ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΝΑ «ΚΡΑΤΑΕΙ» ΤΟ ΠΑΙΔΙ; ΜΙΑ ΠΑΙΔΟΨΥΧΟΛΟΓΟΣ ΑΠΑΝΤΑ

Παππούδες, γονιός ή νταντά; Το πιο καυτό ερώτημα, που απασχολεί πολλούς γονείς μικρών παιδιών και σηκώνει ώρες αναλύσεων στην παιδική χαρά, τελικά δεν έχει απλή απάντηση.

Όταν μεγάλωνα το πρώτο μου παιδί, δούλευα 10 με 12 ώρες την ημέρα. Οι γονείς μου –μαζί με μία στρατιά από νταντάδες που διαδέχτηκαν η μία την άλλη– ήταν εκεί για να φροντίσουν τον γιο μου όσο έλειπα, ενώ τις ώρες που ήμασταν μαζί περνούσαμε υπέροχα. Λίγα χρόνια μετά, ο αδελφός του μεγαλώνει με μία μαμά στο σπίτι, πανταχού παρούσα, αν και όχι πάντα διαθέσιμη για παιχνίδι και παρέα.

Αν ρωτήσεις τον μεγάλο μου γιο ποια ήταν η αγαπημένη του νταντά, θα σου απαντήσει ότι θυμάται μόνο τη μαμά του (δεν υπερβάλλω), ενώ ο μικρός έχει στο μυαλό του τόσο παγιωμένη την παρουσία μου, που δεν έχει φανταστεί καν άλλο σενάριο.

Ως γονιός, δεν μου αρέσει να φορτώνομαι με τύψεις όταν κάνω κάτι που γίνεται συνειδητά, με γνώμονα πάντα τις προτεραιότητές μου. Συνεπώς, δεν είχα ποτέ μέσα μου την αγωνία αν κάνω το σωστό με τα παιδιά μου. Σίγουρα, όμως, αναρωτιέμαι: Ποια είναι η καλύτερη επιλογή για ένα παιδί, εάν θα μπορούσε κανείς να διαλέξει ελεύθερα; Για να βρω τη λύση, μίλησα με την ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια Έλια Παπαμαύρου.

Όταν κρατάνε το παιδί οι παππούδες

«Πριν σκεφτούμε τη λύση γιαγιά-παππούς, πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι υπάρχει μία καλή ποιότητα επικοινωνίας μεταξύ των γονέων και των προγόνων», λέει η κυρία Παπαμαύρου. «Να τους έχετε εμπιστοσύνη αλλά και να γνωρίζετε ότι θα είστε σύμφωνοι με τις παρεμβάσεις τους, ή να είστε έτοιμοι και ικανοί να τις διαπραγματευτείτε».

«Η φύλαξη των παιδιών από τους προγόνους μπορεί να δημιουργήσει πολλές αναταραχές μέσα στην οικογένεια», τονίζει η ίδια. «Κάποια μητέρα μπορεί να μην ανέχεται τις παρεμβάσεις μιας πεθεράς ή το αντίστροφο, ενώ ενδέχεται να προκύψει αντιζηλία ανάμεσα σε αδέλφια αν οι γονείς προσέχουν το παιδί του ενός και όχι του άλλου».

Έχετε δει παππούδες να μιλάνε στο εγγόνι τους σαν να πρόκειται για το δικό τους παιδί; Η ειδικός εστιάζει σε αυτή την οικειοποίηση του παιδιού, υπογραμμίζοντας ότι έτσι οι παππούδες φέρονται σα να είναι ακόμα οι νεαροί γονείς και όχι οι πρόγονοι: «Αυτό μερικές φορές κρύβει άρνηση να είναι πρόγονοι, έναν φόβο γήρανσης και μοναχικότητας».

Μια σκέψη που πρέπει να μας προβληματίσει είναι η εξής: Θέλουν πραγματικά οι παππούδες να κρατάνε συνεχώς και καθημερινά τα εγγόνια τους, ή έχουν κι εκείνοι τη δική τους ζωή και πρόγραμμα; Μήπως εμείς, τα παιδιά τους, αποφεύγουμε να σκεφτούμε ότι οι γονείς μας γέρασαν, οπότε τους αντιμετωπίζουμε ακόμα σαν νεότερους, που θα μπορούσαν να είναι γονείς μικρών παιδιών;

Η λύση, σύμφωνα με την κυρία Παπαμαύρου, ίσως να βρίσκεται στην ανά τακτές περιόδους επαναξιολόγηση των αναγκών τόσο του παιδιού όσο και των γονέων και των προγόνων, ώστε ανάλογα να αποφασίζεται η αλλαγή ή η συνέχιση της φύλαξης από τους προγόνους.

Να δούμε μερικά υπέρ και κατά της φύλαξης από παππούδες και γιαγιάδες.

Υπέρ

• Οι γονείς νιώθουν πιο ασφαλείς όταν κρατάνε το παιδί οι δικοί τους άνθρωποι.
• Μπορούν να τα κρατήσουν ακόμα και όταν είναι άρρωστα.
• Δεν υπάρχει ωράριο στην φύλαξη.
• Οι πρόγονοι έχουν την ευκαιρία και την άνεση του χρόνου να προσφέρουν και να κάνουν πράγματα που δεν έκαναν με τα παιδιά τους.
• Μεταφέρουν στα παιδιά οικογενειακές ιστορίες και έτσι τα βοηθούν να γραφτούν σε μία γενεαλογική σειρά, μεταδίδοντας αξίες και συνήθειες της οικογένειας. Εάν αυτό γίνει σωστά, το παιδί εμπλουτίζει την σκέψη του και τα συναισθήματά του, καθώς ανοίγει τις εμπειρίες του μέσα από τη διήγηση των ιστοριών σε άλλες γενιές και εποχές, σε άλλους τρόπους ζωής, ενώ ενθαρρύνεται η φαντασία του.

Κατά

• Οι πρόγονοι νιώθουν και φέρονται σαν να τα ξέρουν όλα, να μπορούν να τα ελέγχουν όλα, με τρόπο αδιαμφισβήτητο.
• Χρειάζεται αρκετές φορές να θυμίζουμε ποιος είναι ο γονέας.
• Ο ρόλος των γονιών είναι να επιβάλλουν τα όρια, κάτι που δεν κάνουν πάντα, και έτσι τα παιδιά ξέρουν τι είναι αυτό που μπορεί να ζητήσουν από τους γονείς και τι από τους προγόνους. Αυτό το διπλό μήνυμα δεν είναι προς όφελος των παιδιών.
• Εάν η σχέση των προγόνων με τα παιδιά τους είχε άλυτα ζητήματα, η φύλαξη των εγγονιών χρησιμοποιείται –συνειδητά ή όχι– ως ευκαιρία να επιλυθούν παλιές εντάσεις. Όμως, το παιδί λειτουργεί σαν ένας τρίτος που εισβάλλει σε αυτή τη σχέση και τα προβλήματα γίνονται πολλά περισσότερα, με πολλές συνέπειες στον ψυχισμό του παιδιού.
• Οι πρόγονοι κάποιες φορές δεν σκέφτονται την ασφάλεια των παιδιών με την ίδια λογική των γονιών, και τα εκθέτουν σε κάποιους κινδύνους.
• Πολλές φορές, οι πρόγονοι δεν έχουν την ίδια διαθεσιμότητα να πηγαίνουν το παιδί σε μέρη όπου θα μπορούσε να βρίσκεται με άλλα παιδιά, ή να κάνουν διάφορες εξόδους. Αποτέλεσμα, το παιδί δεν μεγαλώνει μέσα σε ομάδα συνομηλίκων και αυτό μπορεί να έχει κάποια συνέπεια στην κοινωνικοποίησή του.
• Έχουν και εκείνοι το δικό τους πρόγραμμα και μπορεί κάποιες φορές να μην θέλουν να κρατήσουν τα παιδιά, ή να είναι κουρασμένοι. Αυτό μερικές φορές βιώνεται σαν προδοσία ή σαν εγκατάλειψη από τα παιδιά.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Όταν κρατάει το παιδί νταντά

Σε ιδανικές συνθήκες, μία νταντά πρέπει να προσέχει την ασφάλεια του παιδιού, να διασφαλίζει την υγιεινή του, να το μάθει να αυτοεξυπηρετείται, να του ετοιμάζει τα γεύματά του, να συμμετέχει στη νοητική, κινητική και συναισθηματική του ανάπτυξη, να το συνοδεύει στο σχολείο και στις διάφορες δραστηριότητές του. Η νταντά στο σπίτι είναι μία βολική λύση για τους γονείς, ενώ παράλληλα είναι μία επαγγελματίας που εργάζεται μαζί με την οικογένεια με κοινό σκοπό την εκπαίδευση και το καλώς έχειν του παιδιού.

Όπως κάθε φύλαξη, έχει και αυτή τα υπέρ και τα κατά της.

Υπέρ

• Μπορεί να κρατήσει το παιδί από την πρώτη μέρα που οι γονείς πάνε στη δουλειά τους.
• Είναι εκεί ακόμα και όταν το παιδί είναι άρρωστο και πολλές φορές εξυπηρετεί τους γονείς όταν θέλουν να βγουν το βράδυ.
• Εργάζεται στο σπίτι και αυτό είναι αρκετά πρακτικό.
• Τα παιδιά κοιμούνται στο κρεβάτι τους.
• Μπορεί να οργανώσει την ημέρα ανάλογα με τις ανάγκες των γονιών, τις ανάγκες και την διάθεση του παιδιού.
• Ετοιμάζει τα γεύματα του παιδιού ανάλογα με τις διατροφικές συνήθειες των γονιών.
• Έχει την προσοχή της στραμμένη επάνω στο παιδί αποκλειστικά.
• Μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά στο να γνωρίσουν άλλα παιδιά κατά την διάρκεια των εξόδων τους και να τους μάθει πώς να διαχειρίζονται ζητήματα που μπορεί να προκύψουν την ώρα του παιχνιδιού.
• Ακολουθεί τους κανόνες του σπιτιού όπως έχουν ξεκαθαριστεί.
• Μπορεί εύκολα να καταλάβει αλλαγές στην συμπεριφορά του παιδιού, κάποιο νέο φόβο ή αγωνία, και να ενημερώσει τους γονείς για αυτό.

Κατά

• Παρότι είναι πολύ χρήσιμο να έχει αυτή την αποκλειστική προσοχή και φροντίδα, το παιδί χρειάζεται να μάθει να προσαρμόζεται σε περιβάλλοντα με περισσότερα παιδιά ώστε να μάθει το μοίρασμα, τη συνεργασία, το παιχνίδι μαζί με άλλους, την διαχείριση όλων των συναισθημάτων, την αλληλεπίδραση με πολλούς χαρακτήρες, τους κανόνες της ομαδικής ζωής που διευκολύνουν στην συνέχεια την είσοδό του στο σχολείο.
• Το παιδί δεν μαθαίνει από νωρίς να διαχειρίζεται το άγχος αποχωρισμού.
• Η νταντά, ως επαγγελματίας, μπορεί να σταματήσει την απασχόλησή της ανά πάσα στιγμή δημιουργώντας αναταράξεις στην οικογενειακή ζωή, αλλά κυρίως στον ψυχισμό του παιδιού.

Όταν κρατάει το παιδί ο γονιός

Μπορεί να αισθανόμαστε ότι αυτή είναι η φυσικά καλύτερη λύση, όμως η ψυχολόγος τονίζει ότι σε περίπτωση που αναλάβουν οι γονείς τη φύλαξη του παιδιού τους, εκείνο που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι να δούμε τι σημαίνει για τους ίδιους αυτή η απόφαση:

«Οι ανάγκες ενός παιδιού ξεκινάνε από νωρίς το πρωί και διαρκούν όλη την ημέρα, καθώς το παιδί χρειάζεται συνεχή φροντίδα. Το να είναι κάποιος γονιός ο μόνος που φροντίζει το παιδί όλη μέρα σημαίνει ότι χρειάζεται να συμβιβάσει τη ζωή του ως άτομο με τη ζωή του ως γονιός, και αυτό κάποιες φορές αποδεικνύεται μεγάλη δοκιμασία, γιατί δεν είναι πάντα εύκολο να βρίσκεται η τέλεια ισορροπία. Χρειάζεται να γίνουν επιλογές, οπότε αρκετές φορές να υποχωρήσουμε σε δικές μας δραστηριότητες και επιθυμίες, για να αφοσιωθούμε σε αυτές τους παιδιού.

»Η πλήρης ωραρίου εργασία του γονιού που φροντίζει μόνος του το παιδί πολλές φορές δεν αναγνωρίζεται και δεν θεωρείται σημαντική από την κοινωνία όπως οι άλλες εργασίες, παρότι απαιτεί πολλούς ρόλους και δεξιότητες. Ο γονιός είναι μάγειρας, νοσοκόμος, παιδαγωγός, διασκεδαστής, οδηγός, καθαριστής, υπεύθυνος ασφαλείας, διαχειριστής οικονομικών, υπεύθυνος δημοσίων σχέσεων, τραγουδοποιός, παραμυθάς και πολλά άλλα. Είναι στο σπίτι για όλους, αλλά σπάνια για τον εαυτό του.

»Η απόφαση του να είναι ο γονιός αυτός που θα αναλάβει την πλήρη ευθύνη του παιδιού δεν σημαίνει και προσωπική θυσία. Για να μπορέσει ο γονιός να ανταπεξέλθει σε αυτές τις ευθύνες, χρειάζεται να έχει και χρόνο για τον εαυτό του. Να συνεχίσει να έχει τους φίλους του, τα ενδιαφέροντά του, τις συνήθειές του, να συνεχίζει την επιμόρφωσή του, γιατί μόνο έτσι θα μπορεί να είναι ισορροπημένος και επαρκής. Με αυτό τον τρόπο θα μπορέσει να διαχειριστεί και τις δύσκολες στιγμές ματαίωσης, θυμού, απόγνωσης και απογοήτευσης που προκύπτουν. Πολλές φορές αυτοί οι γονείς αισθάνονται ενοχές, είτε επειδή δεν βρίσκονται σε έναν τυπικό εργασιακό χώρο και νιώθουν ότι δεν προσφέρουν στο σπίτι, είτε γιατί νιώθουν ανεπαρκείς ως γονείς, επειδή δεν ανταποκρίνονται στα γονεϊκά μοντέλα που προτείνει η κοινωνία, είτε γιατί υπάρχουν διενέξεις μέσα στο ζευγάρι ή και ανάμεσα στον γονέα και το παιδί.

»Προκειμένου η φύλαξη του παιδιού από τον γονέα να είναι αποτελεσματική και ευχάριστη, χρειάζεται να είναι αποτέλεσμα μία πολύ συνειδητοποιημένης απόφασης, καθώς σημαίνει αλλαγή ζωής. Είναι μια απόφαση που αφορά και στα δύο μέλη του ζευγαριού, γιατί βιώνουν αυτή την αλλαγή ζωής τόσο στην οικογενειακή, προσωπική και οικονομική, όσο και στην επαγγελματική ζωή του καθενός. Είναι χρήσιμο επίσης να έχουμε στο μυαλό μας ότι η απόφαση να μείνουμε σπίτι για τη φροντίδα του παιδιού δεν σημαίνει ούτε ότι είμαι ο μοναδικός γονέας ούτε ότι χρειάζεται να μεταλλαχτώ σε υπερήρωα».

Σημειώστε:

• Ο Άγγλος παιδίατρος και ψυχαναλυτής Donald Woods Winnicott έλεγε ότι η μητέρα (και, κατ’ επέκταση ο γονιός) δεν χρειάζεται να είναι «τέλεια», αλλά αρκετά καλή, δηλαδή παρούσα, διαθέσιμη και υποστηρικτική, ενώ πίστευε ότι οι φροντιστές εκτός της μητέρας (πατέρας, παππούς, νταντά) μπορούν να συμβάλουν θετικά στην ανάπτυξη.
• Ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Edward John Mostyn Bowlby, που διακρίθηκε για το πρωτοποριακό του έργο στη θεωρία της ασφαλούς προσκόλλησης των παιδιών, είπε ότι το πιο σημαντικό είναι το παιδί να έχει σταθερή, ζεστή, προβλέψιμη σχέση με έναν ενήλικα που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του. Αυτός ο ενήλικας μπορεί να είναι η μητέρα, ο πατέρας, η νταντά, ή και ο παππούς ή η γιαγιά — αρκεί να πληρούν τις παραπάνω προϋποθέσεις. Τόνιζε πως τα παιδιά χρειάζονται σταθερό πρόσωπο φροντίδας, που να ανταποκρίνεται με ευαισθησία στις ανάγκες τους.

Φαίνεται λοιπόν ότι η ποιότητα της φροντίδας μετρά περισσότερο από την «ταυτότητα» του φροντιστή. Μια παρούσα και συναισθηματικά διαθέσιμη νταντά μπορεί να καλύψει πολύ καλά τις ανάγκες ενός παιδιού. Αντίστοιχα, μια κουρασμένη ή πιεσμένη μαμά μπορεί να νιώθει ενοχές για το ότι δεν «προσφέρει αρκετά». Για το παιδί, η σχέση δεν κρίνεται από την απόλυτη παρουσία, αλλά από την ποιότητα της επαφής.

Ευχαριστούμε την Ψυχολόγο-Ψυχοθεραπεύτρια Έλια Παπαμαύρου.

Βρείτε εδώ τα audio articles που είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή.

Για να ακούτε τα άρθρα του OW που είναι διαθέσιμα σε ηχητική μορφή, μπορείτε να μας ακολουθήσετε σε Spotify και σε Apple Podcasts.