ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ HIKIKOMORI ΠΛΗΤΤΕΙ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΠΑΝΙΟ

Το σύνδρομο Hikikomori αφορά την ακραία κοινωνική απόσυρση και, παρόλο που γεννήθηκε στην Ιαπωνία, έχει λόγους να μας απασχολεί ως ένα φαινόμενο των σύγχρονων κοινωνιών.

Η συμπεριφορά των εφήβων μπορεί να γίνει ακραία πολλές φορές. Το πιο συνηθισμένο αλλά και ανησυχητικό σύμπτωμα της εφηβείας είναι η ανάγκη του ατόμου να απομονωθεί, και βέβαια οι γονείς πρέπει να ξέρουν πότε πρέπει να αφήσουν έναν έφηβο στην ησυχία του. Τι γίνεται όμως με την ακραία απομόνωση; Υπάρχουν ορισμένες φορές που οι γονείς έχουν κάθε λόγο να ανησυχούν και μία από αυτές ακούει στο όνομα Hikikomori.

To παράδοξο με το σύνδρομο Hikikomori (προφέρεται όπως ακριβώς το ακούς: Χικικομόρι) είναι πως δεν αποτελεί ψυχική διαταραχή, ούτε σχετίζεται με κάποια, παρόλο που η συμπτωματολογία του προσομοιάζει με την κατάθλιψη. Προκύπτει από το ρήμα hiki που σημαίνει απομονώνομαι και το komori που σημαίνει είμαι μέσα. Τι ακριβώς είναι;

Σύνδρομο Hikikomori: τι ακριβώς είναι;

Πρόκειται για την ακραία κοινωνική απόσυρση, που παρατηρήθηκε για πρώτη φορά σε νεαρούς Ιάπωνες στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Σύμφωνα με τον Tamaki Saito, τον ψυχολόγο που, έχοντας ειδίκευση σε θέματα εφηβικής ψυχολογίας, παρατήρησε πρώτος το φαινόμενο και το εισήγαγε στο βιβλίο του Hikikomori: Εφηβεία χωρίς τέλος, απαραίτητες προϋποθέσεις για το σύνδρομο είναι:

• να εμφανιστεί πριν από την ηλικία των 30 ετών,
• να οδηγεί σε απομόνωση στο σπίτι για τουλάχιστον 6 μήνες,
• να μην οφείλεται σε άλλο ψυχιατρικό πρόβλημα.

Ωστόσο, μια συνολική μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2020 στην επιστημονική επιθεώρηση World Psychiatry, προτείνει σαφέστερα και συνεπέστερα διεθνή διαγνωστικά κριτήρια για το Ηikikomori. Το σύνδρομο, σύμφωνα με τους συγγραφείς της μελέτης, ορίζεται ως παγκόσμιο φαινόμενο του 21ου αιώνα, καθώς προηγούμενες έρευνες ανά τον κόσμο έχουν δείξει πως έχει ξεπεράσει τα σύνορα της Ιαπωνίας και τα ηλικιακά όρια της εφηβείας.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Ψυχιατρική διαταραχή ή πολιτισμικό φαινόμενο;

Από την πρώτη εμφάνισή του, οι ψυχίατροι διαφωνούσαν για το εάν το συγκεκριμένο σύνδρομο ήταν μια ψυχιατρική διαταραχή ή ένα πολιτισμικό φαινόμενο.

Αν και τα πρώτα δείγματα απομονωτικής συμπεριφοράς των εφήβων είχαν φανεί από τη δεκαετία του 1970, το σύνδρομο φαίνεται ότι πήρε υπόσταση εξαιτίας της αυξημένης χρήσης των υπολογιστών. Καθώς στα τέλη των 90s σχεδόν όλοι οι Ιάπωνες έφηβοι είχαν στο δωμάτιό τους έναν υπολογιστή, άρχισαν να κλείνονται σε αυτό, αρνούμενοι να επικοινωνήσουν ακόμη και με την οικογένειά τους.

Οι νεαροί, όπως είναι φυσικό, δεν παρουσιάζουν κανένα ενδιαφέρον για το σχολείο, το πανεπιστήμιο ή την εργασία, αλλά ούτε και για τις ερωτικές ή φιλικές σχέσεις, αφού αποσύρονται από οποιαδήποτε κοινωνική αλληλεπίδραση.

Τα άτομα που παρουσιάζουν αυτή την ακραία συμπεριφορά φαίνεται ότι περνούν περισσότερες από 12 ώρες την ημέρα μπροστά στον υπολογιστή τους, με συνέπεια είτε να κινδυνεύουν είτε να πάσχουν ήδη από εθισμό στο διαδίκτυο. Ωστόσο, Hikikomori και εθισμός στο διαδίκτυο διαφέρουν, καθώς το δεύτερο εμφανίζει και στερητικό σύνδρομο, ενώ η ανεπαρκής λειτουργικότητα του εθισμένου ατόμου οφείλεται στον εθισμό αυτόν καθαυτό.

Το σύνδρομο Hikikomori είναι αμφιλεγόμενο. Δεν αναγνωρίζεται ως ψυχιατρική πάθηση και δεν είναι εύκολο να διαγνωστεί, εφόσον οι ειδικοί δεν έχουν συμφωνήσει σε μια ολοκληρωμένη και περιχαρακωμένη περιγραφή του. Περισσότερο αντιμετωπίζεται ως κοινωνικό φαινόμενο που έχει να κάνει με το διαδίκτυο, τις συνθήκες ζωής στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, την εφηβεία και τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.

«Το σύνδρομο Hikikomori αποτελεί ουσιαστικά ένα κοινωνικοπολιτισμικό φαινόμενο ψυχικής υγείας, παρά  μια ψυχική νόσο. Περίπου το 1,2% του πληθυσμού (δηλαδή εκατομμύρια άνθρωποι) εμφανίζουν το σύνδρομο Hikikomori, το οποίο είναι ένα σημαντικό κοινωνικό θέμα» αναφέρει ο ψυχίατρος - ψυχοθεραπευτής, Αριστοτέλης Βάθης. 

Ποιες είναι οι αιτίες;

Αναζητώντας κανείς τα αίτια μπορεί να οδηγηθεί σε πιθανά παιδικά τραύματα, απουσία ουσιαστικής επαφής με τους γονείς, bullying ή περιστατικά απομόνωσης κατά την παιδική ηλικία, εσωστρέφεια ή ακόμη και στην αίσθηση της διαφορετικότητας που όχι σπάνια διακατέχει τους εφήβους.

ΤO ΣΥΝΔΡΟΜΟ HIKIKOMORI ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΕΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ, ΠΑΡΑ ΜΙΑ ΨΥΧΙΚΗ ΝΟΣΟ.

«Οι μελέτες δείχνουν ότι οι τραυματικές εμπειρίες της ντροπής και της αποτυχίας αποτελούν τις κύριες αιτίες του συνδρόμου. Είναι πιθανό ότι η Ιαπωνική κουλτούρα κάνει αυτούς τους ανθρώπους πιο ευάλωτους λόγω της κοινωνικής πίεσης που τους ασκεί. Στο σύνδρομο Hikikomori οι άνθρωποι αποφεύγουν να τραυματιστούν ξανά και για αυτό επιλέγουν να παρεκκλίνουν από την φυσιολογική οδό που καθορίζει η κοινωνία για αυτούς» εξηγεί ο κ. Βάθης.

Υπάρχει θεραπεία;

Για την αντιμετώπισή του στην Ιαπωνία υπάρχουν οργανωμένες δομές που προσεγγίζουν τα άτομα είτε μέσω της ψυχοθεραπείας, είτε εντάσσοντάς τα σε κάποιο κοινωνικό πρόγραμμα προσφοράς είτε μέσω εναλλακτικών θεραπειών, όπως η δραματοθεραπεία, η ιπποθεραπεία, οι εικαστικές τέχνες κ.ά.

Φυσικά και είναι δύσκολο και χρονοβόρο να «θεραπευτεί» κάποιος που δεν έχει ενταχθεί στην κοινωνία και δεν έχει σχέσεις, διότι το όποιο «θεραπευτικό» σχήμα προϋποθέτει δέσμευση. Επιπλέον, οι δομές ψυχικής υγείας και οι κοινωνικές υπηρεσίες συχνά επικεντρώνονται σε πιο ορατά προβλήματα. Έτσι, πολλές οικογένειες δεν ξέρουν τι να κάνουν.

Αν το παιδί σας παρουσιάζει συμπτώματα και αναφέρετε σε κάποιον ειδικό το εν λόγω σύνδρομο, μπορεί και να σας κοιτάξει παράξενα. Μην πτοηθείτε. Συνεχίστε να διερευνάτε μαζί με κάποιον ψυχίατρο την ενδεχόμενη ύπαρξη ψυχικών νόσων, διαταραχών ή απλώς ψυχολογικών δυσκολιών που ενδέχεται να αντιμετωπίζει το παιδί τη δεδομένη περίοδο.

Μόνο ένας ψυχίατρος είναι ο αρμόδιος να κάνει τέτοιου είδους διάγνωση. Και είναι πολύ σημαντικό να ξέρετε αν υποβόσκει ή όχι μια κατάθλιψη. Αφού αποκλειστούν όλα τα παραπάνω, μπορείτε να δείτε με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας ή ακόμη και κοινωνικό λειτουργό μερικούς τρόπους επανένταξης στον κοινωνικό περίγυρο.

«Όσο μεγαλύτερη είναι η αναγνώριση του συνδρόμου Hikikomori παγκόσμια, τόσο πιο δημοφιλές γίνεται. Αυτό οδηγεί στην ανάγκη για νέες θεραπευτικές επιλογές. Μέχρι στιγμής, η θεραπεία επικεντρώνεται στη σωματική δραστηριότητα και στην ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων. Ωστόσο, η ψυχοθεραπεία και η οικογενειακή ψυχοθεραπεία μπορεί επίσης να βοηθούν τις οικογένειες» σημειώνει ο κ. Βάθης.

Πολλές φορές πάλι, η αντιμετώπιση ενός προβλήματος μπορεί να είναι η ίδια ανεξαρτήτως «ταμπέλας». Αν βλέπετε ότι το παιδί σας χρειάζεται ψυχολογική στήριξη, μην διστάσετε να την αναζητήσετε.