ΒΡΕΦΙΚΗ ΑΜΝΗΣΙΑ: ΤΑ ΜΩΡΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΘΥΜΟΥΝΤΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΑΠΟ ΟΣΑ ΝΟΜΙΖΟΥΜΕ

Νέα επιστημονικά δεδομένα ανατρέπουν όσα πιστεύαμε για τη βρεφική αμνησία. Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν σχηματίζονται οι πρώτες αναμνήσεις;

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί δεν θυμόμαστε τίποτα από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας; Από τα πρώτα βήματα μέχρι τις πρώτες λέξεις, τα βρέφη ζουν έναν ορυμαγδό εμπειριών και ερεθισμάτων, όμως όλες αυτές οι στιγμές χάνονται μέσα στην ομίχλη της λεγόμενης «βρεφικής αμνησίας». Γιατί ο εγκέφαλος ξεκινά να μαθαίνει τόσο έντονα, αλλά δεν κρατά τίποτα από εκείνη την περίοδο;

Μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Science επιχειρεί να απαντήσει στο διαχρονικό αυτό ερώτημα, φέρνοντας στο φως νέα δεδομένα για τον ρόλο του ιππόκαμπου, της περιοχής δηλαδή του εγκεφάλου που σχετίζεται με την αποθήκευση των αναμνήσεων. Οι ερευνητές κατάφεραν για πρώτη φορά να παρακολουθήσουν τη λειτουργία του εγκεφάλου σε ξύπνια βρέφη κατά τη διάρκεια δοκιμασιών που εξετάζουν τη μνήμη, δείχνοντας ότι τα μωρά μπορούν όντως να σχηματίζουν αναμνήσεις, απλώς δεν μπορούν να τις ανακαλέσουν αργότερα στη ζωή.

Όπως μας λέει η Tristan S. Yates, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο πανεπιστήμιο Columbia, ειδικευμένη στη μνήμη και την ανάπτυξη βρεφών και συν-συγγραφέας της μελέτης, τα βρέφη είναι ικανά να μαθαίνουν πολύ περισσότερο απ’ όσα νομίζουμε, ακόμα κι αν δεν θυμούνται συνειδητά τίποτα από εκείνη την περίοδο.

Η Tristan S. Yates.

«Η μνήμη δεν είναι απλώς μια λέξη που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε το παρελθόν μας. Είναι μια σύνθετη διαδικασία. Υπάρχουν τρία βασικά στάδια στη λειτουργία της μνήμης: κωδικοποίηση (η πρόσληψη αισθητηριακών πληροφοριών και ο σχηματισμός μιας ανάμνησης), αποθήκευση ή παγίωση (η διατήρηση της ανάμνησης για μακροχρόνιο χρονικό διάστημα) και ανάκτηση (η πρόσβαση και η ανάκληση αυτής της ανάμνησης). Η βρεφική αμνησία, το φαινόμενο κατά το οποίο δεν θυμόμαστε τις εμπειρίες από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, θα μπορούσε να οφείλεται σε δυσλειτουργία σε οποιοδήποτε από αυτά τα στάδια. Το ερευνητικό μας ερώτημα ήταν εάν οι αναμνήσεις καταγράφονται εξαρχής στον εγκέφαλο των βρεφών και αν ο ιππόκαμπος, η εγκεφαλική περιοχή που συνδέεται κυρίως με την επεισοδιακή μνήμη στους ενήλικες, παίζει ρόλο σε αυτή τη διαδικασία».

Το πείραμα και τα αποτελέσματα

Για να διερευνήσουν πώς λειτουργεί η μνήμη στα βρέφη, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τη μέθοδο της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI). Πρόκειται για μια τεχνική που καταγράφει ποιες περιοχές του εγκεφάλου ενεργοποιούνται κατά τη διάρκεια μιας δραστηριότητας ενώ τα μωρά είναι ξύπνια και συμμετέχουν σε ήπιες, ειδικά σχεδιασμένες δοκιμασίες. Κατά τη διάρκεια της εξέτασης, ο γονέας παρέμενε στο δωμάτιο, ενώ τα βρέφη ήταν τοποθετημένα αναπαυτικά σε μαξιλάρια, με κουβέρτες, πιπίλες και παιχνίδια (χωρίς μεταλλικά μέρη), ώστε να νιώθουν όσο το δυνατόν πιο ασφαλή. Ανάμεσα στις δοκιμασίες, προβάλλονταν διασκεδαστικά βίντεο για να διατηρείται η προσοχή τους και να περιορίζεται το άγχος.

iStock

«Μέσα σε αυτό το ήρεμο περιβάλλον, παρουσιάσαμε στα βρέφη πρωτόγνωρες εικόνες, όπως το πρόσωπο μιας γυναίκας, ένα φαράγγι ή ένα παιχνίδι σκύλου πάνω σε έντονα, ψυχεδελικά φόντα. Λίγο αργότερα, προβάλαμε την ίδια εικόνα δίπλα σε μια καινούργια από την ίδια κατηγορία, για να διαπιστώσουμε αν το μωρό αναγνώριζε την πρώτη. Πράγματι, κοιτούσαν εντονότερα την αρχική εικόνα, γεγονός που σημαίνει ότι τη θυμόντουσαν», εξηγεί η Yates.

Το κρίσιμο ερώτημα ήταν τι συνέβαινε στον εγκέφαλό τους τη στιγμή που τα βρέφη έβλεπαν μια εικόνα την οποία θα θυμούνταν αργότερα.

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΜΑΓΝΗΤΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕ ΑΥΞΗΜΕΝΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΙΠΠΟΚΑΜΠΟ, ΔΕΙΧΝΟΝΤΑΣ ΠΩΣ Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΤΩΝ ΜΩΡΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΖΕΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΠΟΛΥ ΝΩΡΙΣ.

«Αξιοσημείωτο είναι ότι αυτή η δραστηριότητα ήταν ιδιαίτερα έντονη σε βρέφη άνω των 12 μηνών, γεγονός που δείχνει πως ο ιππόκαμπος μπορεί να σχηματίζει αναμνήσεις για μεμονωμένα γεγονότα ήδη μέχρι το τέλος του πρώτου έτους της ζωής», τονίζει. Όπως εξηγεί, η μελέτη αυτή έρχεται να αμφισβητήσει ευθέως την παλαιότερη άποψη ότι ο ιππόκαμπος παραμένει «ανώριμος» κατά τα πρώτα χρόνια.

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο και έχουμε βρεφική αμνησία

Αφού ο ιππόκαμπος φαίνεται να είναι λειτουργικός από τόσο νωρίς, τότε γιατί δεν θυμόμαστε τίποτα από εκείνες τις πρώτες εμπειρίες; Η απάντηση, εξηγεί η Yates, δεν βρίσκεται μόνο στο αν σχηματίζονται αναμνήσεις, αλλά και στο πώς αλλάζει ο εγκέφαλος και ο τρόπος σκέψης μας όσο μεγαλώνουμε.

«Ο ιππόκαμπος αναπτύσσεται σταδιακά από τη βρεφική ηλικία έως και την εφηβεία. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, σχηματίζονται νέοι νευρώνες και δημιουργούνται νέες συνδέσεις. Αυτή η διαδικασία ανανέωσης και αναδόμησης μπορεί να οδηγήσει στην αδυναμία πρόσβασης στις πρώιμες παιδικές αναμνήσεις. Είναι σαν ένα μονοπάτι που υπήρχε κάποτε να έχει πλέον καλυφθεί από πυκνή βλάστηση», λέει.

Μια άλλη πιθανή εξήγηση, σύμφωνα με την ερευνητική ομάδα, σχετίζεται με τις αλλαγές στη δική μας ταυτότητα και νοητική ανάπτυξη.

Pexels Poppy Martinez

«Καθώς μεγαλώνουμε και αναπτύσσουμε νέα γνωστικά εργαλεία, μπορεί να απομακρυνόμαστε από τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμασταν τον κόσμο ως βρέφη, γεγονός που καθιστά δύσκολη την πρόσβαση στις αναμνήσεις εκείνης της περιόδου. Σε αυτό το πλαίσιο, η ιδέα ότι η γλώσσα παίζει σημαντικό ρόλο στην παιδική αμνησία έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι αναμνήσεις που σχηματίστηκαν πριν την ανάπτυξη της γλώσσας, δηλαδή οι προ-λεκτικές, είναι πιθανό να μην είναι εύκολα προσβάσιμες όταν πλέον αποκτήσουμε γλωσσικές δεξιότητες. Αυτό συμβαίνει επειδή η γλώσσα και οι έννοιες που μαθαίνουμε στη συνέχεια μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουμε ή κατανοούμε αυτές τις πρώιμες εμπειρίες».

Γιατί η βρεφική μνήμη μάς αφορά όλους

Το γεγονός ότι αυτές οι πρώιμες αναμνήσεις χάνονται ή γίνονται απρόσιτες δεν σημαίνει ότι είναι ασήμαντες. Αντίθετα, εξηγεί η Yates, η νέα μελέτη που δείχνει πως ο ιππόκαμπος είναι ενεργός ήδη από τον πρώτο χρόνο ζωής ενισχύει την άποψη ότι οι εμπειρίες της βρεφικής ηλικίας μπορούν να επηρεάσουν βαθιά τη γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη.

Η κατανόηση του πώς λειτουργεί η μνήμη από τόσο νωρίς, λέει, μπορεί να βοηθήσει γονείς και φροντιστές να προσφέρουν θετικές, υποστηρικτικές εμπειρίες στα παιδιά. Παράλληλα, ρίχνει φως στο γιατί τα αρνητικά βιώματα και οι πρώιμες αντιξοότητες αφήνουν τόσο ισχυρό αποτύπωμα στην ψυχολογία: επειδή, ακόμη και σε αυτές τις πρώτες φάσεις της ζωής, ο εγκέφαλος καταγράφει εμπειρίες με τρόπους που μπορούν να έχουν μακροχρόνιες επιπτώσεις – ακόμη κι αν δεν είναι αργότερα συνειδητά προσβάσιμες.

«Σε κοινωνικό επίπεδο», προσθέτει, «αυτή η γνώση μπορεί να οδηγήσει στη χάραξη πολιτικών που θα ενισχύουν την υποστήριξη των βρεφών που βρίσκονται σε ευάλωτες συνθήκες, προσφέροντάς τους ένα ασφαλέστερο και πιο προστατευτικό πλαίσιο ανάπτυξης».