ΠΟΣΟΙ ΠΕΡΑΣΤΙΚΟΙ ΝΟΜΙΖΕΙΣ ΟΤΙ ΘΑ ΣΕ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ ΑΝ ΒΡΕΘΕΙΣ ΣΕ ΚΙΝΔΥΝΟ;

Αν σε έναν δρόμο γεμάτο κόσμο κάποιος παρενοχλεί μια γυναίκα, πόσοι περαστικοί θα επέμβουν για να την υποστηρίξουν; Ώρα να μάθεις για το φαινόμενο της «επίδρασης των παρευρισκομένων».

Καθόμαστε στο κατάστρωμα του καραβιού. Ξαφνικά ένα κύριος αρχίζει να φωνάζει σε μια νεαρή κοπέλα που δεν μιλά ελληνικά να πάει παραπέρα. Σταδιακά η ένταση ανεβαίνει. Τι πιστεύεις ότι ακολούθησε; Πόσοι από τους παρευρισκόμενους σηκώθηκαν από την καρέκλα τους για να ηρεμήσουν την κατάσταση; Πόσοι περαστικοί θα ενδιαφέρονταν, αν ήμασταν στον δρόμο;

Στην αρχή δεν παρενέβη κανείς. Απλώς κοιτούσαμε. Εγώ τουλάχιστον θεωρούσα ότι κάποιος δικός του θα τον σταματήσει. Τελικά, ξέσπασε χαμός και τότε τρεις από εμάς μπήκαμε στη μέση και το επεισόδιο έληξε. Το πρώτο μέρος της ιστορίας περιγράφει αυτό που οι ψυχολόγοι ονομάζουν φαινόμενο της «επίδρασης των παρευρισκομένων» ή αλλιώς «the Bystander Effect» ή «Genovese effect».

Τι είναι το φαινόμενο αυτό; Με πολύ απλά λόγια, είναι «ένα φαινόμενο στο οποίο οι άνθρωποι δεν καταφέρνουν να προσφέρουν την απαραίτητη βοήθεια σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, ειδικά όταν άλλα άτομα βρίσκονται στο ίδιο περιβάλλον», αναφέρει η Αμερικανική Ένωση Ψυχολόγων (APA).

«Το φαινόμενο αυτό είναι ένα ατομικό μέτρο», ξεκαθαρίζει ο Richard Philpot, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Λάνκαστερ. Εκτιμά, δηλαδή, τις πιθανότητες να παρέμβει ένα άτομο για να βοηθήσει κάποιον άλλο που αντιμετωπίζει προβλήματα, όταν γύρω υπάρχουν και άλλα άτομα. Σύμφωνα με πειράματα, όσο περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται μπροστά σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης (π.χ. έναν άνθρωπο που δέχεται bullying), τόσο λιγότερες είναι οι πιθανότητες ο καθένας χωριστά να βοηθήσει.

Η αρχή της ιστορίας

Το πιο συχνά αναφερόμενο παράδειγμα της «επίδρασης των παρευρισκομένων» –για την ακρίβεια, το περιστατικό που γέννησε τη θεωρία αυτή– είναι η δολοφονία της 28χρονης Catherine ​Genovese το 1964. Η ​Genovese επέστρεφε στο σπίτι της, όταν δέχθηκε επίθεση με μαχαίρι από τον Winston Moseley. Οι New York Times της εποχής ανέφεραν ότι 37 άτομα παρακολουθούσαν για περισσότερο από μισή ώρα την επίθεση και κανείς δεν «σήκωσε το δάχτυλό του» να τη σώσει. Η επίθεση ξεκίνησε στις 3:20 π.μ., αλλά μόλις στις 3:50 π.μ. κάποιος επικοινώνησε για πρώτη φορά με την αστυνομία.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Αν και η ιστορία όπως παρουσιάστηκε σε άρθρα εφημερίδων και εγχειρίδια ψυχολογίας έχει πολλές ανακρίβειες (κάποιοι άνθρωποι κάλεσαν την αστυνομία ή φώναξαν στον δράστη), ο θάνατος της ​Genovese προκάλεσε αίσθηση και οδήγησε σε μια σειρά από μελέτες.

Γιατί δεν βοηθάμε όταν είμαστε μέρος ενός πλήθους;

Το ποσοστό των ανθρώπων που βοηθούν ένα θύμα ποικίλλει, ανάλογα με τον τύπο του εγκλήματος, το περιβάλλον και άλλες μεταβλητές. Σύμφωνα με την ΑΡΑ, μελέτες έχουν εντοπίσει μια σειρά από ψυχολογικές και διαπροσωπικές διαδικασίες που εμποδίζουν την παροχή βοήθειας, ανάμεσα σε αυτές:

• Η παρερμήνευση της έλλειψης ανταπόκρισης από τους άλλους παρευρισκόμενους. Θεωρούμε, δηλαδή, ότι από τη στιγμή που κανείς άλλος δεν αναλαμβάνει δράση το θύμα δεν χρειάζεται βοήθεια.
• Η τάση των παρευρισκομένων να απέχουν από την παροχή βοήθειας σε έκτακτες καταστάσεις, για να μην θεωρηθούν υπεύθυνοι από άλλους για την πρόκληση του προβλήματος.
• Η διάχυση της ευθύνης, δηλαδή το μειωμένο αίσθημα ευθύνης που βιώνουν συχνά τα άτομα σε ομάδες και κοινωνικές συλλογικότητες.

ΟΣΟ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΕ ΜΙΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ, ΤΟΣΟ ΛΙΓΟΤΕΡΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕΣ Ο ΚΑΘΕΝΑΣ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΕΙ.

Πώς θα αναλάβεις δράση

Σύμφωνα με το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, ένας περαστικός είναι παρών στο 70% των επιθέσεων, στο 52% των ληστειών και στο 29% των βιασμών ή των σεξουαλικών επιθέσεων. Επομένως, ποτέ δεν ξέρεις πότε θα βρεθείς «μάρτυρας» μιας έκτακτης ανάγκης και θα χρειαστεί να επέμβεις για να βοηθήσεις κάποιο συνάνθρωπό σου.

Τι μπορείς να κάνεις για να ξεπεράσεις το φαινόμενο της «επίδρασης των παρευρισκομένων»; Μια καλή αρχή είναι η επίγνωση της τάσης αυτής, γιατί έτσι μπορείς να σπάσεις τον κύκλο. Αναγνωρίζοντας ότι το φαινόμενο αυτό σε κρατά αδρανή, μπορείς συνειδητά να λάβεις μέτρα, χωρίς φυσικά να θέσεις σε κίνδυνο τη δική σου ασφάλεια .

H APA προτείνει 5 βήματα για να βγεις από την κατάσταση:

1. Εκτόνωσε έμμεσα την κατάσταση διακόπτοντας τον θύτη και το θύμα.
2. Ζήτα βοήθεια από τρίτους, κατά προτίμηση από κάποιο άτομο σε θέση εξουσίας.
3. Εάν είναι ασφαλές και κάποιος ήδη βοηθά το θύμα, μπορείς να καταγράψεις τι έχει συμβεί.
4. Πρόσφερε υποστήριξη και βοήθεια στο θύμα.
5. Εάν όλοι είναι ασφαλείς, μίλα με σταθερή και καθαρή φωνή για αυτό που συμβαίνει. Δώσε προτεραιότητα στον άνθρωπο που έγινε στόχος και όχι στο να ανοίξεις διάλογο με το άτομο που παρενοχλεί.