ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΙΝΑΚΕΣ ΑΝΤΑΜΟΙΒΗΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

Οι πίνακες ανταμοιβής δίνουν σίγουρα προσωρινή λύση στο να πείσουμε ένα παιδί να ακολουθεί ορισμένους κανόνες, όμως μακροπρόθεσμα δημιουργούν προβλήματα.

Αν εμείς οι Millennial-γονείς φέραμε μια επανάσταση στον τρόπο που μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, αυτή έχει να κάνει με το πώς τα «αναγκάζουμε» να κάνουν κάτι που «πρέπει» αλλά εκείνα δεν θέλουν. Ενώ οι δικοί μας γονείς στην καλύτερη περίπτωση έβαζαν μια φωνή ή στη χειρότερη έριχναν σφαλιάρα, εμείς αναγνωρίσαμε τη στρεβλότητα της ψυχικής και σωματικής βίας, διδαχθήκαμε από ψυχολόγους και parent coaches την «θετική διαπαιδαγώγηση» και υιοθετήσαμε ευφάνταστες μεθόδους πειθούς που δεν είχαν πάντα κάποια επιστημονική σφραγίδα. Μία τέτοια μέθοδος είναι οι πίνακες ανταμοιβής.

Εννοείται πως έχω χρησιμοποιήσει αυτό το κόλπο κι εγώ, όταν το παιδί μου δεν συνεργαζόταν – δεν είμαι εδώ για να κουνήσω το δάχτυλο. Αναφέρομαι στο πρώτο μου παιδί, φυσικά, αυτό που πασχίζεις να τα κάνεις όλα τέλεια, για να συνειδητοποιήσεις –ειδικά όταν έρθει το δεύτερο– ότι η τελειότητα όταν είσαι γονιός είναι ουτοπία. Πλέον δεν αλλάζει κάτι, οπότε σκέφτηκα να προειδοποιήσω τουλάχιστον τους επόμενους: Οι πίνακες ανταμοιβής είναι μια βαθιά προβληματική ιδέα – και η εκπαιδευτική ψυχολόγος Ingrid Rhodes, ανατρέχοντας στις σύγχρονες θεωρίες νευροψυχολογίας, εξηγεί γιατί.

Τι είναι οι πίνακες ανταμοιβής των παιδιών

Αν και πιθανότητα τους γνωρίζεις ήδη, πολύ περιληπτικά θα σου περιγράψω το δικό μας παράδειγμα: Η κόρη μου γύρω στα 5 αποφασίζει ότι δεν θέλει πια να βουρτσίζει τα δόντια της. Όσο κι αν προσπαθούμε να την πείσουμε ότι είναι απαραίτητο, είναι ανένδοτη. Ανάμεσα στις αμέτρητες συμβουλές για γονείς που διαβάζω εκείνη την εποχή, ανακαλύπτω το εξής: Σχεδιάζω ένα πολύχρωμο ημερολόγιο των 4 εβδομάδων. Χωρίζω την κάθε μέρα στα δύο (πρωί-βράδυ), αγοράζω κάμποσα πακέτα με μικρά αυτοκόλλητα και υπόσχομαι κάθε φορά που βουρτσίζει τα δόντια της να κολλάω από ένα. Το «τυράκι»; Στο τέλος της κάθε εβδομάδας από την οποία δεν λείπει κανένα αυτοκόλλητο την περιμένει ένα μικρό δωράκι (αξίας 2-3 ευρώ). Στο τέλος του μήνα, εφόσον δεν έχει περάσει ούτε μέρα με άπλυτα δόντια, την περιμένει ένα μεγαλύτερο δώρο. Εννοείται πως άρχισε να βουρτσίζει ξανά τα δόντια της με χαρά. Τον συγκεκριμένο μήνα.

iStock

Τον επόμενο χρειάστηκε να φτιάξω έναν ακόμα πίνακα ανταμοιβής και τότε κατάλαβα πως αυτή η δουλειά δεν μπορεί να συνεχιστεί για αμέτρητους λόγους, μα κυρίως για το μήνυμα που λάμβανε το παιδί: της επιβράβευσης με υλικά αγαθά για την καθιέρωση μιας αυτονόητης, ολόδικής του συνήθειας υγιεινής.

Με κάθε «μάθημα» που δίνουμε στα παιδιά μας ως γονείς τους μεταδίδουμε και τις αξίες μας. Το να χρησιμοποιούμε, λοιπόν, τα υλικά αγαθά ως βραβεία μαθαίνει στα παιδιά να εκτιμούν τα αποκτήματα περισσότερο από τα συναισθήματα ή τις σχέσεις. Εν προκειμένω, με τα «δωράκια» για το βούρτσισμα των δοντιών, υπέσκαπτα την σχέση της κόρης μου με τον εαυτό της, την εμπόδιζα να καταλάβει τη σημασία της αυτοφροντίδας της.

ΤΟ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ ΥΛΙΚΑ ΑΓΑΘΑ ΓΙΑ ΕΠΙΒΡΑΒΕΥΣΗ ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΝΑ ΕΚΤΙΜΟΥΝ ΤΑ ΑΠΟΚΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ.

Την ίδια ώρα, οι εξωτερικές αυτές ανταμοιβές (τα αυτοκόλλητα, τα παιχνιδάκια, τα γλυκάκια) μετακινούν την προσοχή του παιδιού από το γιατί να κάνει κάτι στο τι θα κερδίσει αν το κάνει. Δεν θα ξεχάσω ποτέ μια γνωστή που μου έλεγε ότι προσπαθούσε να παίρνει καλούς βαθμούς για να της δίνει ο πατέρας της λεφτά – και, πριν σκεφτείς πως μερικές φορές ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, αυτή η κοπέλα δεν κατάφερε ποτέ τελικά να μπει στην πανεπιστημιακή σχολή που ήθελε, παρά κάποιους καλούς βαθμούς. Στην πραγματικότητα, μισούσε το διάβασμα και κανένα 50ευρω δεν την έκανε τελικά να αλλάξει γνώμη.

iStock

Πώς να το κάνεις καλύτερα

Τι θα μπορούσα να έχω κάνει διαφορετικά; Η Rhodes λέει ότι σαφώς τα παιδιά χρειάζονται ενθάρρυνση για να ακολουθήσουν κάποιους «κανόνες», π.χ. να μαζεύουν στο τέλος της ημέρας τα παιχνίδια τους, να τακτοποιούν το δωμάτιό τους, να μη χτυπούν κάποιον όταν θυμώνουν. «Αντί να τους τάξουμε κάποιο αντικείμενο όμως, μπορούμε να τα ευχαριστήσουμε μέσα από την καρδιά μας, να τα συγχαρούμε ή να περάσουμε χρόνο μαζί τους», που είναι κι αυτό που θα εκτιμήσουν περισσότερο από καθετί. Η ψυχολόγος διευκρινίζει:

«Επίσης, η επιβράβευση πρέπει να έρθει μετά το επίτευγμα, αν θέλουμε να ενισχυθεί η υπευθυνότητα του παιδιού και όχι η εξάρτησή του από εξωτερικά κίνητρα. Υπάρχει μεγάλη διαφορά, δηλαδή, ανάμεσα στο Αν τακτοποιήσεις το δωμάτιό σου, θα πάμε να παίξουμε στο πάρκο και στο Μπράβο! Τακτοποίησες! Τώρα μας μένει χρόνος να πάμε να παίξουμε στο πάρκο! Η δεύτερη πρόταση είναι πολύ πιο αποτελεσματική γιατί ενισχύει φυσικά τη συμπεριφορά του παιδιού, του δημιουργεί εσωτερικά κίνητρα και ισχυρότερες νευρικές συνδέσεις. Την ίδια ώρα, δίνει προτεραιότητα στην κοινωνική σύνδεση και κάνει το παιδί να νιώθει ότι τα κατάφερε».

iStock

Ξέρω ότι πολλοί θα γελάσετε σκεπτόμενοι το δικό σας παιδί, πάντως η Rhodes επιμένει ότι μερικές φορές αρκεί να δείξεις στο παιδί τι πρέπει να κάνει και θα το κάνει, χωρίς να το πιέσεις. «Τις πρώτες φορές που ο γιος μου γέμιζε τον τόπο με παιχνίδια, καθόμουν στο πάτωμα μαζί του και του έδειχνα πώς να τα βάζει σε κουτιά, ή του έδειχνα πως όταν τρώμε πηγαίνουμε το πιάτο στον νεροχύτη, ή πώς παίρνουμε το πανάκι και καθαρίζουμε μια επιφάνεια όταν κάτι μας χυθεί. Και κάποια μέρα, έπειτα από πολλές επαναλήψεις που του έδειχνα τι κάνω εγώ, απλά σήκωσε το πιάτο του και το πήγε στον νεροχύτη. Κανείς δεν τον κοιτούσε εκείνη την ώρα, καμία επιβράβευση δεν περίμενε να λάβει, οπότε εγώ απλά τον ευχαρίστησα και συνέχισα να κάνω τη δική μου δουλειά. Εξάλλου αυτό δεν είναι που θέλουμε για τα παιδιά μας; Να γίνουν ικανά και ανεξάρτητα μέλη της κοινωνίας».

Ο ΜΟΝΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΩΘΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗΣ, ΟΧΙ ΤΗΣ ΔΩΡΟΔΟΚΙΑΣ.

Οι πίνακες ανταμοιβής, λοιπόν, μπορεί να φέρνουν αποτελέσματα προσωρινά, όμως την ίδια ώρα ακυρώνουν κάθε εσωτερικό κίνητρο. Την εσωτερική ώθηση, δηλαδή, να κάνει το παιδί κάτι επειδή έχει νόημα ή είναι καλό για εκείνο. Και ο μόνος τρόπος για να παρέχεις στο παιδί αυτή την ώθηση είναι μέσω της σύνδεσης και της καθοδήγησης, όχι της δωροδοκίας. Αν θέλουμε το παιδί να αποκτήσει βασικές δεξιότητες στη ζωή του, χρειάζεται να επαινούμε την προσπάθειά του και τη διαρκή βελτίωση, λέγοντας π.χ. «βούρτσισες τα δόντια σου; Πω πω πόσο λαμπερά δείχνουν!» σε ένα παιδί που έχει άρνηση να τα βουρτσίσει.

Επίσης, καταλήγει η Rhodes, έχει νόημα να κάνουμε το παιδί μέρος του προβλήματος, αν είναι σε ηλικία που καταλαβαίνει. Π.χ.:

• Τι πιστεύεις ότι θα συμβεί αν σταματήσεις να πλένεις τα δόντια σου;
• Τα παιχνίδια σου μπορεί να χαθούν αν τα αφήσεις διασκορπισμένα εδώ κι εκεί. Δεν θα σε πείραζε αυτό;

Το παιδί έτσι αναγκάζεται να αναλάβει την ευθύνη της πράξης του και να αναπτύξει την κριτική του σκέψη, σίγουρα πολύ περισσότερο από το να του πεις: «Μάζεψε τα παιχνίδια και θα σου δώσω το κινητό».