ΕΙΣΑΙ «ΑΝΟΙΧΤΟ ΒΙΒΛΙΟ» Ή «ΚΛΕΙΣΤΟΣ ΣΑΝ ΣΤΡΕΙΔΙ»; ΒΑΛΕ ΟΡΙΑ ΚΑΙ ΒΡΕΣ ΤΗΝ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ

Λες πολλά για τον εαυτό σου ή κρατάς τα πάντα κρυφά; Σε μαλώνουν οι φίλοι γιατί «εκτίθεσαι» ή αναρωτιούνται γιατί δεν ανοίγεσαι ποτέ; Καθώς το ζήτημα της οριοθέτησης –τι μοιραζόμαστε και πότε–, απασχολεί σχεδόν τους πάντες, ένας ψυχοθεραπευτής ξεδιαλύνει το τοπίο και μιλά για τις αξίες της οριοθέτησης και της ισορροπίας.

Μιλάς πολύ χωρίς να το καταλαβαίνεις; Σου βάζουν χέρι (από αγάπη) γιατί «εκτίθεσαι» που ανοίγεσαι στον κόσμο και δεν κρατάς κάτι για σένα; Ή στέκεσαι στην άλλη πλευρά, με χείλη σφραγισμένα για ό,τι αφορά στα προσωπικά σου, τόσο που κάποτε οι γύρω σου απομακρύνονται – γιατί πόσο να αντέξεις τον άνθρωπο τον απροσπέλαστο; Τώρα που σκέφτεσαι αν είσαι άνοιχτο ή ολότελα κλειστό βιβλίο –κι αν όχι των άκρων, η πλάστιγγα πάλι προς κάπου γέρνει–, μήπως αναρωτιέσαι και αν κάτι από τα δύο είναι σωστό ή έστω καλύτερο;

Το ζήτημα το έχω σκεφτεί και μάλιστα αποτέλεσε προσφάτως αιτία διαφωνίας με φίλη, όχι για πρώτη φορά. «Άνθρωπέ μου, καταλαβαίνεις ότι δε γίνεται να τα λες όλα παντού; Δεν μπορείς να βάλεις το μυαλό σου να σκεφτεί λίγο;» είπε εκείνη, για να λάβει μια απάντηση εξίσου ψύχραιμη και αρκετή να διαταράξει, τουλάχιστον προσωρινά, την ωραία ατμόσφαιρα της παρέας. (Αφότου νιώσουν την ανάσα των 40 στα πρόσωπά τους, οι millennials αρχίζουν να φλερτάρουν ξεδιάντροπα με την μπουμεροποίηση. Θέλει προσπάθεια να μη γίνουν οι απόψεις αγκυλώσεις).

Το βασικό μου αντεπιχείρημα ήταν ξανά οι (ανύπαρκτοι) σκελετοί στις ντουλάπες. Αν δεν έχεις κάτι να κρύψεις, αν δεν βρίσκεις τις όποιες πράξεις και συμπεριφορές σου αξιόμεμπτες –και δεν είναι ποινικά κολάσιμες να βγεις να πανηγυρίσεις–, αν σου περνά αδιάφορη (κατά το μέγιστο δυνατό) η εντύπωση που θα σχηματίσουν οι άλλοι για σένα, τότε καλώς δεν έχεις βασική αρχή σου ότι «τα εν οίκω μη εν δήμω». Δεν είναι αξίωμα. Είναι μια άποψη που σκέφτομαι συχνά και με προβλημάτισε εκ νέου μετά τη διαφωνία.

Και έτσι βρέθηκα να ακούω για τη σημασία του να είσαι «ανοιχτό βιβλίο» ή «κλειστός χαρακτήρας» και την ψυχολογία της οριοθέτησης, στο podcast Through a Therapist’s Eyes, του ψυχοθεραπευτή Chris Gazdik. Ο Gazdik υποστηρίζει ότι το να κατανοήσεις πώς λειτουργούν τα όρια είναι θεμελιώδες για τη συναισθηματική υγεία, τη σύνδεση και τον αυτοσεβασμό, ανεξαρτήτως αν είσαι υπέρμετρα εξωστρεφής ή εσωστρεφής.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Τι είναι τα προσωπικά όρια;

Ο Gazdik περιγράφει τα όρια ως «τους περιορισμούς και τους κανόνες που θέτουμε για τον εαυτό μας μέσα στις σχέσεις». Καθορίζουν τι επιλέγουμε να μοιραστούμε, πόση συναισθηματική εγγύτητα επιτρέπουμε στους άλλους και πώς προστατεύουμε τον εσωτερικό μας κόσμο.

Το να είσαι «ανοιχτό βιβλίο», εξηγεί, σημαίνει ότι μοιράζεσαι ελεύθερα, χωρίς ιδιαίτερα φίλτρα. Στον αντίποδα, ως «κλειστός χαρακτήρας» συνήθως κρατάς αποκλειστικά για τον εαυτό σου σκέψεις, συναισθήματα ή και βασικές προσωπικές πληροφορίες. Καμία από τις δύο προσεγγίσεις δεν είναι από μόνη της λάθος, η υπερβολή προς τη μία ή την άλλη πλευρά, εντούτοις, έχει κόστος. Η ισορροπία είναι το κλειδί, αρκεί το μέτρο να ορίζεται συνειδητά.

«Αν το καλοσκεφτείς, έχει σημασία να φέρεσαι συνειδητά και ουσιαστικά, να θέτεις όρια με σκοπό και σκέψη» λέει Gazdik, «Γιατί, ξέρεις, πιστεύω –και το υποστηρίζω– ότι δεν είναι αυτή η υπόθεση για τους περισσότερους ανθρώπους. Τα πράγματα απλώς συμβαίνουν. Μπαίνουν σε σχέσεις, σε καταστάσεις, χωρίς να έχουν σκεφτεί τι πραγματικά θέλουν, χωρίς πρόθεση ή επίγνωση». Κι έπειτα έρχονται παρανοήσεις, συγκρούσεις ή συναισθηματική εξουθένωση επειδή παραβιάζονται όρια που δεν τέθηκαν ποτέ ουσιαστικά – κι έτσι κανείς δεν το καταλαβαίνει.

ΦΡΟΝΤΙΣΕ ΤΑ ΟΡΙΑ ΣΟΥ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΣΑΦΗ, ΑΠΛΑ, ΞΕΚΑΘΑΡΑ ΔΙΑΤΥΠΩΜΕΝΑ ΚΑΙ ΜΕ ΓΝΩΣΤΕΣ ΤΙΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗΣ ΤΟΥΣ.

Πότε η πολλή εξωστρέφεια βλάπτει

Η εξωστρέφεια μπορεί να γίνει θεμέλιο για εμπιστοσύνη και σύνδεση. Το να τα λες όλα ήταν και στο δικό μου μυαλό από τις πιο γερές βάσεις και κόλλες μιας φιλίας, αλλά ο ενθουσιασμός μου χάνεται καθώς προχωρά η συζήτηση. Η ευαλωτότητα, λέει ο Gazdik, μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε πιο ορατοί. Ωστόσο, η υπερβολική ειλικρίνεια μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ: «Αν είσαι "ανοιχτό βιβλίο", το δείχνεις, το λες έξω απ’ τα δόντια. Και σίγουρα θα μαθευτεί εκεί έξω, κάποιος θα το πει». Το πιθανό σενάριο για τις συνέπειες δεν είναι να πέφτεις από τα σύννεφα. Μπορείς να αναμένεις κουτσομπολιό, προδοσία ή να ανακατευτούν άσχετοι σε δικές σου υποθέσεις.

Ο Gazdik στέκεται σε ένα κομβικό σημείο (και τον ακούω με μεγάλη προσοχή): την ψευδαίσθηση πως, αν τα έχεις όλα διαρκώς στη βιτρίνα, θα πετύχεις να βαθύτερη σύνδεση στις σχέσεις σου: «Όταν λες πως είσαι ανοιχτό βιβλίο, δε δίνεις χρόνο στον άλλον να σε ανακαλύψει και να σε γνωρίσει στην ολότητά σου». Με άλλα λόγια, το να τα λες όλα δεν σημαίνει ότι σε καταλαβαίνουν κιόλας.

Οι κλειστοί χαρακτήρες οδηγούνται στη μοναξιά

Από την άλλη, η υπερβολική επιφυλακτικότητα και εσωστρέφεια μπορεί να λειτουργούν προστατευτικά, ίσως όμως και να σε οδηγήσουν ερήμην σου στην απομόνωση. «Το να είσαι πραγματικά κλειστός χαρακτήρας σημαίνει να είσαι πραγματικά μόνος», παρατηρεί ο Gazdik, φέρνοντας ως παράδειγμα τον εαυτό του και ότι δεν νιώθει άνετα να τραγουδά μπροστά σε κόσμο – κάτι που για εκείνον συνδέεται με ανασφάλεια και ανάγκη να προστατευτεί.

Ανασύρει μια παιδική του ανάμνηση από την εκκλησία, όπου η θεία του τού είχε πει «Chrissy, δεν τραγουδάς;» και ο ίδιος είχε αισθανθεί άβολα, είχε μπει σε θέση άμυνας σαν να εκτέθηκε. Ουσιαστικά, με τον αυτο-υπερπροστατευτισμό χάνεις στιγμές χαράς και σύνδεσης, δείχνεις (έστω άθελά σου) ότι δεν θες να συμμετέχεις ή να έρθεις σε επαφή με ανθρώπους. Ακόμη και μικρές πράξεις απόσυρσης μπορούν να δημιουργήσουν απόσταση από τους άλλους.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την οριοθέτηση

Για τον Gazdik, τα όρια δεν είναι θέμα ανοιχτού-κλειστού χαρακτήρα. Επηρεάζονται από βαθύτερους παράγοντες, όπως το τραύμα, η κουλτούρα και οι εμπειρίες ζωής. Μιλά για περιπτώσεις που τα σωματικά όρια έχουν διαμορφωθεί από τραύμα: «Όταν βλέπουμε πολύ ελαφρύ άγγιγμα, απροθυμία για επαφή… μπορεί να είναι ένδειξη σεξουαλικής κακοποίησης», αναφέρει, επικαλούμενος έναν εκπαιδευτή σε ασκήσεις εμπιστοσύνης. Τα όρια, προσθέτει, δεν είναι πάντα συνειδητά· πολλές φορές είναι μηχανισμοί επιβίωσης.

Σε σχέση με τις κοινωνικές νόρμες, εξηγεί πώς η βλεμματική επαφή, η σωματική εγγύτητα και η συναισθηματική έκφραση, μεταξύ άλλων στοιχείων, διαφέρουν σημαντικά από κοινωνία σε κοινωνία. Είναι λεπτές αποχρώσεις που καθορίζουν τον τρόπο που εκφράζονται και ερμηνεύονται τα όρια. Και αναπόδρασττα εμπλέκεται και η ηθική. «Ο κόσμος λέει να μη μιλάς για σεξ, να μη μιλάς για θρησκεία, ούτε για πολιτική», λέει σε κάποιο σημείο ο συμπαρουσιαστής του, με τον Gazdik να εξηγεί ότι υπάρχουν «άγραφοι κανόνες» που αντικατοπτρίζουν αξίες και κοινωνικά πρότυπα και τους οποίους συχνά ακολουθούμε χωρίς δεύτερη σκέψη.

ΤΑ ΟΡΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΤΑΘΕΡΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ, ΑΛΛΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΙΑΡΚΟΥΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ.

Πώς θέτουμε υγιή όρια;

Το κλειδί, σύμφωνα με τον Gazdik, είναι η πρόθεση: «Μοιράσου πράγματα ανάλογα με το πόσο κοντά θέλεις να έρθεις με τον άλλο». Κοντολογίς, η ανοιχτότητα χρειάζεται να συμβαδίζει με το πόσο βαθιά ή επιφανειακή θέλεις να είναι μια σχέση, είτε πρόκειται για συνάδελφο, φίλο ή μέλος της οικογένειας.

Τα όρια όμως δεν είναι σταθερά· προσαρμόζονται ανάλογα με την περίσταση. Για παράδειγμα, η υπερβολική οικειότητα στον χώρο εργασίας μπορεί να δημιουργήσει αμηχανία ή να οδηγήσει σε ανεπιθύμητες καταστάσεις: «Ξεκινάς να δένεσαι, να αναπτύσσεις μια σχέση και οικειότητα […] και πριν το καταλάβεις, έχεις μοιραστεί περισσότερα απ’ όσα ήθελες για αυτή τη σχέση».

Μερικές βασικές στρατηγικές:

• Μείνε σταθερός/ή στα όριά σου αφού τα θέσεις.
• Πες «ναι» ή «όχι» με ειλικρίνεια, όχι από ενοχή.
• Απόφυγε παρορμητικές αποφάσεις, ειδικά εν μέσω έντονων συναισθημάτων.
• Συμβουλέψου άτομα εμπιστοσύνης: «Έχεις ρωτήσει ποτέ κάποιον τι όρια έχω σε αυτή τη σχέση και αν είναι υγιή;»

Όπως προτείνει και μια θεωρία της θετικής ψυχολογίας: «Φρόντισε τα όριά σου να είναι σαφή, απλά, ξεκάθαρα διατυπωμένα και με γνωστές τις συνέπειες της παραβίασή τους». Τα όρια δεν είναι σταθερές γραμμές παρά διαδικασία διαρκούς εξέλιξης. Δεν ορθώνουν τείχη· λειτουργούν σαν φίλτρα. Μας επιτρέπουν να υπάρχουμε με ασφάλεια και αυθεντικότητα στις σχέσεις μας. Η ισορροπία είναι το όριο και, σύμφωνα με τον ψυχοθεραπευτή, όταν τη διαχειριζόμαστε με φροντίδα, μπορούμε να χτίσουμε σχέσεις που στηρίζονται στη σύνδεση, αλλά και στον σεβασμό.