ΓΙΑΤΙ ΚΟΛΛΑΣ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΠΩΣ ΘΑ ΠΑΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ

Υπάρχουν πράγματα από το παρελθόν που δεν φεύγουν από το μυαλό μας· τα γνέθουμε και τα κλωθογυρίζουμε ξανά και ξανά με μεγάλο ψυχικό κόστος. Το να αφήσεις πίσω σου δυσάρεστες καταστάσεις είναι από τις δυσκολότερες, όχι όμως ακατόρθωτες πράξεις αυτοφροντίδας.

«Τους ανθρώπους που μένουμε κολλημένοι στο παρελθόν», έλεγα τις προάλλες στην ψυχοθεραπεία, «μας συνδέει ένα νοητικό αυχενικό σύνδρομο· ένας πόνος από το κεφάλι που παραμένει στραμμένο στα περασμένα, από τις ασήκωτες αποσκευές που δε λέμε να αποχωριστούμε». Λόγια και καταστάσεις που ενόχλησαν, μικρές ή μεγάλες προδοσίες, λάθος αποφάσεις, ατυχίες, τσακωμοί ή εντάσεις δεν είναι πράγματα που χωνεύονται εύκολα, πολύ περισσότερο αν ο συναισθηματικός σου μεταβολισμός είναι λιγάκι αργός. Τα γνέθεις και κλωθογυρίζεις στο μυαλό σου, φτιάχνεις ένα νήμα που τυλίγεις και ξετυλίγεις τα βράδια, ξανά και ξανά.

«Το να αφήνεις πίσω σου καταστάσεις του παρελθόντος είναι από τις πιο δύσκολες πράξεις αυτοφροντίδας», διάβασα σε άρθρο του δημόσιου Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, του Northridge. Όχι να τα αποφεύγεις σαν να μην υπήρξαν ούτε να τα απωθείς, εξηγεί, αλλά να τα επεξεργάζεσαι με θάρρος και, όταν είσαι πια σε θέση, να μπορείς να τα αποχωρίζεσαι κρατώντας μόνο ό,τι καλό έχουν να σου προσφέρουν, αν έχουν – τα παθήματα δεν γίνονται υποχρεωτικώς μαθήματα.

Η αγκυροβόληση στο παρελθόν έχει συνέπειες. Η διαρκής επιστροφή σε όσα πέρασαν και πλήγωσαν σου ροκανίζει την ψυχή και γίνεται βάρος για τους ανθρώπους γύρω σου. «Μπορεί να μας κρατά ψυχικά κολλημένους σε παλιές στενοχώριες, τόσο που κάθε νέο γεγονός να μοιάζει με ίχνος του παρελθόντος», λέει η Eleanor Gordon-Smith, επίκουρη καθηγήτρια Ηθικής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, απαντώντας στη στήλη που αφιερώνει ο Guardian σε ανησυχίες και προβλήματα αναγνωστών, εν προκειμένω τη δυσκολία ενός ανθρώπου να ξεφύγει από δυσάρεστες καταστάσεις που συνέβησαν ίσως και πάνω από 40 χρόνια πίσω.

Γιατί επιστρέφουμε διαρκώς στο παρελθόν;

– Δε βλέπουμε αλλαγές

«Ένα σενάριο είναι ότι νιώθουμε πως δεν έχουν αλλάξει αρκετά τα πράγματα», γράφει η Gordon-Smith. Η χρονική απόσταση από ένα δυσάρεστο συμβάν δε σημαίνει απαραιτήτως και συναισθηματική απομάκρυνση. Οι άνθρωποι που παγιδεύονται στο παρελθόν, όσες περιφορές κι αν κάνει η Γη γύρω από τον Ήλιο θα μένουν πάντα εκεί: φοβισμένοι όπως ένιωσαν τότε, ευάλωτοι στις ίδιες πηγές άγχους, απροστάτευτοι απέναντι στα ίδια λάθη.

«Αν νιώθεις πως έχουν αλλάξει πολλά από τότε που βίωσες μια δυσάρεστη εμπειρία, είτε μέσα σου είτε στις συνθήκες σου, η ανάμνηση μοιάζει περισσότερο με καρτ-ποστάλ από έναν μακρινό τόπο. Αν, όμως, εξακολουθείς να νιώθεις το ίδιο για όσα μετρούν πραγματικά, τότε ένα οδυνηρό γεγονός του παρελθόντος μπορεί να φαίνεται ακόμα απειλητικό, επειδή υπάρχει ακόμα εκείνη η εκδοχή του εαυτού σου», γράφει η καθηγήτρια.

– Αναζητάμε απαντήσεις

«Ίσως επιστρέφουμε σε αυτές τις αναμνήσεις επειδή υπάρχει κάποιο αναπάντητο ερώτημα που προσπαθούμε διαρκώς να λύσουμε», λέει η Gordon-Smith, περιγράφοντας όσα βασανιστικά έρχονται κατά καιρούς στο μυαλό μας, τα «γιατί το είπα αυτό;», «γιατί φέρθηκε έτσι;», «τι θα είχε συμβεί αν είχα αντιδράσει διαφορετικά;» (τα οποία ίσως μπορούσαμε να περιορίσουμε με αυτές τις πέντε ιαπωνικές τακτικές).

– Βαριόμαστε

Συμβαίνει κι αυτό, αν και σπανιότερα, να γυρίζουμε από βαρεμάρα σε συγκρούσεις ή σημαντικές αποφάσεις που, σε αντίθεση με τη μονότονη ενδεχομένως σημερινή καθημερινότητα, έδιναν ένταση και νόημα στη ζωή μας, έστω κι αν η γεύση που άφηναν ήταν πικρή.

ΤΟ ΝΑ ΑΦΗΝΕΙΣ ΠΙΣΩ ΣΟΥ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΥΤΟΦΡΟΝΤΙΔΑΣ.

Πώς να πάμε παρακάτω

Η Gordon-Smith συστήνει αρχικά την ψυχοθεραπεία ως μέσο που προσφέρει την ηρεμία που χρειάζεται για να καταλάβουμε γιατί συνεχίζουμε να ανοίγουμε την πόρτα σε ανεπιθύμητους επισκέπτες από το παρελθόν. Ακόμα και η επιστροφή στον «τόπο του εγκλήματος» μπορεί να απαλύνει τα αρνητικά συναισθήματα. «Γύρισα κάποτε σε μέρη που με στοίχειωναν και είδα πόσο είχαν μεγαλώσει τα δέντρα, πώς τα κτίρια είχαν εξαφανιστεί. Ο κόσμος στον οποίο επέστρεφα συνεχώς στο μυαλό μου κυριολεκτικά δεν υπάρχει πια», γράφει. Άλλοι άνθρωποι γράφουν σε χαρτιά όσα τους πλήγωσαν και τα σκίζουν, τους κάνουν μίνι κηδεία ή τα καίνε.

Μα, βρίσκω πιο ενδιαφέρον όσα λέει για την ανάγκη ενός φινάλε, ενός κλεισίματος της ιστορίας που θα φέρει την κάθαρση και που μάλλον δεν αξίζει πάντα να αναζητάμε:

«Υπάρχουν άνθρωποι που λένε ότι χρειάζεσαι ένα "κλείσιμο", έναν τρόπο να αφηγηθείς μια συνεκτική ιστορία. Η ολοκλήρωση της ιστορίας είναι υπέροχη αν μπορείς να την πετύχεις, αλλά δεν είμαι σίγουρη ότι είναι απαραίτητη. Φοβάμαι πως, αν κυνηγάμε αφηγηματικά ικανοποιητικούς τρόπους να μετατρέψουμε τις κακές μνήμες, τελικά υποθηκεύουμε την ικανότητά μας να προχωρήσουμε στην ικανότητά μας να βγάλουμε νόημα από τα γεγονότα. Η συνοχή μπορεί να είναι πέραν των δυνατοτήτων μας. Η κακή τύχη δε βγάζει νόημα. Οι άνθρωποι δεν έχουν πάντα ένα “γιατί”, πόσο μάλλον ένα γιατί που μπορούμε να δεχτούμε ως εξήγηση. Οι δοκιμασίες μας δεν είναι πάντοτε μια Πράξη 1 που οδηγεί σε μια ικανοποιητική Πράξη 3 αργότερα στη ζωή μας. Νομίζω ότι, κάποιες φορές τουλάχιστον, το ζήτημα δεν είναι τόσο "πρέπει να κλείσω αυτό το κεφάλαιο", όσο "πρέπει να το δω ως παρελθόν, ως κάτι που έχει τελειώσει».