ΓΙΑΤΙ ΟΜΟΛΟΓΗΣΕ ΣΕ ΛΙΓΕΣ ΩΡΕΣ Η ΕΙΡΗΝΗ ΜΟΥΡΤΖΟΥΚΟΥ
Οι φωτογραφίες από τη σύλληψη της Ειρήνης Μουρτζούκου αποκαλύπτουν κάτι που μπορούσαν να «διαβάσουν» μόνο οι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας. Ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για το duping delight.
Όπως λέει η έγκριτη ψυχολόγος και κοινωνική ερευνήτρια Αγνή Μαριακάκη, «η γλώσσα του σώματος δεν λέει ποτέ ψέματα. Αναζητήστε στη φωτογραφία την αγωνία, την ενοχή, την ένταση, τον φόβο. Δεν θα τα βρείτε. Αντίθετα, θα δείτε κάτι άλλο. Κάτι σχεδόν αόρατο, ανατριχιαστικό. Αυτό το ήρεμο, σχεδόν θριαμβευτικό, αόρατο χαμόγελο. Αυτή η φευγαλέα έκφραση θριάμβου μελετήθηκε ενδελεχώς από τον κορυφαίο ψυχολόγο παγκοσμίως στην ανάλυση της εξαπάτησης του ψέματος, τον Δρ Paul Ekman. Με την ομάδα του έχω δαπανήσει πολλές ώρες ερευνητικής ανάλυσης. Ονόμασε, λοιπόν, το φαινόμενο duping delight».
Ο Δρ Paul Ekman είναι πρωτοπόρος στη μελέτη των συναισθημάτων και το πώς συνδέονται με τις εκφράσεις του προσώπου. Εισάγοντας τον όρο duping delight, θέλησε να περιγράψει την ευχαρίστηση που νιώθει κάποιος όταν καταφέρνει να ξεγελάσει έναν άλλον. Αυτή η ικανοποίηση ή ηδονή που προκύπτει από την επιτυχία της εξαπάτησης διακρίνεται μερικές φορές στα μικρο-εκφράσεις του προσώπου του απατεώνα.
Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι τα χειριστικά άτομα είναι πιο επιρρεπή στο duping delight, που είναι θετικό συναίσθημα, μολονότι η πράξη του ψεύδους είναι αρνητική. Ορισμένα άτομα μπορεί επίσης να βιώσουν ανακούφιση μετά την αφήγηση ενός ψεύδους ή να νιώσουν ένα αίσθημα περιφρόνησης ή ανωτερότητας απέναντι στο άτομο που εξαπάτησαν. Επίσης, η παρουσία κοινού μπορεί να εντείνει το αίσθημα της εξαπάτησης της απόλαυσης.
Η κ. Μαριακάκη διευκρινίζει ότι όσα λέει για την Ειρήνη Μουρτζούκου δεν συνιστούν διάγνωση αλλά υποθέσεις εργασίας. Σχολιάζει πως «η χαρά της εξαπάτησης συνδέεται άμεσα με βασικά ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά, όπως είναι η περιφρόνηση για τους άλλους και η απουσία ενσυναίσθησης. Ο ψυχοπαθητικός άνθρωπος δεν λέει απλώς ψέματα. Απολαμβάνει την αίσθηση ότι έχει εξαπατήσει με επιτυχία τους άλλους. Νιώθει πως τους την έχει “φέρει”. Κάθε επιτυχημένη γύρα στα κανάλια επιβεβαίωνε την πεποίθησή της ότι είναι πιο έξυπνη από όλους και ενίσχυε την αίσθησή της ότι είναι αλώβητη».
Η κ. Μαριακάκη εκτιμά ότι το εξαπατητικό χαμόγελο της Μουρτζούκου τη στιγμή της σύλληψης λέει: «Είμαι πρωταγωνίστρια. Πάλι με εμένα ασχολείται όλη η Ελλάδα. Είμαι στο επίκεντρο». Είναι το χαμόγελο του ανθρώπου που νιώθει Θεός, ακόμα και την στιγμή της πτώσης του, εξηγεί η ειδικός.
ΑΦΟΥ ΙΚΑΝΟΠΟΙΟΥΣΕ ΤΗΝ ΙΔΙΩΤΙΚΗ, ΘΕΪΚΗ ΤΗΣ ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΙΑ ΜΕ ΤΟ ΦΟΝΟ, Η ΕΚΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΠΑΙΤΟΥΣΕ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΔΟΣΗΣ: ΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΠΙΚΥΡΩΣΗ.
Πώς γεννιέται μια ψυχή που κρύβεται πίσω από το duping delight
Η κ. Μαριακάκη πήγε λίγο πιο πίσω το χρόνο, ώστε να εξηγήσει ποιες εμπειρίες πιστεύεται ότι παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη του duping delight.
«Ο πρώτος παράγοντας είναι η βιολογική προδιάθεση. Η επιστήμη σήμερα, με πρωτοπόρο τον νευροεπιστήμονα Δρ James Fallon, γνωρίζει ότι κάποιοι εγκέφαλοι έχουν διαφορετική καλωδίωση στα κέντρα της ενσυναίσθησης. Είναι σαν ένα σπίτι που χτίζεται πάνω σε ελαττωματικά θεμέλια. Η διαφορά, όμως, είναι πως δεν θα γίνουν όλοι δολοφόνοι. Πολλοί, από επιλογή, γίνονται απλά καλύτεροι άνθρωποι».
Ωστόσο, η Ειρήνη Μουρτζούκου ομολόγησε ότι σε ηλικία 14 ετών δολοφόνησε συνειδητά την αδελφή της.
«Θέλω να θυμάστε ότι συχνά αν ένα παιδί μεγαλώνει αόρατο στην οικογένεια, χωρίς προσοχή, χωρίς αξία, χωρίς σημασία, παραμελημένο, χτίζεται ένα τεράστιο “εγώ” που γιγαντώνεται και γίνεται το μόνο πράγμα που έχει σημασία», επισημαίνει η κ. Μαριακάκη. «Και όσο πιο αόρατες είναι στο σπίτι οι ανάγκες ενός παιδιού, μερικές φορές τόσο πιο γιγάντιο γίνεται το ναρκισσιστικό “εγώ” και οι εγκληματικές πράξεις για τις οποίες είναι ικανό. Γίνεται μάστορας του χειρισμού. Νιώθει σαν αντικείμενα τους ανθρώπους που πρέπει να χειριστεί και να κυριαρχήσει πάνω τους. Μετά το ναρκισσιστικό “εγώ” έρχεται η ανακάλυψη της εξουσίας, στην Ειρήνη από τα 14 της. Εκεί είναι το σημείο της “ανάφλεξης”, η στιγμή που ανακαλύπτει ότι μπορεί να εξαφανίσει το μωρό που ανταγωνίζεται την προσοχή της μάνας της».
Η στιγμή που καθόρισε τα πάντα
Η Ειρήνη Μουρτζούκου έχει ομολογήσει πως σκότωσε τέσσερα παιδιά. Κατά την ειδικό, οι εξελίξεις κρίθηκαν την πρώτη φορά που αφαίρεσε μια ζωή.
«Η εξαφάνιση, ο φόνος του μωρού –που ανταγωνιζόταν την προσοχή της μάνας της– της δίνει τη μεθυστική αίσθηση δύναμης και ελέγχου. Είναι η στιγμή που ένας αδύναμος έφηβος ανακαλύπτει πως μπορεί να γίνει δυνατός θύτης, για να μην πω και Θεός. Ο ίδιος, δηλαδή, που αφαιρεί τη ζωή μένοντας απολύτως ατιμώρητος. Για την Ειρήνη, αυτή η ανακάλυψη, αυτός ο καταλύτης συνέβη πολύ νωρίς. Μόλις στα 14 της χρόνια. Αυτή η πρώτη φορά καθόρισε τα πάντα».
Το πολύ προσωπικό modus operandi
– Γιατί δεν σταμάτησε ποτέ η Μουρτζούκου;
«Ο καταλύτης που ονομάζεται φόνος και την έκανε να αισθάνεται δυνατή και Θεός, δημιουργεί εθισμό και έλξη που είναι στην καρδιά ενός serial killer. Φανταστείτε πως η πρώτη δολοφονία ήταν η πρώτη ένεση ενός ναρκωτικού, πολύ πιο ισχυρού. Είναι πολύ πιο δυνατό, γιατί είναι η αίσθηση της απόλυτης θεϊκής εξουσίας πάνω στη ζωή και τον θάνατο ενός βρέφους. Η μέθοδος δράσης, η ασφυξία με το μαξιλάρι, είναι εξαιρετικά προσωπική, αθόρυβη και απαιτεί απόλυτη κυριαρχία πάνω στο θύμα.
ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΒΛΕΠΑΜΕ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΜΙΑ ΜΗΤΕΡΑ ΠΟΥ ΕΨΑΧΝΕ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. ΗΤΑΝ ΜΙΑ ΖΩΝΤΑΝΗ ΕΠΙΔΕΙΞΗ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ.
»Η επιλογή δε των θυμάτων, που είναι βρέφη, είναι η πιο ακραία επιλογή, αφού πρόκειται για αβοήθητα θύματα. Στο μυαλό της Ειρήνης, το να αποφασίζει ποιος θα ζήσει και ποιος θα πεθάνει είναι, θεωρώ, η υπέρτατη μορφή δύναμης. Της προσφέρει ένα σύμπλεγμα του Θεού που την ανυψώνει, προσωρινά, από τη δική της εσωτερική ασημαντότητα και το συναισθηματικό της κενό».
– Πότε δημιουργείται η ανάγκη να το κάνει ξανά και ξανά;
«Μόλις παγώσει το πρώτο κορμάκι και φύγει η αίσθηση της παντοδυναμίας, επιστρέφει στο βαθύ εσωτερικό κενό που είναι πιο σκοτεινό, πιο δύσκολο. Αναζητά το επόμενο hype. Ο εγκέφαλός της έχει πλέον καταγράψει τη μέθη που φέρνει το να σκοτώσεις. Η επιστημονική τεκμηρίωση είναι ξεκάθαρη εδώ: κάθε φορά που βίωνε αυτή την έκσταση της εξουσίας πάνω στη ζωή και τον θάνατο, ο εγκέφαλός της πλημμύριζε με ντοπαμίνη, τον νευροδιαβιβαστή της ανταμοιβής, και ο ίδιος της ο εγκέφαλος την επιβράβευε για τον φόνο. Όταν ένας άνθρωπος δεν διαθέτει ήδη δυνατό αξιακό σύστημα, ενδίδει».
– Η έκσταση μπορεί να είναι σεξουαλική;
«Μπορεί. Ο οργασμός του φόνου στην Ειρήνη είναι ψυχολογικός, αλλά μπορεί να είναι και σεξουαλικός. Ο σεξουαλικός φόνος αφήνει ειδικά ίχνη, όπως πολλές φωτογραφίες του θύματος, στις οποίες επιστρέφει ο δράστης για να διεγερθεί σεξουαλικά ή/και ψυχολογικά, ξανά και ξανά. Αφού λοιπόν, ικανοποιούσε την ιδιωτική, θεϊκή της παντοδυναμία με το φόνο, η έκστασή της απαιτούσε το δεύτερο μέρος της δόσης: τη δημόσια επικύρωση. Έτσι ξεκίνησαν οι παραστάσεις της στις οθόνες».
– Γιατί επιδόθηκε στην αδιάκοπη δημόσια έκθεση;
«Επειδή η ψυχοπαθολογία της δεν περιοριζόταν στην πράξη της βίας. Επεκτεινόταν στην απόλυτη ανάγκη να είναι πρωταγωνίστρια, στο επίκεντρο της δημόσιας αντίληψης. Αυτό που βλέπαμε δεν ήταν μια μητέρα που έψαχνε απαντήσεις. Ήταν μια ζωντανή επίδειξη κλινικών χαρακτηριστικών.
»Στην κλινική ψυχολογία, η προσοχή και ο θαυμασμός που αποζητούν τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας ονομάζεται ναρκισσιστική τροφοδοσία. Χωρίς αυτή, νιώθουν κενοί και ανύπαρκτοι. Σε κάθε της εμφάνιση προέβαλε έναν ψευδή εαυτό. Την κατασκευασμένη περσόνα της τραγικής, παρεξηγημένης μάνας, ώστε να αντλήσει τη μέγιστη δυνατή προσοχή, που λειτουργούσε ως το ψυχολογικό της καύσιμο.
»Δεύτερο κλινικό σύμπτωμα; Η ηδονή της εξαπάτησης, που είναι ασφαλώς ένδειξη ψυχοπάθειας. Ο ψυχοπαθητικός δεν λέει απλώς ψέματα. Απολαμβάνει την αίσθηση της πνευματικής του ανωτερότητας καθώς τα λέει. Κάθε επιτυχημένη συνέντευξη, κάθε δημοφιλής τηλεοπτική παρουσία, την επιβεβαίωνε στην αίσθησή της ότι είναι πανέξυπνη και αλώβητη. Είδαμε και ότι ήταν ιδιαίτερα ευφραδής και ετοιμόλογη».
Η ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΑΠΟ ΜΕΤΑΜΕΛΕΙΑ Ή ΤΥΨΕΙΣ. ΗΤΑΝ Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΚΑΙ ΙΣΩΣ ΠΙΟ ΑΡΙΣΤΟΤΕΧΝΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗΣ.
Γιατί ομολόγησε η Ειρήνη Μουρτζούκου σε μια μέρα
Για μήνες η Μουρτζούκου αφηγείτο την ιστορία όπως ήθελε, έχτιζε το ψέμα της, ώστε να τρέφει το «εγώ” της, μετά τη σύλληψή της χρειάστηκε μόλις μία ημέρα για να ομολογήσει τα εγκλήματά της. «Ήταν η σκηνοθέτιδα, η πρωταγωνίστρια, η απόλυτη κυρίαρχος της ιστορίας της, Ξαφνικά, μέσα σε λίγες ώρες, έπεσε η αυλαία σε ένα κελί. Η πρωταγωνίστρια ομολόγησε. Πώς “έσπασε” η αδίστακτη δολοφόνος; Δεν ήταν από μεταμέλεια ή τύψεις. Ας είμαστε επιστημονικά ακριβείς. Σε ψυχική δομή που θεμελιώνεται στην παντελή έλλειψη ενσυναίσθησης, η γνήσια ενοχή είναι σχεδόν αδύνατη. Η απάντηση δεν βρίσκεται στη συνείδηση της Μουρτζούκου, αλλά στη στρατηγική και τη ψυχολογική της κατάρρευση.
»Η ομολογία της ήταν η τελευταία και ίσως πιο αριστοτεχνική πράξη χειραγώγησης. Ο πρώτος λόγος που “έσπασε” ήταν η γνωστική ασυμφωνία. Η κατάρρευση της αφήγησης. Για χρόνια, ζούσε κρατώντας ταυτόχρονα στο μυαλό της δύο εκ διαμέτρου αντίθετες πραγματικότητες: την ιδιωτική της αλήθεια και τη δημόσια αφήγηση. Η ψυχολογική ενέργεια που απαιτείται για να διατηρηθεί αυτό το χάσμα, είναι τεράστια.
»Όταν οι ανακριτές του τμήματος ανθρωποκτονιών της παρουσίασαν –μάλλον– τον μεγάλο όγκο των αποδείξεων, τις ιατροδικαστικές εκθέσεις, τις μαρτυρίες, τα ηχητικά ντοκουμέντα, πιθανολογώ πως το ψυχολογικό της φρούριο που ήταν χτισμένο πάνω σε ψέματα, πολιορκήθηκε. Η ασυμφωνία έγινε αβάστακτη. Η αλήθεια και η αφήγηση συγκρούστηκαν μετωπιαία. Κατάλαβε ότι έχασε τον έλεγχο της ιστορίας – και για έναν νάρκισσο η απώλεια ελέγχου είναι ο χειρότερες θάνατος.
»Αφού κατάλαβε πως ο ρόλος της αθώας μάρτυρος δεν ήταν πια βιώσιμος, έκανε την έξυπνη στρατηγική κίνηση του χειριστή: άλλαξε ρόλο. Η ομολογία της δεν ήταν το τέλος της παράστασης. Ήταν η αρχή της δεύτερης πράξης: όπως μας δίδαξε ο κοινωνιολόγος Edwin Gothman, προσαρμόζουμε την παρουσίαση του εαυτού μας ανάλογα με το κοινό και τις συνθήκες.
»Η Μουρτζούκου πέταξε το κοστούμι της παρεξηγημένης μάνας και φόρεσε αυτό της ταραγμένης ψυχής. Ή ίσως της γυναίκας που λύγισε από τους δαίμονες της. Αυτός ο νέος ρόλος τής επιτρέπει να παραμείνει στο επίκεντρο. Δεν σταμάτησε την παράσταση. Άλλαξε το σενάριο.
»Ένας τρίτος λόγος που ομολόγησε θεωρώ ότι είναι η πίεση της ανάκρισης. Οι έμπειροι ανακριτές δεν είναι απλοί συλλέκτες στοιχείων. Είναι επιστημονικά καταρτισμένοι, γνωρίζουν τις τεχνικές της ανακριτικής ψυχολογίας και τις χρησιμοποιούν για να αποδομήσουν τις άμυνες ενός υπόπτου. Θεωρώ ότι δεν της παρουσίασαν απλά τα στοιχεία. Της διέλυσαν κομμάτι κομμάτι τον ψευδή εαυτό. Ίσως να της προσέφεραν και μια διαφορετική αφήγηση για την ομολογία της. Δηλαδή, την έκαναν να φαίνεται ως πράξη ανακούφισης, με πιθανά ελαφρυντικά».
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
