ΥΠΑΡΧΟΥΝ «ΑΝΔΡΙΚΑ» ΚΑΙ «ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ» ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ;

Γιατί ακόμη και σήμερα ορισμένοι υποστηρίζουν τον διαχωρισμό των επαγγελμάτων σε «ανδρικά» και «γυναικεία»; Υπάρχουν αλήθεια βιολογικοί παράγοντες που μας ωθούν σε συγκεκριμένες επαγγελματικές επιλογές ή πρόκειται για μια κοινωνική κατασκευή;

Πόσες φορές έχεις γνωρίσει γυναίκα πιλότο αεροπλάνου, οδηγό νταλίκας ή μηχανικό αυτοκινήτων; Εδώ και περίπου 10-15 χρόνια που ταξιδεύω τακτικά με αεροπλάνο, έχω πετύχει γυναίκα πιλότο μόνο μια φορά (και έχω κάνει αρκετές πτήσεις). Αν θυμάμαι καλά, ήμουν στο δρομολόγιο Αθήνα-Θεσσαλονίκη όταν μια γυναικεία φωνή (η πιλότος) μας καλωσόρισε στην πτήση και ένας συνεπιβάτης λίγες σειρές μπροστά από εμένα έκανε το σταυρό του.

Μεγαλώνουμε με πλήθος ερεθισμάτων που καθορίζουν τις μελλοντικές μας επιλογές και συμπεριφορές, μεταξύ άλλων και την επαγγελματική πορεία που θα ακολουθήσουμε. Από τα παιδικά μας παιχνίδια, τα οποία συχνά μας εγκλωβίζουν σε στερεότυπα, μέχρι τις έμφυλες αντιλήψεις για τα σχολικά μαθήματα ή τη σεξιστική αντίδραση ενός συνεπιβάτη μας στο αεροπλάνο, η προσωπικότητά μας διαμορφώνεται και η επαγγελματική κατεύθυνση που θα ακολουθήσουμε καθορίζεται. Ποιος όμως αποφάσισε ότι το να οδηγείς ταξί είναι πιο «ανδρική» δουλειά και το να προσέχεις παιδιά πιο «γυναικεία»;

Η συγγραφή αυτού του άρθρου ξεκίνησε με αφορμή μια έρευνα που δημοσιεύτηκε πριν από λίγο καιρό στο επιστημονικό περιοδικό PLOS ONE. Σύμφωνα με αυτήν, τα αγόρια προτιμούν επαγγέλματα που περιλαμβάνουν εκτεταμένη εργασία με μηχανές, όπως για παράδειγμα ο προγραμματισμός υπολογιστών ή η επισκευή μηχανών, ενώ τα κορίτσια προτιμούν επαγγέλματα που περιλαμβάνουν την εργασία και συναναστροφή με ανθρώπους, όπως είναι η ιατρική ή η διδασκαλία. Μεταξύ άλλων, η έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτή η προτίμηση για τις «στερεοτυπικές» για το φύλο δουλειές φαίνεται να αυξάνεται στα κράτη που είναι οικονομικά πιο ανεπτυγμένα και έχουν μεγαλύτερη ισότητα των φύλων, όπως η Ισλανδία. Το φαινόμενο αυτό, το οποίο έχει αναλυθεί και σε προγενέστερες έρευνες, ονομάστηκε «το παράδοξο της ισότητας των φύλων».

Επάγγελμα και φύλο: τι απαντούν οι ειδικοί

Αναρωτήθηκα, λοιπόν, πόση δόση αλήθειας μπορεί να έχει μια τέτοια έρευνα και τι σημαίνει για όσα γνωρίζουμε μέχρι στιγμής για το φύλο και τις επιλογές.

Στο ερώτημα εάν υπάρχουν εγκεφαλικές διαφορές ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες που τους ωθούν στην επιλογή διαφορετικών επαγγελμάτων, η Χριστίνα Δάλλα, φαρμακολόγος και νευροεπιστήμονας, αναπληρώτρια καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, απάντησε:

«Έχουν βρεθεί διαφορές του φύλου στον εγκέφαλο σε διάφορα επίπεδα, ανατομικά, λειτουργικά, μοριακά, νευροχημικά και άλλα. Αλλά αυτές οι διαφορές –εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις που σχετίζονται με τη σεξουαλική συμπεριφορά– δεν έχουν συσχετισθεί με συγκεκριμένες διαφορές του φύλου στη συμπεριφορά και σε καμία περίπτωση με διαφορές ως προς τις δεξιότητες ή αλλιώς τις ικανότητες να κάνουμε κάποιο επάγγελμα ή κάτι άλλο. Βέβαια, έχουν υπάρξει διάφορες θεωρίες και υποθέσεις, ακόμα και από νευροεπιστήμονες, αλλά δεν υπάρχουν σαφείς αποδείξεις τέτοιου είδους».

Η κ. Δάλλα πρόσθεσε ότι «σε κάθε περίπτωση οι διαφορές του φύλου στη συντριπτική πλειοψηφία αφορούν συνήθως σε αλληλοεπικάλυψη μεταξύ των δύο φύλων (όπως για παράδειγμα, το ύψος είναι κατά μέσο όρο μεγαλύτερο στους άντρες από ότι στις γυναίκες, αλλά υπάρχουν γυναίκες πιο ψηλές από πολλούς άντρες). Πιθανώς να υπάρχουν και διαφορές του φύλου στη διαδικασία λήψης αποφάσεων (και άρα επιλογών), αλλά δεν είναι ιδιαίτερα γνωστές ή αξιολογήσιμες από όσο γνωρίζω».

ΟΤΑΝ ΜΙΛΑΜΕ ΣΗΜΕΡΑ ΓΙΑ ΦΥΛΑ, ΔΕΝ ΜΙΛΑΜΕ ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΡΕΣ. ΕΧΕΙ ΚΑΤΑΡΡΙΦΘΕΙ ΑΥΤΗ Η ΔΥΑΔΙΚΗ ΟΠΤΙΚΗ.

Έμφαση στους κοινωνικούς παράγοντες

Από τη μεριά της, η Μαρία Ρεντετζή, κάτοχος της έδρας για την Επιστήμη, την Τεχνολογία και τις Σπουδές Φύλου στο Πανεπιστήμιο Friedrich-Alexander Erlangen-Nürnberg της Γερμανίας, εξηγεί ότι οι λόγοι που επιλέγουμε τα επαγγέλματα τα οποία επιλέγουμε είναι κοινωνικοί. «Ιστορικά παραδείγματα μας δείχνουν ότι οι κοινωνικοί παράγοντες προσδιορίζουν και είναι καθοριστικοί στις επαγγελματικές καριέρες», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Ελένη Καστρινογιάννη

Σχετικά με την έρευνα του PLOS ONE, στην οποία αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι και στις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες οι άνθρωποι επιλέγουν στερεοτυπικά επαγγέλματα, η ίδια εξηγεί ότι «ο οικονομικός παράγοντας δεν είναι αυτός που θα μας δείξει αν κάποιος είναι ανοιχτός σε ζητήματα φύλου. Η οικονομία δεν παίζει τόσο μεγάλο ρόλο, όσο τα στερεότυπα με τα οποία μεγαλώνουν τα παιδιά – και οι γονείς, επίσης. Και το πώς υποστηρίζουν οι γονείς αυτά τα παιδιά για να κάνουν επαγγέλματα αυτού του είδους». Αυτό σημαίνει ότι εάν δεν υπάρχει ευαισθησία σε ζητήματα φύλου και διαφορετικότητας, όσα χρήματα και να επενδυθούν δεν πρόκειται να αλλάξει η κατάσταση.

Χωρίς να θέλει να αποσιωπήσει εντελώς τους οικονομικούς παράγοντες, η κ. Ρεντετζή μας είπε ότι είναι σημαντικό να δούμε πέρα από αυτούς και να δώσουμε έμφαση στους κοινωνικούς παράγοντες, όπως είναι για παράδειγμα η συμπεριφορά των γονιών ή το πλαίσιο της οικογένειας. «Επίσης, όταν σήμερα μιλάμε για φύλα δεν μιλάμε μόνο για τις γυναίκες και τους άντρες. Έχει καταρριφθεί αυτή η δυαδική οπτική πάνω στο φύλο», τόνισε.

Η κ. Ρεντετζή τόνισε ότι αν δεν υπάρχει στρατηγική και σχέδιο, δεν υπάρχει περίπτωση να προσελκύσουμε γυναίκες στα επαγγέλματα STEM, δηλαδή στους τομείς  της επιστήμης, της τεχνολογίας, των μαθηματικών και της μηχανικής. Ανέφερε ένα απλό παράδειγμα από το χώρο του πανεπιστημίου, ο οποίος, όπως μας είπε, της είναι πιο οικείος: «Στο Πολυτεχνείο έψαχνα να βρω πού υπάρχει γυναικεία τουαλέτα. Δεν υπήρχε γυναικεία τουαλέτα στον όροφο». Και συμπλήρωσε ότι «πρόκειται για ένα ιστορικό φαινόμενο, αφού αν κοιτάξει κανείς τα εργαστήρια του 19ου και του 20ού αιώνα, δεν είχαμε ούτε τότε γυναικείες τουαλέτες». Μπορεί να είναι ένα ελάχιστο παράδειγμα αλλά υποδηλώνει κάτι πολύ σημαντικό: «Εάν οι γυναίκες είναι ευπρόσδεκτες και εάν έχουμε αυτό το inclusiveness για το οποίο συζητάμε στο εξωτερικό».