χωρίς ερμηνείες που στιγματίζουν ή μειώνουν. Η ερώτηση δεν είναι “Τι έχεις πάλι;” αλλά “Σε βλέπω να μην έχεις όρεξη τελευταία. Θες να μιλήσουμε;”»

Η ΕΦΗΒΕΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΦΑΣΗ ΠΟΥ Ο ΝΕΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΝΙΩΣΕΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΧΩΡΙΣ ΑΣΦΥΞΙΑ.

Η ενσυναίσθηση, η σταθερότητα και η ικανότητα να αντέξει ο γονέας τα δύσκολα συναισθήματα του εφήβου (χωρίς να τα απορρίπτει) δημιουργούν ένα ασφαλές πλαίσιο εμπιστοσύνης και πειραματισμού. Σε πολλές περιπτώσεις το παιδί δεν χρειάζεται λύσεις, χρειάζεται απλά αποδοχή και χώρο για να επεξεργαστεί τα εσωτερικά του βιώματα. Ναι, είναι πιο δύσκολο από ό,τι ακούγεται, αλλά ο έφηβος αυτό που χρειάζεται από μας είναι απλά να είμαστε παρόντες, συνειδητά και διακριτικά.

Η εφηβεία είναι η φάση που ο νέος άνθρωπος χρειάζεται να νιώσει ασφάλεια χωρίς ασφυξία. Ο έφηβος χρειάζεται πλαίσιο, σταθερά όρια και υποδείξεις, αλλά όχι με τρόπο που  να υποτιμάται  ή να  ακυρώνεται η  αίσθηση ότι είναι ικανός να σκεφτεί και να επιλέξει. Ένας γονιός που θέτει σαφή, ήρεμα και συνεπή όρια, ενώ αφήνει τον έφηβο να εκφράσει τις ιδέες και τις συναισθηματικές του μεταπτώσεις χωρίς ντροπή, χτίζει γέφυρες για επικοινωνία.

Πότε πρέπει να επισκεφτούμε ειδικό

Όλα έχουν να κάνουν με τη διάρκεια. Αν, όπως είπαμε παραπάνω, τα συμπτώματα διαρκούν για πάνω από δύο εβδομάδες, ή ακόμη και σε περίπτωση που ο γονέας εξακολουθεί να ανησυχεί παρά τα σημάδια ότι πρόκειται για κάτι παροδικό, μια επίσκεψη σε ειδικό ψυχικής υγείας θα βοηθήσει – ενώ πρέπει να συνειδητοποιήσουμε αρχικά εμείς ότι δεν αποτελεί «στίγμα» προς τον έφηβο, αλλά ένδειξη φροντίδας και πρόληψης.

iStock

«Ιδανικά, η προσέγγιση γίνεται με σεβασμό στην εφηβική αυτονομία, με ενεργή συμμετοχή του εφήβου και όχι ως παραπομπή για διόρθωση συμπεριφοράς», προτείνει η ειδικός. «Ρωτήστε το παιδί αν προτιμά να μιλήσει σε άντρα ή γυναίκα ειδικό, δώστε του ένα είδος ελέγχου της κατάστασης, ώστε η θεραπεία του να είναι και στα δικά του χέρια. Ο ψυχολόγος ή η ψυχολόγος θα προσφέρει έναν ασφαλή χώρο για επεξεργασία συναισθημάτων, ενίσχυση ταυτότητας και ενδυνάμωση ψυχικής ανθεκτικότητας, εργαλεία που έτσι κι αλλιώς στη φάση της εφηβείας είναι πολύτιμα».

Κλείνοντας, η κ. Τρουμπούκη λέει: «Η εφηβεία είναι από τις πιο συναρπαστικές και προκλητικές περιόδους της ζωής ενός ανθρώπου. Μπορεί να μοιάζει σκοτεινή, θορυβώδης ή ακατανόητη. Όταν όμως η σκοτεινιά γίνεται βαθιά και αδιάκοπη, όταν η ζωή χάνει το χρώμα της, τότε ο ρόλος των ενηλίκων είναι να δουν πίσω από το σύμπτωμα και να σταθούν δίπλα στο παιδί τους με τόλμη, αγάπη, ψυχραιμία και φροντίδα. Το ερώτημα δεν είναι μόνο “Έχει κατάθλιψη ή όχι;” αλλά “Έχει κάποιον να τον ακούσει, χωρίς να τον φοβηθεί ή να τον διορθώσει;”»