ΠΩΣ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΠΝΕΥΜΟΝΕΣ, ΤΑ ΚΑΤΟΙΚΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΣΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΠΝΟ ΤΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ

Ο καπνός από τις πυρκαγιές ταξιδεύει χιλιόμετρα μακριά από τις εστίες, κατακλύζοντας την ατμόσφαιρα με επικίνδυνες ουσίες. Τι πρέπει να κάνουμε για την προστασία μας;

Ελπίζω να μην είσαι μεταξύ των πολλών που ξυπνήσαμε αξημέρωτα με τη μυρωδιά του καπνού στη μύτη και στο στόμα, και πεταχτήκαμε για να βρούμε τη συσκευή που ξεχάσαμε ανοιχτή. Λίγα δευτερόλεπτα αργότερα, συνειδητοποιήσαμε πως δεν φταίγαμε εμείς. Το κακό ήταν πολύ μεγαλύτερο και χειρότερο.

Καθώς βλέπεις την Ελλάδα να καίγεται και προσπαθείς να διαχειριστείς το ψυχολογικό κομμάτι αυτής της καταστροφής, μαθαίνεις για τους θανάτους ανθρώπων και αναρίθμητων ζώων από τις πυρκαγιές, και για τους χιλιάδες συμπολίτες που υφίστανται δραματικά σοκ στην προσπάθεια τους να σώσουν τη ζωή ή/και τις περιουσίες τους.

Η αποτίμηση όλων αυτών θα φανεί στην πορεία, όπως θα αποκαλύπτεται μακροπρόθεσμα η πραγματική ζημιά στην υγεία –σωματική ή ψυχική– από τις συνέπειες των μεγάλων καταστροφών. Η ατμόσφαιρα έχει γίνει αποπνικτική, σε μεγαλύτερο βαθμό από εκείνον του Ιουλίου και των προηγούμενων πυρκαγιών. Τότε, που όπως έγραψε η Μαγδαληνή Γκόγκου «οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στην Ελλάδα έφτασαν σε επίπεδα ρεκόρ. Σύμφωνα με το σύνολο δεδομένων του GFAS (Global Fire Assimilation System), οι εκπομπές από αυτές τις πυρκαγιές ήταν οι υψηλότερες για την περίοδο αυτή στην Ελλάδα τα τελευταία 21 χρόνια».

Ποσότητες μεγαλύτερες του ενός μεγατόνου διοξειδίου του άνθρακα εκπέμφθηκαν μέχρι τις 25 Ιουλίου. Όριο που μάλλον έχει ξεπεράσει αυτό που συμβαίνει τις τελευταίες ημέρες, με τη σωματιδιακή ρύπανση να είναι στο πικ της.

Προσπάθεια κατάσβεσης κοντά στο Στρατόπεδο Καποτά, στην Πάρνηθα, 23 Αυγούστου 2023. © Thanassis Stavrakis / AP Photo

Τι περιέχει ο καπνός της πυρκαγιάς

Ο καπνός που προκαλείται από τις φωτιές σε δάση ή και κατοικημένες περιοχές είναι ένα μείγμα αερίων και λεπτών σωματιδίων από καμένα δέντρα και φυτά, κτίρια, δομικά υλικά, πλαστικά και άλλα στοιχεία.

Η «ρύπανση από σωματίδια» (particle pollution ή particulate matter – PM) είναι ένας γενικός όρος για ένα μείγμα στερεών και υγρών σταγονιδίων που αιωρούνται γενικά στον αέρα. Υπάρχουν πολλές πηγές. Η συνηθέστερη αφορά δραστηριότητες που σχετίζονται με την καύση, όπως οι πυρκαγιές. Λόγω της ποικιλίας των πηγών, τα σωματίδια που κυκλοφορούν έχουν πολλά μεγέθη και σχήματα. Κάποια είναι τόσο μικρά που είναι ορατά μόνο μέσω ηλεκτρονικού μικροσκόπιου.

Μπορεί να αποτελούνται από διαφορετικά συστατικά, όπως οξέα (π.χ. θειικό οξύ), ανόργανες ενώσεις (π.χ. θειικό αμμώνιο, νιτρικό αμμώνιο και χλωριούχο νάτριο), οργανικές χημικές ουσίες, αιθάλη, μέταλλα, σωματίδια εδάφους ή σκόνης και βιολογικά υλικά (π.χ. γύρη και σπόρια μούχλας).

Η φωτιά κοντά σε σπίτι στις Αχαρνές, 23 Αυγούστου 2023. © Thanassis Stavrakis / AP Photo

Ο αέρας που αναπνέουμε σε εσωτερικούς και σε εξωτερικούς χώρους περιέχει πάντα σωματιδιακή ρύπανση. Λόγω του μικρού τους μεγέθους, τα σωματίδια μπορούν εύκολα να διεισδύσουν σε σπίτια και κτίρια, αυξάνοντας τις συγκεντρώσεις σωματιδίων σε εσωτερικούς χώρους.

Το κύριο συστατικό του καπνού της πυρκαγιάς είναι μικροσκοπικά σωματίδια (έως 2.5 microns). Αντιστοιχούν στο 1/20 μιας ανθρώπινης τρίχας και είναι γνωστά ως PM2.5. Μπορούν να διεισδύσουν στην ανθρώπινη αναπνευστική οδό, να εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος και να βλάψουν ζωτικά όργανα. Αυτά τα σωματίδια είναι πιο επικίνδυνα για τους πνεύμονες μας από ό,τι εκείνα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

Τι μπορεί να προκαλέσει ο καπνός της πυρκαγιάς

Όπως αναφέρει ο οδηγός του Υπουργείου Υγείας και του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών για την επιβάρυνση της ατμόσφαιρας και την ανάγκη λήψης μέτρων προφύλαξης, «όταν εκδηλώνονται οι πυρκαγιές, ακόμη και εάν βρίσκεστε αρκετά χιλιόμετρα μακριά, ο καπνός και τα αιωρούμενα σωματίδια μπορεί να φτάσουν στην περιοχή σας και να επιβαρύνουν την κατάσταση της υγείας σας. Η έκθεση στον καπνό μιας πυρκαγιάς ενδέχεται να προκαλέσει ερεθισμούς στα μάτια και την αναπνευστική οδό, βήχα, βρογχίτιδα, ενδέχεται να επιδεινώσει ή να πυροδοτήσει συμπτώματα κρίσης άσθματος και σε ορισμένες περιπτώσεις διαταραχή της αναπνευστικής λειτουργίας, όπως δύσπνοια. Σε άτομα με υποκείμενα νοσήματα ενδέχεται να συμβάλει σε διαταραχές ρυθμού της καρδιάς και σε ακραίες περιπτώσεις σε καρδιαγγειακά επεισόδια με κατάληξη τον θάνατο».

Έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2022 αποκάλυψε ότι ««τα λεπτά σωματίδια στον καπνό της πυρκαγιάς μπορεί να είναι πολλές φορές πιο επιβλαβή για την ανθρώπινη αναπνευστική υγεία από τα σωματίδια από άλλες πηγές, όπως τα καυσαέρια αυτοκινήτων».

Πώς να σώσεις τους πνεύμονες σου από τα επιβλαβή σωματίδια

Τέτοιες ημέρες είναι χρήσιμο να περιορίζονται οι μετακινήσεις. Αν δεν μπορούμε να τις αποφύγουμε, φροντίζουμε να έχουμε κλειστά τα παράθυρα του αυτοκινήτου, με τον κλιματισμό να είναι στη λειτουργία της ανακύκλωσης του εσωτερικού αέρα.

Αν μετακινούμαστε με μέσα μαζικής μεταφοράς, φοράμε τις μάσκες Ν95, του κορονοϊού. Ειδικοί φορείς ενημερώνουν πως είναι οι μόνες που δίνουν την τέλεια εφαρμογή (δεν επιτρέπουν την εισβολή σωματιδίων στη μύτη και το στόμα). Διαθέτουν και τα φίλτρα που συγκρατούν τα λεπτά σωματίδια του καπνού. Περιορίζουν και τα επικίνδυνα αέρια. Εάν τη φοράς και αισθανθείς ζάλη ή αδιαθεσία, τη βγάζεις και αναζητάς το πλησιέστερο σημείο με την καθαρότερη ατμόσφαιρα.

© Thanassis Stavrakis / AP Photo

Τα μάτια τα προφυλάσσουμε με γυαλιά. Αν φοράς φακούς επαφής, είναι καλό να γνωρίζεις πως τα επιβλαβή σωματίδια μπορούν να κολλήσουν πάνω τους. Άρα, χρειάζεται καλός καθαρισμός. Ιδανικά προτίμησε τα γυαλιά για λίγες ημέρες.

Μην τρίψεις τα μάτια σου, ακόμα και αν έχεις τέτοια διάθεση, καθώς τα σωματίδια που έχουν βρει το δρόμο τους προς τα εκεί θα κάνουν μεγαλύτερη ζημιά. Πλύνε τα χέρια σου και πέρασε ένα καθαρό πανί πάνω από τα βλέφαρα. Μετά καθάρισε το πρόσωπο σου με σαπούνι και νερό και ολοκλήρωσε με ένα ντους.

Όπως περιορίζεις τις δικές σου μετακινήσεις, περιόρισε και αυτές των κατοικίδιών σου. Αν πρέπει να κάνουν τις ανάγκες τους, περιορίσου σε μικρές αποστάσεις και παρατήρησε αν εμφανίσουν δυσφορία. Στην επιστροφή καθάρισε με ένα υγρό πανί τη μουσούδα, τα πόδια και το σώμα.

© Thanassis Stavrakis / AP Photo

Πώς να καθαρίσεις αποτελεσματικά το περιβάλλον του σπιτιού

Τα σωματίδια κολλούν επάνω σου, κολλούν όμως και παντού μέσα στο σπίτι σου. Αν μείνουν εκεί, μπορεί να γίνουν επιζήμια σε βάθος χρόνου. Για να διασφαλίσεις την καθαρή ατμόσφαιρα, χρειάζεσαι έναν πολύ καλό καθαριστή αέρα που δεν παράγει όζον. Σε περίπτωση που δεν έχεις κάποιον πρόχειρο (ή τη σχετική λειτουργία στο κλιματιστικό, που προφανώς ενεργοποιείς στη λειτουργία ανακύκλωσης του εσωτερικού αέρα, ενώ έχεις κλείσει όλα τα παράθυρα), αν θερμάνεις άλατα Ιμαλαΐων θα απελευθερωθούν τα αρνητικά ιόντα που χρειάζεσαι (εξαφανίζονται όπου υπάρχει καπνός πυρκαγιάς ή τσιγάρου, ή ενεργοποιείς ηλεκτρικές συσκευές που δεν έχουν φίλτρα HEPA).

Παρεμπιπτόντως, δεν είναι αυτή η μέρα να καθαρίσεις με ηλεκτρική σκούπα το σπίτι σου. Εκτός και αν έχει τα ειδικά φίλτρα και είναι καθαρά.

Για να αφαιρέσεις τα σωματίδια από τα υφάσματα των επίπλων, πρώτα απομακρύνεις με σκούπα που έχει το ειδικό φίλτρο και μετά περνάς με ένα πανί που βουτάς σε μείγμα με νερό, ξύδι και λίγη μαγειρική σόδα. Αν το επιτρέπει το μέγεθος και το είδος του υφάσματος, το βάζεις στο πλυντήριο. Εκεί βάζεις και τα ρούχα σου.