ΤΙ ΜΑΣ ΔΙΔΑΣΚΟΥΝ ΟΙ ΑΥΤΟΧΘΟΝΕΣ ΛΑΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

Οι αυτόχθονες λαοί, φύλακες του 80% της παγκόσμιας βιοποικιλότητας, προσφέρουν πολύτιμα μαθήματα για την ανθεκτικότητα απέναντι στην κλιματική κρίση. Από τις έξυπνες καλλιέργειες μέχρι την αρμονική συμβίωση με τη φύση, η σοφία τους είναι οδηγός για ένα βιώσιμο μέλλον.

Σήμερα, 9 Αυγούστου, είναι η Διεθνής Ημέρα των Αυτοχθόνων Λαών του Κόσμου. Θεσπίστηκε το 1994 με πρωτοβουλία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) για να ευαισθητοποιήσει το κοινό για τα δικαιώματα, τις ανάγκες και τις διεκδικήσεις τους. Κάτι παραπάνω από 30 χρόνια μετά, είναι και μια ευκαιρία να αναλογιστούμε τον ρόλο τους στην προστασία της φύσης και στην οικοδόμηση ενός πιο δίκαιου, βιώσιμου κόσμου. Να σκεφτούμε τι μπορούν να μας διδάξουν για την κλιματική αλλαγή.

Αν και αποτελούν λιγότερο από το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού, οι αυτόχθονες λαοί προφυλάσσουν στα εδάφη τους το 80% της βιοποικιλότητας της Γης και διαχειρίζονται το 25% της επιφάνειας της ξηράς στον πλανήτη. Οι διαχρονικές τους πρακτικές, βασισμένες στη λεγόμενη παραδοσιακή οικολογική γνώση, προσφέρουν πολύτιμα μαθήματα για ένα μέλλον ανθεκτικό και βιώσιμο. Όπως παρατηρεί το Πρόγραμμα του ΟΗΕ για την Ανάπτυξη (UNDP), οι μοναδικές τους γνώσεις, από τις καλλιέργειες και τη διαχείριση των υδάτινων πόρων έως την αρμονική συνύπαρξη με τη φύση, φωτίζουν ένα μονοπάτι (ή καλύτερα μονόδρομο;) για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης – με τη συμμετοχή τους, όχι χωρίς αυτούς.

Κλιματικά «έξυπνη» γεωργία

Η milpa, το παραδοσιακό αγροτικό σύστημα των Μάγια στην Κεντρική Αμερική και το νότιο Μεξικό, αποτελεί πρότυπο βιώσιμης γεωργικής πρακτικής. Βασίζεται στην περιοδική εναλλαγή καλλιεργήσιμων εκτάσεων –συνήθως με καλαμπόκι, φασόλια, κολοκύθες και άλλα λαχανικά– μέσα σε δασικές περιοχές, συνδυάζοντας την καλλιέργεια πολλών διαφορετικών φυτών με τη φυσική αναγέννηση του δάσους στις εκτάσεις που έχουν προηγουμένως καλλιεργηθεί.

Αυτόχθονες σε milpa, στο Μεξικό. iStock

Με αυτά τα δάση-λαχανόκηπους πετυχαίνουν να διατηρούν τη μεγάλη βιοποικιλότητα και γονιμότητα του εδάφους, συμβάλλοντας ουσιαστικά τόσο στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής όσο και στην προσαρμογή σε αυτήν.

Αντίστοιχα, σε χώρες της Δυτικής Αφρικής, όπως το Μάλι και η Μπουρκίνα Φάσο, οι κοινότητες ιθαγενών έχουν αναπτύξει εξελιγμένα συστήματα αγροδασοπονίας, που συνδυάζουν δάση με γεωργικές καλλιέργειες ή και βοσκοτόπια. Τα αγροδασικά συστήματα περιορίζουν τη διάβρωση του εδάφους και βελτιώνουν τη γονιμότητά του, ενώ η ποικιλία των καλλιεργειών μειώνει τον κίνδυνο ολοκληρωτικής καταστροφής της σοδειάς από παράσιτα, ασθένειες ή ακραία καιρικά φαινόμενα. Έτσι, εξασφαλίζεται η διαθεσιμότητα τροφίμων και η προστασία των τοπικών οικονομιών απέναντι στις κλιματικές προκλήσεις, όπως η ξηρασία ή οι έντονες βροχοπτώσεις.

Βοσκός στην Αφρική. iStock

Οι Αβορίγινες προβαίνουν εδώ και χιλιετίες σε ελεγχόμενους εμπρησμούς τις ψυχρές περιόδους (cool burning), για να μειώσουν τα αποθέματα καύσιμης ύλης, να ελέγξουν τη βλάστηση και να ενισχύσουν τη βιοποικιλότητα.

Η προστατευτική χρήση της φωτιάς από τους ιθαγενείς της Αυστραλίας ενέπνευσε σύγχρονες πρακτικές για τη δημιουργία αντιπυρικών ζωνών, για μεγαλύτερη ετοιμότητα απέναντι στις συνεχώς πιο καταστροφικές πυρκαγιές. Το 2024 ήταν χρονιά με τις περισσότερες δασικές πυρκαγιές, με 135.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα καμένης γης, κάτι λιγότερο από την έκταση της  Ελλάδας.

Οι γυναίκες δημιουργοί και θεματοφύλακες γνώσης

Η παραδοσιακή οικολογική γνώση δεν μεταδίδεται μόνο από γενιά σε γενιά· πολύ συχνά, είναι οι γυναίκες που τη διατηρούν και εμπλουτίζουν, από την επιλογή και αποθήκευση σπόρων μέχρι τις τεχνικές παρασκευής τροφίμων. Στην Αφρική, γυναίκες νομάδες εφαρμόζουν πρακτικές βιώσιμης βόσκησης που προστατεύουν τα λιβάδια και προλαμβάνουν την ερημοποίηση.

Μέλη της φυλής Uru στο Περού. iStock

Αντίστοιχα, η ομάδα Uru Uru στη Βολιβία χρησιμοποιεί τις γνώσεις των ντόπιων για τα ιθαγενή φυτά για να καθαρίσει τη μολυσμένη λίμνη Uru Uru, δείχνοντας πώς συνδυάζεται η παράδοση με την καινοτομία.

Μαθήματα ευεξίας και αντοχής

Ξέρουμε ότι η ισορροπημένη, υγιεινή διατροφή είναι συστατικό της ευζωίας και μακροβιότητας. Οι ιθαγενείς, με τις εκατοντάδες τοπικές και θρεπτικές τροφές, από άγρια φυτά και φρούτα έως παραδοσιακές ποικιλίες δημητριακών και λαχανικών, μας δείχνουν έναν δρόμο.

Στις Άνδεις, οι κοινότητες καλλιεργούν διάφορα είδη πατάτας, προσαρμοσμένα σε διαφορετικά υψόμετρα και κλίματα, εξασφαλίζοντας ποικιλία και ανθεκτικότητα. Στον Αμαζόνιο, παραδοσιακές μέθοδοι, όπως το κάπνισμα και η αποξήρανση, βοηθούν στη συντήρηση της τροφής χωρίς μεγάλο οικολογικό αποτύπωμα.

Νεαρός καλλιεργητής βιολογικών ανανάδων σε τροπικό δάσος στον Αμαζόνιο. iStock

Οι κοσμοθεωρίες τους υπενθυμίζουν κάτι θεμελιώδες: η υγεία του ανθρώπου είναι άρρηκτα δεμένη με την υγεία της φύσης. Οι παραδοσιακές δίαιτες με βάση τοπικά και εποχικά τρόφιμα ενισχύουν τη σωματική υγεία, την πολιτισμική συνοχή και πνευματική σύνδεση. Η καθημερινότητά τους ακολουθεί τους ρυθμούς του ήλιου, της βροχής, των εποχών, μια ροή που συνδέει τις ανθρώπινες δραστηριότητες με τους φυσικούς κύκλους.

Σε έναν κόσμο που απομακρύνεται από τη φύση, οι αυτόχθονες λαοί μας δείχνουν πως η αειφορία ξεκινά από τη φροντίδα του πλανήτη και του εαυτού μας, και περιλαμβάνει απαρέγκλιτα την ευημερία όλων των κοινοτήτων.