ΠΩΣ ΤΟ ΓΟΝΕΪΚΟ ΣΤΡΕΣ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΕ ΚΑΘΕ ΗΛΙΚΙΑ (ΚΑΙ 3 ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΕΙΣ)

Έγινες γονιός; Καλώς ήρθες στον κόσμο του... μεγάλου άγχους. Αν ήσουν ήδη αγχώδης, θα έχεις καταλάβει ότι μπορείς να γίνεις πολύ περισσότερο. Αν πάλι δεν ήσουν, τώρα θα καταλάβεις τι πάει να πει άγχος. Επειδή όμως αυτό έχει αντίκτυπο στα παιδιά σου, καλύτερα να το φροντίσεις εγκαίρως.

Τα ποσοστά του γονεϊκού στρες, όπως και κάθε είδους άγχους δηλαδή, είναι υψηλά στη σημερινή εποχή. Σύμφωνα με μια ανάλυση δεδομένων σε βάθος δεκαετίας, που έκανε η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία το 2023, το ένα τρίτο των γονέων ανέφεραν υψηλά ποσοστά άγχους σε σύγκριση με το 20% των ενηλίκων που δεν είχαν παιδιά.

Αν αναρωτιέσαι γιατί τώρα και όχι παλιότερα, μια πρώτη ερμηνεία είναι η εξής: επειδή τώρα υπάρχουν περισσότερες απαιτήσεις και επιλογές για τους γονείς, χωρίς ωστόσο να υπάρχει και το αντίστοιχο υποστηρικτικό πλαίσιο που κάποτε παρείχε η ευρύτερη οικογένεια και η γειτονιά.

Οι γονείς σήμερα παλεύουν με στρεσογόνους παράγοντες που δεν υπήρχαν στον ίδιο βαθμό, ή ακόμη και καθόλου μέχρι πρόσφατα: συνεχώς αυξανόμενες προσδοκίες για το πώς πρέπει να μοιάζει η «επιτυχία» για ένα παιδί, διαχείριση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αίσθηση ότι υπολείπονται και, φυσικά, ανησυχία για την κλιματική κρίση και τις σοβαρές πολιτικές διαμάχες. Αυτές οι προκλήσεις ξεκινούν από την εγκυμοσύνη κιόλας και μπορεί να συνεχιστούν πολύ μετά την αποφοίτηση των παιδιών από το σχολείο.

Πώς επηρεάζει την οικογένεια το γονεϊκό στρες;

Το γονεϊκό στρες δεν είναι πρόβλημα μόνο για τους γονείς, αλλά και για τα παιδιά. Όπως εξηγεί η εμπεριστατωμένη αμερικανική έκθεση Parents Under Pressure (2024), υπάρχει μια περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ της ευημερίας των γονέων και εκείνης των παιδιών τους, όπου η κατάσταση της ψυχικής υγείας ενός γονέα μπορεί να επηρεάσει την κατάσταση ενός παιδιού και αντίστροφα.

iStock

Μην πιστέψεις ότι οφείλεται μόνο στην κληρονομικότητα. Μια έρευνα δείχνει ότι το άγχος –ιδιαίτερα το άγχος που προέρχεται από τη φροντίδα των παιδιών– μπορεί να δυσκολέψει την ανατροφή τους με τέτοιο τρόπο, που να τα κάνει να αισθάνονται ανασφαλή, ακόμη και λιγότερο επιθυμητά.

Σύμφωνα με τη Larissa Hallal Ribas, καθηγήτρια παιδιατρικής στο Πανεπιστήμιο Pelotas, στο Ρίο της Βραζιλίας, που έχει ασχοληθεί εις βάθος με το αντικείμενο, οι γονείς λειτουργούν ως βασικοί «ρυθμιστές» των συναισθημάτων των παιδιών. Όταν ένας γονέας είναι καταβεβλημένος από το στρες της γονεϊκής φροντίδας, αυτό επηρεάζει τη σχέση του με το παιδί και στη συνέχεια μπορεί να υπονομεύσει την ικανότητα ενός παιδιού να σχηματίσει ασφαλείς προσκολλήσεις. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Ότι ένα τέτοιο παιδί έχει αυξημένες πιθανότητες να αναπτύξει στο μέλλον αγχώδη διαταραχή, κατάθλιψη, ΔΕΠΥ και άλλες διαταραχές συμπεριφοράς.

Τα καλά νέα είναι ότι ακόμη κι αν το γονεϊκό στρες μπορεί να διαταράξει την ανατροφή των παιδιών, δεν είναι αναπόφευκτο, ούτε και ο αντίκτυπός του στην ευημερία ενός παιδιού. Γι' αυτό είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να αναζητούν υποστήριξη όταν διαπιστώνουν ότι τη χρειάζονται.

Βρεφική ηλικία: Κούραση και πρωτόγνωρα συναισθήματα

Η βρεφική ηλικία είναι αναμφισβήτητα η πιο αγχωτική περίοδος της ανατροφής ενός παιδιού, ιδιαίτερα για τους γονείς της πρώτης φοράς. Τα βρέφη είναι εύθραυστα, εξαρτώνται αποκλειστικά και ολοκληρωτικά από εσένα και, αν δεν το έχεις ξανακάνει, αμφισβητείς συνεχώς τον εαυτό σου για το αν κάνεις τα πράγματα σωστά. Η έλλειψη ύπνου και για ορισμένες μητέρες ο θηλασμός μπορεί να ωθήσουν έναν νέο γονέα στα άκρα των ψυχικών του αντοχών.

iStock

Ευτυχώς, αυτό το άγχος συνήθως μειώνεται με την πάροδο του χρόνου, αλλά για κάποιους γονείς παραμένει και μπορεί να επηρεάσει το παιδί τους. Μια μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Frontiers in Psychology το 2015 και είχε διεξαχθεί σε μωρά ηλικίας μεταξύ 9 μηνών και 2 ετών και στους ανάδοχους γονείς τους, το απέδειξε.

«Υπάρχει κάτι στο άγχος ενός γονέα που είναι ένα σημαντικό μέρος του πρώιμου περιβάλλοντος το οποίο διαμορφώνει την προσωπικότητα ενός παιδιού», σχολίασαν οι ερευνητές, υπογραμμίζοντας ότι αυτό το άγχος δεν έχει σχέση με βιολογικούς παράγοντες, αφού τα μωρά που συμμετείχαν στην έρευνα ήταν όλα υιοθετημένα.

Η ερευνητική ομάδα διαπίστωσε επίσης ότι οι συσχετίσεις με το άγχος έχουν αμφίδρομη πορεία: Τα αρνητικά συναισθήματα και οι συμπεριφορές στους 9 μήνες συσχετίζονται με τα συμπτώματα άγχους στους ανάδοχους γονείς 18 μήνες αργότερα.

Tι μπορείς να κάνεις

Επειδή τα συμπτώματα μπορεί να χρειαστούν χρόνο για να ξεδιπλωθούν, καλό είναι σε αυτό το πολύ πρώιμο στάδιο να αναζητήσεις βοήθεια και υποστήριξη. Είτε σε πρακτικό επίπεδο, από συγγενείς, φίλους και άλλους γονείς στη γειτονιά, είτε σε συμβουλευτικό επίπεδο, παρακολουθώντας ομάδες υποστήριξης ή κάνοντας συνεδρίες συμβουλευτικής. Καλύτερα να μην προτιμήσεις κάποιο σεμινάριο parenting coaching, διότι ενδέχεται να σε αγχώσει περισσότερο. Σε αυτή τη φάση, χρειάζεσαι ανθρώπους με τις ίδιες εμπειρίες και βοηθητικά χέρια.

Σχολική ηλικία: Νέες εμπειρίες και multitasking απαιτήσεις

Η μετάβαση στο σχολείο αποτελεί μια νέα πίστα εμπειριών για παιδιά και γονείς. Τα παιδιά έχουν πλέον άποψη και θέλουν να κάνουν πράγματα που συχνά δεν είναι ασφαλή. Από την άλλη, έρχονται σε επαφή με άλλα παιδιά, κάνουν (ή όχι) νέους φίλους, αντιμετωπίζουν δασκάλους και μαθήματα, και αποκτούν εξωσχολικές δραστηριότητες, όλα για πρώτη φορά.

Όλα αυτά μπορεί να προκαλέσουν ένα νέο κύμα άγχους στους γονείς, που επιδεινώνεται σε ορισμένες περιπτώσεις από τη φρενίτιδα της αριστείας, των πολλών εξωσχολικών μαθημάτων και των αθλητικών δραστηριοτήτων που θεωρούνται «απαραίτητες» για να εξασφαλίσουν το μέλλον ενός παιδιού. Εν τω μεταξύ, οι στρεσογόνοι παράγοντες της καθημερινής ζωής –εργασία, οικονομικά, ηλικιωμένοι γονείς και ούτω καθεξής– δεν σταματούν.

ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΜΕΛΕΤΕΣ, ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ ΩΣ ΒΑΣΙΚΟΙ «ΡΥΘΜΙΣΤΕΣ» ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ.

Όταν ένας φροντιστής είναι τόσο αγχωμένος, ώστε να μην είναι σε θέση να παρέχει την υποστήριξη που χρειάζονται τα παιδιά, αυτό θα μπορούσε να βλάψει την ψυχική υγεία των παιδιών. Όπως σημείωσε η αμερικανική έκθεση Parents Under Pressure, ένα παιδί με οποιονδήποτε φροντιστή με κακή ψυχική υγεία είχε διπλάσιες πιθανότητες να αποκτήσει ιστορικό ψυχικών, συμπεριφορικών ή αναπτυξιακών προβλημάτων. Ταυτόχρονα, μπορεί να έχει χειρότερες σχολικές και αθλητικές επιδόσεις, αυτό δηλαδή που αγχώνει τους γονείς, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος.

Οι μελέτες δείχνουν επίσης διαφορετικές επιδράσεις από τον κάθε γονέα. Για παράδειγμα, η υπερκινητικότητα και η απροσεξία έχουν συσχετιστεί με το στρες του μπαμπά, ενώ τα προβλήματα με τους συνομηλίκους και τα συναισθηματικά ζητήματα συνδέθηκαν με το άγχος της μαμάς.

Tι μπορείς να κάνεις

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου είναι πολύ εύκολο να παρασυρθείς σε ένα ατέρμονο πέρα-δώθε ανάμεσα στις δραστηριότητες του παιδιού. Όμως, είναι σημαντικό να έχεις ποιοτικό χρόνο μαζί του και για τη δική σου ψυχική υγεία.

Δώσε σημασία στη δημιουργία σύνδεσης με το παιδί σου. Όταν οι γονείς περνούν χρόνο με το μικρό παιδί τους για να υποστηρίξουν τις ανάγκες και τα συναισθήματά του, δημιουργούν μια ασφαλή βάση, ενδυναμώνοντας τα παιδιά να εξακολουθούν να εξερευνούν και να είναι περιπετειώδη, ενώ έχουν «ένα καταφύγιο όπου μπορούν να επιστρέψουν για ασφάλεια και άνεση».

Έφηβοι: Η μεγάλη ανατροπή και η ανάγκη για επικοινωνία

Σε αυτή την ηλικία, οι μελέτες δείχνουν ότι τις περισσότερες φορές το άγχος των εφήβων εκπορεύεται από αυτό της μητέρας. Ωστόσο, ο αντίκτυπος του στρες μπορεί να επιδεινωθεί, όταν ο μπαμπάς δυσκολεύεται να δείξει υποστήριξη και στοργή προς το παιδί. Και φυσικά, όπως και στις άλλες ηλικίες, το άγχος κινείται αμφίδρομα και μεταφέρεται από και προς τα μέλη της οικογένειας.

iStock

Όπως διαπίστωσε μελέτη του 2024, που δημοσιεύτηκε στο Communications Psychology, τα αγχωτικά συναισθήματα στους εφήβους συσχετίστηκαν με αρνητικά συναισθήματα στους γονείς την ίδια και την επόμενη μέρα. Το άγχος των παιδιών συνδέθηκε επίσης με συμπτώματα σωματικής υγείας όπως πονοκεφάλους, κρυολογήματα και γρίπη.

Σύμφωνα με μια έκθεση του Harvard Graduate School of Education για το 2023, ένας αγχωμένος έφηβος έχει 3 φορές περισσότερες πιθανότητες να έχει έναν αγχωμένο γονέα, από έναν έφηβο που δεν έχει άγχος.

Tι μπορείς να κάνεις

Καλλιέργησε χώρο για επικοινωνία και δείξε ενσυναίσθηση. Ξεκίνα με τη δημιουργία ενός μη επικριτικού χώρου για συνομιλία. Σε απλά ελληνικά: άκουσε τι έχει να σου πει ένας έφηβος χωρίς να τον κρίνεις. Και, φυσικά, χωρίς να αγχώνεσαι υπερβολικά. Η εφηβεία είναι η εποχή των ανατροπών, αλλά δεν κρατάει για πάντα, ούτε καθορίζει το μέλλον του παιδιού σου στον βαθμό που φοβάσαι.

Όταν οι έφηβοι μπορούν να βασίζονται στους γονείς τους, αποκτούν μια αίσθηση ελευθερίας και εμπιστοσύνης στην ικανότητά τους για αυτοέκφραση και μια καλύτερη σύνδεση με τους γονείς τους. Αυτή η σύνδεση λειτουργεί αγχολυτικά και για τις δύο πλευρές.